อำเภอวิเศษชัยชาญ เป็นอำเภอหนึ่งในจังหวัดอ่างทอง เดิมชื่อ อำเภอวิเศษไชยชาญ และก่อนหน้านั้น ชื่อ อำเภอไผ่จำศีล
อำเภอวิเศษชัยชาญ
อำเภอ
คำขวัญ:
ขนมไทยขึ้นชื่อ เลื่องลือวีรไทย หลวงพ่อใหญ่วัดสี่ร้อย แม่น้ำน้อยเกษตรกรรม จิตรกรรมฝาผนัง โด่งดังเซรามิก
พิกัดภูมิศาสตร์: 14°35′42″N 100°20′18″E / 14.59500°N 100.33833°EอักษรไทยอำเภอวิเศษชัยชาญอักษรโรมันAmphoe Wiset Chai Chanจังหวัดอ่างทองพื้นที่ • ทั้งหมด224.702 ตร.กม. (86.758 ตร.ไมล์)ประชากร
(2563)
• ทั้งหมด64,655 คน • ความหนาแน่น287.74 คน/ตร.กม. (745.2 คน/ตร.ไมล์)รหัสไปรษณีย์ 14110รหัสภูมิศาสตร์1506ที่ตั้งที่ว่าการที่ว่าการอำเภอวิเศษชัยชาญ ถนนโพธิ์พระยา-ท่าเรือ ตำบลศาลเจ้าโรงทอง อำเภอวิเศษชัยชาญ จังหวัดอ่างทอง 14110
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย
ประวัติศาสตร์
เมืองวิเศษไชยชาญ นี้สันนิษฐานว่าตั้งขึ้นราว พ.ศ. 2122–2127 โดยในพระราชพงศาวดารได้กล่าวถึงชื่อเมืองนี้เป็นครั้งแรกเมื่อปี พ.ศ. 2127 ในแผ่นดินสมเด็จพระมหาธรรมราชา ครั้งนั้นสมเด็จพระนเรศวรมหาราชและสมเด็จพระเอกาทศรถเสด็จยาตราทัพขึ้นไปประชุมพลที่ป่าโมก แขวงเมืองวิเศษไชยชาญ เพื่อรับศึกพระยาพะสิมที่เมืองสุพรรณบุรี และกล่าวถึงอีกตอนในสงครามคราวเดียวกัน เมื่อทัพกรุงศรีอยุธยาตีกองทัพพระยาพะสิมแตกพ่ายไปแล้ว ทั้งสองพระองค์เสด็จยกกองทัพไปตั้งอยู่ที่บ้านชะไว แขวงเมืองวิเศษไชยชาญ เพื่อสกัดทัพพระเจ้าเชียงใหม่ที่จะยกลงมาจากทางเหนือ
ที่ตั้งของเมืองวิเศษไชยชาญในสมัยนั้นอยู่ฝั่งตะวันออกของแม่น้ำน้อย มีโคกใหญ่ที่ชาวบ้านเรียกว่า "บ้านจวน" ซึ่งเข้าใจว่าคงเป็นที่ตั้งของจวนผู้ว่าราชการเมือง อยู่ใกล้วัดขุมทอง ตำบลไผ่จำศีลในปัจจุบัน ต่อมาในสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ แม่น้ำน้อยตื้นเขินเป็นตอน ๆ การเดินทางทางเรือไม่สะดวก ทางราชการจึงย้ายมืองวิเศษไชยชาญไปตั้งที่ตำบลบางแก้ว ริมแม่น้ำเจ้าพระยา (ที่ตั้งศาลากลางจังหวัดอ่างทองในปัจจุบัน) พร้อมเปลี่ยนชื่อเรียกว่า "เมืองอ่างทอง" ส่วนแขวงเมืองวิเศษไชยชาญถูกลดฐานะเป็นอำเภอ เรียกว่า อำเภอไผ่จำศีล ขึ้นอยู่ในความปกครองของเมืองอ่างทองตั้งแต่ปี พ.ศ. 2439 โดยตั้งที่ว่าการอำเภอทางฝั่งตะวันออกของแม่น้ำน้อย หมู่ที่ 3 ตำบลไผ่จำศีล
จนกระทั่งปี พ.ศ. 2451 รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้ามีพระบรมราชานุญาต ให้เปลี่ยนชื่ออำเภอไผ่จำศีล เป็น อำเภอวิเศษไชยชาญ และปรากฏหลักฐานเกี่ยวกับการให้ใช้ชื่อ "อำเภอวิเศษไชยชาญ" ในหนังสือราชกิจจานุเบกษา 2 ครั้ง, และราชการก็ใช้ชื่อ อำเภอวิเศษไชยชาญ หลังจากนั้นเมื่อวันที่ 23 มิถุนายน 2510 ทางราชการได้กำหนดการเขียนชื่อจังหวัด อำเภอ และกิ่งอำเภอ เพื่อให้เขียนเป็นแบบเดียวกัน โดยได้เปลี่ยนการสะกดเป็น "อำเภอวิเศษชัยชาญ" อย่างเป็นทางการ
เมื่อปี พ.ศ. 2522 กรมการปกครอง ได้มีคำสั่งย้ายที่ว่าการอำเภอวิเศษชัยชาญไปตั้งอยู่ริมถนนโพธิ์พระยา-ท่าเรือ หมู่ที่ 7 ตำบลศาลเจ้าโรงทอง ซึ่งเป็นที่ตั้งที่ว่าการอำเภอหลังปัจจุบัน
- วันที่ 18 ตุลาคม 2451 เปลี่ยนชื่ออำเภอไผ่จำศีล จังหวัดอ่างทอง เป็น อำเภอวิเศษไชยชาญ
- วันที่ 9 สิงหาคม 2479 โอนพื้นที่ตำบลศาลาดิน และตำบลม่วงเตี้ย อำเภอโพธิ์ทอง มาขึ้นกับอำเภอวิเศษไชยชาญ
- วันที่ 1 เมษายน 2480 เปลี่ยนแปลงเขตจังหวัดอ่างทอง และจังหวัดสุพรรณบุรี โดยโอนพื้นที่ตำบลดอนปรู อำเภอวิเศษไชยชาญ จังหวัดอ่างทอง ไปขึ้นกับอำเภอศรีประจันต์ จังหวัดสุพรรณบุรี
- วันที่ 16 มกราคม 2481 ยุบตำบลไผ่ดำ อำเภอป่าโมก และโอนท้องที่ที่ยุบมาขึ้นกับตำบลบางจัก อำเภอวิเศษไชยชาญ
- วันที่ 26 ธันวาคม 2481 เปลี่ยนแปลงเขตอำเภอป่าโมก และอำเภอวิเศษไชยชาญ โดยโอนพื้นที่ตำบลไผ่ดำ อำเภอป่าโมก มาขึ้นกับ อำเภอวิเศษไชยชาญ และเปลี่ยนแปลงเขตตำบลในท้องที่อำเภอวิเศษไชยชาญ (1,2,3,4,5,6,7,8) จังหวัดอ่างทอง
- (1) รวมตำบลโพธิ์เขียว เข้ากับตำบลศาลเจ้าโรงทอง และขนานนามว่า ตำบลศาลเจ้าโรงทอง
- (2) รวมตำบลศาลาดิน เข้ากับตำบลม่วงเตี้ย และขนานนามว่า ตำบลม่วงเตี้ย
- (3) รวมตำบลตลาดใหม่ เข้ากับตำบลห้วยคันแหลน และขนานนามว่า ตำบลห้วยคันแหลน
- (4) โอนพื้นที่หมู่ 13 (ในขณะนั้น) ของตำบลสามโก้ ไปขึ้นกับตำบลยี่ล้น
- (5) โอนพื้นที่หมู่ 6 (ในขณะนั้น) ของตำบลยี่ล้น ไปขึ้นกับตำบลอบทม
- (6) โอนพื้นที่หมู่ 7 (ในขณะนั้น) ของตำบลอบทม ไปขึ้นกับตำบลสาวร้องไห้
- (7) โอนพื้นที่หมู่ 8 (ในขณะนั้น) ของตำบลสาวร้องไห้ ไปขึ้นกับตำบลไผ่วง
- (8) โอนพื้นที่หมู่ 8 (ในขณะนั้น) ของตำบลบางจัก ไปขึ้นกับตำบลหลักแก้ว
- วันที่ 17 กันยายน 2498 จัดตั้งสุขาภิบาลศาลเจ้าโรงทอง ในท้องที่บางส่วนของตำบลไผ่จำศีล และตำบลศาลเจ้าโรงทอง
- วันที่ 2 ตุลาคม 2505 แยกพื้นที่ตำบลอบทม และตำบลสามโก้ อำเภอวิเศษไชยชาญ ไปตั้งเป็น กิ่งอำเภอสามโก้ ขึ้นกับอำเภอวิเศษไชยชาญ
- วันที่ 21 พฤษภาคม 2506 โอนพื้นที่หมู่ 1,2 (ในขณะนั้น) ของตำบลอบทม กิ่งอำเภอสามโก้ อำเภอวิเศษไชยชาญ ไปขึ้นกับตำบลยี่ล้น อำเภอวิเศษไชยชาญ
- วันที่ 27 กรกฎาคม 2508 ยกฐานะกิ่งอำเภอสามโก้ อำเภอวิเศษไชยชาญ เป็น อำเภอสามโก้
- วันที่ 30 พฤศจิกายน 2508 จัดตั้งสุขาภิบาลบางจัก ในท้องที่บางส่วนของตำบลสี่ร้อย ตำบลหัวตะพาน ตำบลคลองขนาก และตำบลบางจัก
- วันที่ 17 ตุลาคม 2515 ตั้งตำบลไผ่ดำพัฒนา แยกออกจากตำบลหัวตะพาน และตำบลบางจัก
- วันที่ 20 กรกฎาคม 2525 ตั้งตำบลตลาดใหม่ แยกออกจากตำบลห้วยคันแหลน
- วันที่ 10 กรกฎาคม 2533 โอนพื้นที่หมู่ 2 บ้านท้ายลาด (ในขณะนั้น) ของตำบลไผ่ดำพัฒนา ไปตั้งเป็นหมู่ 7 ของตำบลหัวตะพาน และกำหนดเขตให้ตำบลไผ่ดำพัฒนามีการปกครอง 7 หมู่บ้าน ส่วนตำบลหัวตะพานกำหนดเขตให้มีการปกครอง 7 หมู่บ้าน
- วันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะสุขาภิบาลศาลเจ้าโรงทอง และสุขาภิบาลบางจัก เป็นเทศบาลตำบลศาลเจ้าโรงทอง และเทศบาลตำบลบางจัก ด้วยผลของกฎหมาย
- วันที่ 1 กรกฎาคม 2547 ยุบองค์การบริหารส่วนตำบลสี่ร้อย รวมกับองค์การบริหารส่วนตำบลท่าช้าง
- วันที่ 17 ธันวาคม 2553 เปลี่ยนแปลงชื่อเทศบาลตำบลศาลเจ้าโรงทอง อำเภอวิเศษชัยชาญ เป็น เทศบาลตำบลวิเศษไชยชาญ
ที่ตั้งและอาณาเขต
อำเภอวิเศษชัยชาญตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกของจังหวัด มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังนี้
- ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอสามโก้และอำเภอโพธิ์ทอง
- ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอเมืองอ่างทอง อำเภอป่าโมก
- ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอผักไห่ (จังหวัดพระนครศรีอยุธยา)
- ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอเมืองสุพรรณบุรีและอำเภอศรีประจันต์ (จังหวัดสุพรรณบุรี)
การแบ่งเขตการปกครอง
การปกครองส่วนภูมิภาค
อำเภอวิเศษชัยชาญแบ่งเขตการปกครองออกเป็น 15 ตำบล 126 หมู่บ้าน
1. ไผ่จำศีล (Phai Cham Sin) 8 หมู่บ้าน 9. คลองขนาก (Khlong Khanak) 9 หมู่บ้าน 2. ศาลเจ้าโรงทอง (San Chao Rong Thong) 12 หมู่บ้าน 10. ไผ่วง (Phai Wong) 7 หมู่บ้าน 3. ไผ่ดำพัฒนา (Phai Dam Phatthana) 8 หมู่บ้าน 11. สี่ร้อย (Si Roi) 7 หมู่บ้าน 4. สาวร้องไห้ (Sao Rong Hai) 8 หมู่บ้าน 12. ม่วงเตี้ย (Muang Tia) 12 หมู่บ้าน 5. ท่าช้าง (Tha Chang) 6 หมู่บ้าน 13. หัวตะพาน (Hua Taphan) 7 หมู่บ้าน 6. ยี่ล้น (Yi Lon) 9 หมู่บ้าน 14. หลักแก้ว (Lak Kaeo) 8 หมู่บ้าน 7. บางจัก (Bang Chak) 14 หมู่บ้าน 15. ตลาดใหม่ (Talat Mai) 5 หมู่บ้าน 8. ห้วยคันแหลน (Huai Khan Laen) 6 หมู่บ้าน
การปกครองส่วนท้องถิ่น
ท้องที่อำเภอวิเศษชัยชาญประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 16 แห่ง ได้แก่
- เทศบาลตำบลวิเศษไชยชาญ ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลไผ่จำศีล และบางส่วนของตำบลศาลเจ้าโรงทอง
- เทศบาลตำบลบางจัก ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลบางจัก บางส่วนของตำบลคลองขนาก บางส่วนของตำบลหัวตะพาน และบางส่วนของตำบลสี่ร้อย
- เทศบาลตำบลห้วยคันแหลน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลห้วยคันแหลนทั้งตำบล
- เทศบาลตำบลท่าช้าง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลท่าช้างทั้งตำบล และตำบลสี่ร้อย (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลบางจัก)
- เทศบาลตำบลไผ่ดำพัฒนา ครอบคลุมพื้นที่ตำบลไผ่ดำพัฒนาทั้งตำบล
- เทศบาลตำบลสาวร้องไห้ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลสาวร้องไห้ทั้งตำบล
- เทศบาลตำบลม่วงเตี้ย ครอบคลุมพื้นที่ตำบลม่วงเตี้ยทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลไผ่จำศีล ครอบคลุมพื้นที่ตำบลไผ่จำศีล (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลวิเศษไชยชาญ)
- องค์การบริหารส่วนตำบลศาลเจ้าโรงทอง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลศาลเจ้าโรงทอง (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลวิเศษไชยชาญ)
- องค์การบริหารส่วนตำบลยี่ล้น ครอบคลุมพื้นที่ตำบลยี่ล้นทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลบางจัก ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบางจัก (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลบางจัก)
- องค์การบริหารส่วนตำบลคลองขนาก ครอบคลุมพื้นที่ตำบลคลองขนาก (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลบางจัก)
- องค์การบริหารส่วนตำบลไผ่วง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลไผ่วงทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลหัวตะพาน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหัวตะพาน (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลบางจัก)
- องค์การบริหารส่วนตำบลหลักแก้ว ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหลักแก้วทั้งตำบล
- องค์การบริหารส่วนตำบลตลาดใหม่ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลตลาดใหม่ทั้งตำบล
สภาพภูมิอากาศ
มีลักษณะเป็นแบบมรสุม 3 ฤดู คือ ฤดูร้อน ฤดูฝน และฤดูหนาว
ทรัพยากรธรรมชาติ
แหล่งน้ำที่สำคัญ ได้แก่ แม่น้ำน้อย และคลองขุน
เศรษฐกิจ
ประชาชนในพื้นที่อำเภอวิเศษชัยชาญส่วนใหญ่ประกอบอาชีพ ทำนา ทำสวน ทำไร่ ผลผลิตทางการเกษตรที่สำคัญ คือ ข้าว มะม่วง และผักสวนครัว และมีอาชีพเสริม ได้แก่ เลี้ยงสัตว์ จักสาน