การปฏิบัติงานของนักสังคมสงเคราะห์อนาคตสังคมไทยกับงานด้านสวัสดิการสังคมเนื่องจากนักสังคมสงเคราะห์ มีหน้าที่ให้การสงเคราะห์ แก่ผู้รับบริการแก้ไขปัญหาสังคม และพัฒนาสังคม ฉะนั้น จึงมีวิธีการปฏิบัติงาน เพื่อให้บรรลุถึงปรัชญาที่ว่า ช่วยให้เขาสามารถช่วยตนเองได้ ด้วยวิธีทำงานกับเขา มิใช่ทำงานเพื่อเขา เพื่อที่เขาจะได้มีส่วนร่วมในการพัฒนาประเทศชาติได้ วิธีการดังกล่าว มีดังต่อไปนี้
๑. การทำงานกับบุคคล เรียกว่า การ สังคมสงเคราะห์เฉพาะราย หรือการทำงานระดับบุคคล เป็นการทำงานกับผู้มีปัญหา เป็นรายบุคคล ปัญหาดังกล่าวอาจจะเป็นปัญหาทางครอบครัว ปัญหาด้านการเงิน ปัญหาด้านสุขภาพและอื่นๆ ทั้งนี้ โดยการที่นักสังคมสงเคราะห์ พยายามดึงความสามารถของผู้รับบริการเป็นหลักสำคัญ ในการแก้ไข และป้องกันปัญหานั้นๆ
๒. การทำงานกับกลุ่ม เรียกว่า การสังคมสงเคราะห์กลุ่มชน หรือการทำงานระดับกลุ่ม เป็นวิธีการและกระบวนการ ที่นักสังคมสงเคราะห์ให้ความช่วยเหลือสมาชิกกลุ่ม ในสถาบัน หรือองค์การต่างๆ แต่ละคน ให้สมาชิกมีความสัมพันธ์ที่ดีกับคนอื่น มีประสบการณ์ในการพัฒนาที่ดี โดยนักสังคมสงเคราะห์ ให้ความช่วยเหลือสมาชิกแต่ละคนในการพัฒนาบุคลิกลักษณะ เพื่อการพัฒนาสังคม โดยใช้ปฏิกิริยาโต้ตอบภายในกลุ่มเป็นเครื่องมือ
๓. การจัดระเบียบ และการพัฒนาชุมชน เรียกว่า การทำงานระดับชุมชน เป็นการทำงานกับชุมชน เพื่อการแก้ไข ป้องกันปัญหา ความเดือดร้อน ซึ่งกระทบกระเทือนถึงสวัสดิภาพ และความปลอดภัยของคนในชุมชน ไม่ว่าจะเป็นเรื่องอาชีพ การศึกษา สุขภาพอนามัยและอื่นๆ โดยนักสังคมสงเคราะห์ จะใช้วิธีการกระตุ้นให้คนในชุมชนมองเห็นปัญหา สาเหตุของปัญหา และร่วมมือร่วมแรงกันวางแผน และดำเนินการป้องกัน และแก้ไข ซึ่งอาศัยทรัพยากรต่างๆ ในชุมชน อันได้แก่ คน วัสดุอุปกรณ์ ทุนทรัพย์ แรงงาน หน่วยงานต่างๆ เป็นต้น นอกจากนั้น ถ้านักสังคมสงเคราะห์พบว่า ชุมชนขาดบริการ หรือมีบริการไม่เพียงพอ นักสังคมสงเคราะห์ก็จะหาทางส่งเสริม หรือสนับสนุนให้คนในชุมชนนั้นร่วมกัน จัดการทรัพยากรภายนอกเข้าไปเพิ่มเติม
๔. การวิจัยทางสังคมสงเคราะห์ คือ การที่นักสังคมสงเคราะห์ศึกษาสภาพต่างๆ ในสังคม เพื่อประกอบการพิจารณาการวางนโยบาย แผนงาน และโครงการต่างๆ อันช่วยบรรเทา หรือขจัดปัญหา ทางสังคม ผลงานวิจัยที่เกี่ยวกับการวิเคราะห์ การบริหารองค์การ จะช่วยในการแก้ไข และปรับปรุง หรือริเริ่มบริการ เพื่อให้สอดคล้องกับความต้องการของชุมชน
๕. การบริหารงานสังคมสงเคราะห์ เป็นการบริหารองค์การทางสังคมสงเคราะห์ ให้มีประสิทธิภาพสูง โดยรวมถึงการวางนโยบาย แผนงาน และโครงการต่างๆ เพื่อพัฒนาบุคลากรขององค์การให้เหมาะสมกับวัตถุประสงค์ และเป้าหมายขององค์การ นอกจากนั้น ยังรวมถึงความสามารถ ในการประสานงาน ร่วมมือกันทำงานกับนักวิชาชีพอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง
วิธีการปฏิบัติงานในข้อ ๑, ๒ และ ๓ รวม เรียกว่า การสังคมสงเคราะห์ระดับจุลภาค ซึ่งเป็นวิธีการให้บริการโดยตรง กับผู้รับบริการระดับต่างๆ ได้แก่ ระดับบุคคล ครอบครัว กลุ่ม และ ชุมชน เป็นการช่วยเหลือบุคคลแต่ละคนในฐานะ เป็นปัจเจกชน หรือในฐานะสมาชิกในกลุ่มเล็กๆ
วิธีการปฏิบัติงานในข้อ ๔ และ ๕ รวมเรียกว่า การสังคมสงเคราะห์ระดับมหภาค เป็นวิธีการให้บริการทางอ้อม มุ่งการปฏิบัติงานในระดับชุมชน หรือในระดับสังคม เพื่อที่จะก่อ ให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในระบบสังคม รวมทั้ง การยกระดับทรัพยากรในสังคมมาให้แก่บุคคลแต่ละคนภายในชุมชนอย่างเพียงพอ ฉะนั้น จะเห็นว่า การปฏิบัติงานแบบนี้ จะก่อให้เกิดการเปลี่ยนแปลงภายนอกของสมาชิกภายในกลุ่ม
กระบวนการหลักในการทำงานมี 5 ขั้นตอนพร้อมตัวอย่าง ดังนี้
1.การศึกษาข้อเท็จจริง(Fact Finding)
จะมีการเตรียมผู้ใช้บริการและญาติโดยการ สร้างสัมพันธภาพกับผู้ใช้บริการและญาติ อธิบายขั้นตอนการให้บริการ และทำความเข้าใจกับความคาดหวังของผู้ใช้บริการและญาติ ซึ่งเกิดจากการสัมภาษณ์ทั้งตัวผู้ใช้บริการและญาติ และได้มีการเยี่ยมบ้านเพื่อดูสภาพเศรษฐกิจ สภาพแวดล้อมทั้งภายในและภายนอกบ้าน รวมถึงประสานงานกับหน่วยงานและผู้ที่เกี่ยวข้องกับผู้ใช้บริการเพื่อให้ง่ายต่อการประเมินสภาพปัญหา เช่น มีผู้ใช้บริการสูงอายุถูกทอดทิ้งและถูกสามีทำร้ายร่างกายมาขอความช่วยเหลือ จากการสัมภาษณ์พบว่าผู้ป่วยอายุมากแล้วจึงทำให้การพูดนั้น ลำดับเหตุการณ์ไม่ค่อยถูก นักสังคมสงเคราะห์จะสรุปปัญหาทางสังคมตามบัญชีปัญหาสังคมสงเคราะห์คือ ผู้ป่วยมีปัญหาถูกกระทำรุนแรงและถูกทอดทิ้ง
2.ประเมินและวินิจฉัย (Assessment &Diganosis)
ประเมินปัญหาและทรัพยากร ได้แก่ ร่างกาย จิตใจ และสังคม
-ด้านร่างกาย ผู้ใช้บริการถูกสามีทำร้ายโดยการตีหัว เดินไม่ค่อยไหว และพบว่ามีดวงตาที่เลือนราง
-ด้านจิตใจ ผู้ใช้บริการเครียด และต้องการกลับบ้าน
-ด้านสังคม ผู้ใช้บริการบอกว่ามีญาติแต่ขาดการติดต่อจำไม่ได้แล้วว่าญาติอยู่ที่ไหน และไม่อยากกลับไปอยู่กับสามีแล้ว เพราะกลัวโดนทำร้ายอีก
เนื่องจากไม่มีญาติมาติดต่อผู้ใช้บริการ และไม่สามารถหาญาติของผู้ใช้บริการได้ สันนิษฐานว่าผู้ใช้บริการถูกญาติทอดทิ้ง
3.วางแผนแนวทางให้ความช่วยเหลือ (Planning for intervention)
นักสังคมสงเคราะห์จะวางแผนให้การช่วยเหลือโดยให้ผู้ใช้บริการได้ทำการรักษาร่างกายเสียก่อน โดยการผ่าตัดตา และทำการรักษาให้ร่างกายแข็งแรงเสียก่อน และตามหาญาติ โดยถามผู้ใช้บริการว่าต้องการกลับไปอยู่กับญาติ หรืออยากอยู่ที่สถานสงเคราะห์ เพราะผู้ใช้บริการไม่มีญาติ โดยให้ผู้ใช้บริการได้มีส่วนร่วมในการแสดงความคิดเห็น ซึ่งผู้ใช้บริการขอรักษาร่างกายให้แข็งแรงดี ถ้าเจอญาติก็จะไปอยู่ด้วย แต่ถ้าไม่เจอผู้ใช้บริการก็จะหางานทำและอยู่บ้านเช่าเพียงลำพัง แต่ถ้าหมดหนทางผู้ใช้บริการยินดีที่จะอยู่สถานสงเคราะห์
4.ดำเนินการช่วยเหลือ (Intervention)
ดำเนินการช่วยเหลือผู้ใช้บริการ เนื่องจากตามหาญาติผู้ใช้บริการไม่ได้ จึงให้ผู้ใช้บริการผ่าตัดตา และพักรักษาตัวที่โรงพยาบาลจนให้ดี แล้วส่งผู้ใช้บริการไปสถานสงเคราะห์
5.ติดตามและประเมินผล (Follow up &Evalution)
เมื่อดำเนินการช่วยเหลือผู้ใช้บริการแล้วก็จะมีการติดตามและประเมินผล เมื่อติดตามและประเมินผลแล้วผลเป็นไปในทิศที่ทางที่ยังไม่ดีก็จะมีการส่งต่อ (Refer) แต่ถ้ามีผลไปในทิศทางที่ดี ก็จะยุติการให้บริการ (Termination) และเนื่องจากผู้ใช้รายนี้ ยังมีร่างกายที่ไม่แข็งแรง และมีจิตใจที่ซึมเศร้า การช่วยเหลือจึงยังไม่ยุติ และยังคงต้องติดตามและประเมินผลการช่วยเหลือของผู้ป่วยต่อไป