นิสัย 4 หมายถึงอะไรมีอะไรบ้าง

ลักษณ์ 4 ผู้โศกซึ้ง เป็นลักษณ์ที่ซื่อตรงกับความรู้สึกของตัวเอง มีลักษณะนิสัยที่ชอบอยู่กับความเศร้า มีอารมณ์ที่อ่อนไหว มักจะตัดสินใจและแสดงออกตามสภาวะอารมณ์ของตัวเอง

ลักษณ์ 4 (Enneagram Type 4) ผู้โศกซึ้ง เป็นลักษณ์ที่มีอารมณ์อ่อนไหวง่ายและมีความลุ่มลึกทางอารมณ์ความรู้สึก ซึ่งมักจะเป็นอารมณ์ที่เกี่ยวข้องกับความเศร้าหรือความผิดหวัง พวกเขามักจะมีความรู้สึกว่าบางสิ่งขาดหายไปในชีวิต อยากได้ในสิ่งที่ไม่มี และไม่พอใจสิ่งที่มีอยู่แล้วหรือได้รับมา นอกจากนั้นพวกเขายังให้ความสำคัญกับความสัมพันธ์และผู้คน สามารถเข้าใจความทุกข์และสิ่งที่คนรอบตัวต้องเผชิญได้เป็นอย่างดี

เนื้อหาในบทความ

โครงสร้างบุคลิกภาพ และลักษณะนิสัยของลักษณ์ 4

ลักษณ์ 4 (Enneagram Type 4) คือ ลักษณ์ที่อยู่ในฐานใจหรือศูนย์ใจ ซึ่งทำให้พวกเขามีความเชื่อมโยงกับอารมณ์ความรู้สึก ในบรรดาคนทั้ง 9 ลักษณ์ คนลักษณ์ 4 เป็นคนที่สามารถเข้าถึงอารมณ์ในทุกมิติได้ลึกซึ้งมากที่สุด ซึ่งอารมณ์ที่คนลักษณ์ 4 มักจะมีอยู่บ่อยๆ คือ ความเศร้า ความเสียใจ หรือความผิดหวัง

นอกจากนั้นคนลักษณ์ 4 มักจะมีความรู้สึกผิดหวัง อยากมีในสิ่งที่ตัวเองมี ไม่พอใจกับตัวตนของตัวเอง รู้สึกเหมือนบางสิ่งบางอย่างในชีวิตขาดหายไป เห็นปมด้อยของตัวเองตลอดเวลา ในขณะที่มองเห็นสิ่งดีๆ ที่อยู่ไกลออกไป

จากโครงสร้างบุคลิกภาพนี้เองที่ทำให้คนลักษณ์ 4 เป็นคนที่มักจะแปรเปลี่ยนความรู้สึกด้านลบของตัวเองออกมาเป็นความพิเศษ ความสร้างสรรค์ ทำให้พวกเขามักจะมีเอกลักษณ์ ไม่ต้องการเหมือนใคร มีความลึกซึ้งกับสิ่งภายใน เข้าใจคนอื่นได้ดี เมื่อคนรอบตัวของเขามีความทุกข์ คนลักษณ์ 4 ก็มักจะเป็นคนที่เข้าอกเข้าใจความทุกข์เหล่านั้น

• จุดแข็งของคนลักษณ์ 4 คือ ความลึกซึ้งทางคุณค่า พวกเขามักจะสร้างสรรค์สิ่งใหม่ๆ ที่มีความลึกซึ้งได้เสมอ ซึ่งสิ่งเหล่านั้นมักจะเกิดจากความรู้สึกที่พวกเขามี นอกจากนั้นเขาเป็นคนที่เข้าอกเข้าใจคนอื่นเป็นอย่างมาก พวกเขามีความละเอียดในการแสดงออกทางอารมณ์และรับรู้ความรู้สึกจากคนรอบข้าง

• จุดอ่อนของคนลักษณ์ 4 คือ สภาพอารมณ์ที่แปรปรวนจนคนรอบข้างไม่เข้าใจ ความใฝ่หาในสิ่งที่อยู่ไกลออกไปตามอุดมคติของตัวเอง และความคาดหวังในอารมณ์ที่ลึกซึ้งเข้มข้น ไม่ธรรมดา

ลักษณะเด่นของลักษณ์ 4

ลักษณะที่โดดเด่นของคนลักษณ์ 4 คือ ความเศร้า ความแปลกไม่เหมือนใคร และสภาพจิตใจที่เปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็ว คนลักษณ์ 4 มักจะพาตัวเองให้เข้าหาความรู้สึกเศร้าอย่างอัตโนมัติ พวกเขาถูกดึงดูดด้วยความเข้มข้นของอารมณ์ความรู้สึกและใช้มันเป็นแรงบันดาลใจในการทำสิ่งต่างๆ นอกจากนั้นลักษณะเด่นของคนลักษณ์ 4 คือ

• ความอ่อนไหวทางอารมณ์ (emotional sensitivity) คนลักษณ์ 4 มีความอ่อนไหวต่ออารมณ์มาก บางครั้งหากฝนตกหรือสภาพอากาศเปลี่ยนแปลงก็อาจทำให้พวกเขาเศร้าได้ พวกเขาสามารถรับรู้อารมณ์ความรู้สึกของตัวเองได้เป็นอย่างดี แม้ว่าอารมณ์ความรู้สึกบางอย่างเปลี่ยนแปลงไปเพียงเล็กน้อย และมักจะรับรู้ความรู้สึกของคนที่อยู่ข้างหน้าได้เป็นอย่างดี

• การมีภาพปมด้อย (inferior self-image) คนลักษณ์ 4 จะมีภาพชีวิตที่มองว่าตัวเองมีปมด้อย เป็นผู้สูญเสีย เป็นเหยื่อ เป็นคนกลุ่มน้อย หรือไม่มีความสำคัญ ซึ่งสิ่งเหล่านี้เป็นวิธีหนึ่งที่พวกเขาใช้ในการป้องกันตัวเองจากความรู้สึกที่แย่มากไปกว่านี้

• การผลักๆ ดึงๆ (push and pull pattern) คนลักษณ์ 4 จะต้องการสิ่งที่อยู่ห่างไกลจากตัวเองและผลักไสสิ่งที่อยู่ใกล้ตัว เพราะเขามักจะมองด้านที่เป็นอุดมคติของสิ่งที่อยู่ไกลจากตัวเอง และใฝ่หาสิ่งเหล่านั้น จนกระทั่งสิ่งเหล่านั้นเข้ามาใกล้คนลักษณ์ 4 มากขึ้น พวกเขาก็จะพยายามที่จะผลักสิ่งที่ตัวเองมีออกไปและมองหาสิ่งที่ตัวเองขาดจนเกิดการผลักๆ ดึงๆ ขึ้น

สิ่งหลีกเลี่ยง (Avoidance) ของลักษณ์ 4

ในนพลักษณ์ (Enneagram) แต่ละลักษณ์จะมีสิ่งที่ตัวเองหลีกเลี่ยง ซึ่งคนในลักษณ์นั้นมักจะพยายามทำทุกวิถีทางเพื่อหลีกเลี่ยงสิ่งเหล่านั้น โดยอาจเกิดขึ้นอย่างรู้ตัวหรือไม่รู้ตัวก็ได้ ซึ่งสิ่งหลีกเลี่ยง (avoidance) ของลักษณ์ 4 คือ ความเป็นธรรมดาสามัญ

ความเป็นธรรมดาสามัญ (ordinary) คือ ความไม่แตกต่าง ความเหมือนคนอื่น ความไม่พิเศษ ซึ่งอาจแสดงออกมาในลักษณะของภาพลักษณ์ภายนอก การใช้ภาษา ลักษณะปูมชีวิต งาน ความสัมพันธ์ หรืออะไรก็ได้ คนลักษณ์ 4 จะหลีกเลี่ยงสิ่งเหล่านี้ในสิ่งที่พวกเขาสนใจและให้ความสำคัญ

กลไกป้องกันตัวเอง (Defense Mechanism) ของลักษณ์ 4

เมื่อคนในลักษณ์ 4 กำลังจะต้องเผชิญหน้ากับสิ่งหลีกเลี่ยง พวกเขาจะใช้กลไกบางอย่างเพื่อป้องกันตัวเองจากสถานการณ์นั้น สำหรับคนในลักษณ์ 4 กลไกการป้องกันตัวเอง (defense mechanism) คือ การรับมาตัวใส่ตัวเอง

การรับมาตัวใส่ตัวเอง (introjection) คือ การรับเอาความรู้สึกลบ ความเจ็บปวด การกระทำ คำวิจารณ์ จากข้างนอกมาใส่ตัวเอง และจากการรับมาใส่ตัวเอง (introjection) นี้ เราจะรู้สึกว่าสิ่งเหล่านั้นเกิดขึ้นจากภายใน

ยกตัวอย่างเช่นหากมีคนมาตำหนิคุณ แล้วคุณใช้กลไกป้องกันตัวนี้ คุณจะรับรู้ราวกับว่าคำตำหนินี้มันเกิดจากตัวเอง หรือเป็นผู้ตำหนิตัวเอง กลไกป้องกันตัวนี้จะทำให้พวกเขาจะรู้สึกราวกับว่าจะมีอำนาจเหนือมัน ไม่ถูกคำตำหนินั้นทำร้ายโดยตรง และจากที่มันจะเกิดขึ้นข้างนอก มันกลับเกิดขึ้นภายในซึ่งจะสามารถควบคุมได้

การรับมาตัวใส่ตัวเอง (introjection) สามารถเกิดขึ้นในรูปแบบอื่นได้เช่น ด่าตัวเองเมื่อถูกคนอื่นด่า ทำให้ตัวเองเจ็บปวดเมื่อรู้ว่ากำลังจะเจ็บปวด เพิกเฉยต่อความต้องการของตัวเองเมื่อมีสัญญาณว่าความต้องการของตัวเองไม่ได้รับการตอบสนอง ซึ่งสิ่งเหล่านี้ล้วนแต่ทำให้ความรู้สึกด้านลบต่างๆ เกิดขึ้นจากภายใน แทนที่จะไปรับคำด่า ความรู้สึกด้านลบ หรือความเจ็บปวดจากภายนอกมาตรงๆ

กิเลส (Emotional Passion) ของลักษณ์ 4

กิเลส (emotional passion) ในนพลักษณ์เป็นแรงขับเคลื่อนภายในที่จะส่งผลต่อลักษณ์นั้น และส่งอิทธิพลให้เราทำสิ่งต่างๆ ซึ่งกิเลสของลักษณ์ 4 คือ ความอิจฉา

ความอิจฉา (envy) ซึ่งเป็นกิเลสของลักษณ์ 4 คือ ความรู้สึกว่าสิ่งที่มีค่า เป็นที่ต้องการนั้นอยู่นอกตัวเองออกไป และรู้สึกเหมือนไม่สามารถจะมีได้ จนอาจกลายเป็นความรู้สึกอยากมีในสิ่งที่ตัวเองไม่มี

การเปรียบเทียบระหว่างตัวเองและคนอื่นมักจะเกิดขึ้นจากความอิจฉา (envy) ที่เป็นกิเลสของลักษณ์ 4 นี้เอง ซึ่งความอิจฉานี้อาจทำให้พวกเขารู้สึกเจ็บปวด อับอาย หรือขาดบางสิ่งบางอย่าง ซึ่งความรู้สึกนี้ทำให้เกิดความเจ็บปวดในชีวิตของพวกเขาค่อนข้างมาก เพราะภายในคนลักษณ์ 4 ก็รู้สึกขาดอะไรบางอย่างไป และในขณะเดียวกันเขาก็มักจะรู้สึกว่าตัวเองไม่คู่ควรกับสิ่งดีๆ บางอย่าง

ลักษณ์ย่อย (Subtype) ของลักษณ์ 4

ลักษณ์ย่อย (subtype) คือ รูปแบบของบุคลิกภาพที่แตกต่างกันออกไปในแต่ละลักษณ์ ซึ่งจะมีอยู่ทั้งหมด 3 รูปแบบด้วยกันตามความสนใจและสภาพแวดล้อม โดยลักษณ์ย่อยของนพลักษณ์จะทำให้คนลักษณ์ต่างๆ มีลักษณะนิสัย แสดงออก และบุคลิกภาพแตกต่างออกไป

ลักษณ์ 4 แบบผดุงตน (Self-preservation, 4 sp)

ลักษณ์ 4 ที่มีลักษณ์ย่อยแบบผดุงตน (self-preservation, 4 sp) มักจะเป็นคนที่ทำงานอย่างหนักเพื่อที่จะมีในสิ่งที่คนอื่นมี หรือสิ่งที่พวกเขารู้สึกขาด แทนที่จะให้กิเลสที่เป็นความอิจฉาควบคุมบงการจนเกิดเป็นความทุกข์ระทม แต่ไม่ว่าพวกเขาจะมีอะไร หรือได้รับอะไรมา พวกเขาก็ยังคงรู้สึกว่าสิ่งเหล่านั้นไม่พอ

อย่างไรก็ตามลักษณ์ 4 ที่มีลักษณ์ย่อยแบบผดุงตน (self-preservation, 4 sp) ก็ยังมีอารมณ์เศร้าอยู่ภายใน แต่พวกเขามักจะไม่แสดงออกมาตรงๆ และบางครั้งยังมีนิสัยต้องการพิสูจน์ตัวเอง สร้างบททดสอบให้ตัวเอง หรือนำพาตัวเองไปสู่ความเสี่ยง พวกเขาชอบทำกิจกรรมที่เข้มข้นสุดๆ และอาจทำให้ตัวเองตกอยู่ในสถานการณ์ที่เครียด ยากลำบาก หรือกดดัน

ลักษณ์ 4 แบบความสัมพันธ์ (One-to-one/sexual/1-1, 4 sx)

ลักษณ์ 4 ที่มีลักษณ์ย่อยแบบความสัมพันธ์ (one-to-one/sexual/1-1, 4 sx) เป็นลักษณ์ย่อยที่แสดงออกความอิจฉาในรูปแบบของการแข่งขัน เขาต้องการเอาชนะคนอีกคนหนึ่งที่เขารู้สึกว่าคนนั้นมีอะไรมากกว่าเขา และเขาจะรู้สึกดีขึ้นเมื่อเขาสามารถจะเอาชนะได้

ลักษณ์ 4 แบบความสัมพันธ์ (one-to-one/sexual/1-1, 4 sx) อาจไม่ได้ใส่ใจเรื่องของภาพลักษณ์ที่ดีในสายตาของคนอื่นมากนัก เขาเพียงแค่ต้องการอยู่เหนือกว่าเพื่อตอบสนองต่อความอิจฉา ซึ่งเป็นกิเลสของลักษณ์ 4 เท่านั้น และบางครั้งอาจมีนิสัยก้าวร้าวได้แม้ว่าลึกๆ เขาจะรู้สึกว่าตัวเองด้อยกว่า

ถ้าหากคนอื่นรู้สึกว่าคนลักษณ์ 4 แบบความสัมพันธ์เป็นคนที่เรียกร้องความสนใจ พวกเขาอาจแสดงความโกรธหรือการปฏิเสธออกมาให้เห็นอย่างตรงไปตรงมา จนกระทั่งเกิดความคุ้มคลั่งออกมาเพราะความต้องการของตัวเองไม่ได้รับการตอบสนอง บางครั้งเขาอาจทำร้ายคนอื่นเพื่อซ่อนความเจ็บปวดของตัวเองเอาไว้

ลักษณ์ 4 แบบสังคม (Social, 4 so)

ลักษณ์ 4 ที่มีลักษณ์ย่อยแบบสังคม (social, 4 so) มีลักษณะที่อ่อนไหวง่ายเป็นพิเศษ พวกเขาต้องการรู้สึกอะไรอย่างลึกซึ้งและมากกว่าคนปกติ ทุกข์มากกว่าคนปกติ พวกเขามักจะรู้สึกต้องการอยู่ในความทุกข์อย่างเข้มข้น และคาดหวังให้ความทุกข์ของเขานั้นได้รับการเข้าใจ ได้รับการยอมรับ เพื่อที่คนอื่นอาจให้อภัยและยอมรับความผิดพลาดของเขาได้อย่างไม่มีเงื่อนไข

ลักษณ์ 4 ที่มีลักษณ์ย่อยแบบสังคม (social, 4 so) ยังให้ความสนใจไปที่ปมด้อยของตัวเองค่อนข้างมาก เขามักจะเปรียบเทียบตัวเองกับคนอื่น ทำให้ตัวเองมีสภาวะที่ต่ำต้อยกว่า อ่อนแอกว่า และมองว่าภาพลักษณ์ของตัวเองที่ไม่ค่อยดีนัก นอกจากนั้นยังเป็นคนที่มีความรู้สึกอายกับสิ่งที่ตัวเองต้องการ หรือประสบการณ์ของตัวเองอยู่ลึกๆ

สภาวะปีก (Wing) ของลักษณ์ 4

สภาวะปีก (wing) ที่ลักษณ์ 4 มีคือ ปีกลักษณ์ 3 และปีกลักษณ์ 5 ซึ่งคนลักษณ์ 4 บางคนอาจไม่พบสภาวะปีกอยู่ก็ได้เช่นกัน โดยสภาวะปีกจะทำให้พวกเขามีการแสดงออกที่แตกต่างกันออกไป

ลักษณ์ 4 ปีก 3 (4w3)

ลักษณ์ 4 ปีก 3 (4w3) เป็นลักษณ์ 4 ที่สามารถเข้าสังคมได้ดี ปรับตัวเข้าหาผู้คน และ มักจะชอบอยู่กับผู้คน พวกมักจะเป็นคนที่ดูมีพลัง มีความพยายามในการทำงาน มักจะชอบให้ตัวเองเป็นจุดสนใจ ทำตัวค่อนข้างโดดเด่น มีเอกลักษณ์

ลักษณ์ 4 ปีก 5 (4w5)

ลักษณ์ 4 ปีก 5 (4w5) เป็นลักษณ์ 4 ที่ชอบอยู่คนเดียว มีความลุ่มลึก ดูเข้าใจยาก แปลกแยกหรือแตกต่างกับคนอื่นอย่างเห็นได้ชัด พวกเขาต้องการความลุ่มลึกในสิ่งต่างๆ และในขณะเดียวกันก็ต้องการความพิเศษ ความแตกต่างที่ไม่เหมือนใครด้วย

สภาวะลูกศร (Arrow Line) ของลักษณ์ 4

สภาวะลูกศร (arrow line) เป็นสิ่งที่เกิดขึ้นเมื่อคนในลักษณ์นั้นกำลังอยู่ในสภาวะที่มั่นคง หรือไม่มั่นคง ซึ่งจะทำให้มีพฤติกรรมและการแสดงออกเหมือนคนในลักษณ์อื่น สำหรับคนลักษณ์ 4 จะมีสภาวะลูกศรไปยังลักษณ์ 1 เมื่อมีความมั่นคง และลักษณ์ 2 เมื่อมีความไม่มั่นคง

• ในสภาวะที่มั่นคง ลักษณ์ 4 มีลูกศรไปยังลักษณ์ 1 ทำให้ได้รับอิทธิพลและการแสดงออกของลักษณ์ 1 เช่น ความสมบูรณ์แบบ การทำตามอุดมคติ การลงมือทำ ความต้องการชัดเจน เป็นต้น

• ในสภาวะที่ไม่มั่นคง ลักษณ์ 4 มีลูกศรไปยังลักษณ์ 2 ทำให้ได้รับอิทธิพลและการแสดงออกของลักษณ์ 2 เช่น การออกไปช่วยเหลือคนอื่น การอยู่กับตัวเองน้อยลง การเอาใจใส่คนอื่น และมีความอ่อนโยนมากขึ้น เป็นต้น

คนลักษณ์ 4 ในที่ทำงาน

คนลักษณ์ 4 เป็นคนที่ให้ความสำคัญเกี่ยวกับความสัมพันธ์ บรรยากาศการทำงานร่วมกันที่อบอุ่น และชอบความสร้างสรรค์ พวกเขาอยากมีพื้นที่ที่ตัวเองได้แสดงออกออกมาอย่างไร้ข้อจำกัด และมักจะเอาใจใส่เพื่อนร่วมงานค่อนข้างมาก เขาชอบงานที่ให้อิสระกับตัวเขา ทำให้เขาได้ช่วยเหลือและเข้าใจคนอื่นได้

• สิ่งที่คนลักษณ์ 4 ช่วยเหลือได้ดีในที่ทำงาน คือ ความห่วงใยความรู้สึก ความสัมพันธ์กับเพื่อนร่วมงาน เขาเป็นคนที่รับฟังคนอื่นเมื่อเกิดปัญหาขึ้นในการทำงานหรือชีวิตส่วนตัว นอกจากนั้นเขายังเป็นคนที่มีความคิดสร้างสรรค์ พร้อมที่จะลงมือทำในสิ่งที่แตกต่างตามความรู้สึกของตัวเอง

• ปัญหาที่อาจเกิดจากคนลักษณ์ 4 ในที่ทำงาน คือ สภาวะอารมณ์ที่อาจไม่คงที่ ซึ่งสิ่งนี้อาจทำให้คนอื่นเข้าใจยากว่าเกิดอะไรขึ้นกับเขา และทำให้เพื่อนร่วมงานหรือลูกน้องไม่กล้าเข้าใกล้เมื่อเขามีสภาวะอารมณ์ที่แปรปรวน นอกจากนั้นลักษณ์ 4 บางคนยังต้องการความมีเอกลักษณ์มากเกินไปจนทำให้การทำงานมีปัญหาได้

แนวทางการพัฒนาตัวเองของคนลักษณ์ 4

คนลักษณ์ 4 สามารถพัฒนาตัวเองได้ด้วยวิธีต่างๆ เหล่านี้

• ติดตามสภาวะอารมณ์ที่ไม่คงที่ของตัวเอง

• รู้ตัวเมื่อกำลังเปรียบเทียบตัวเองกับคนอื่น มองหาสิ่งที่คนอื่นดูเหมือนจะมีแต่เราไม่มี

• ตระหนักรู้เมื่อตัวเองกำลังชิงทำให้ตัวเองเจ็บปวดเพื่อต้องการหลีกเลี่ยงความเจ็บปวดจากภายนอก

• อยู่กับปัจจุบัน เรียนรู้ที่จะอยู่กับสิ่งที่ตัวเองมี มากกว่าสิ่งที่เป็นอุดมคติ

• บอกเล่าความรู้สึกของตัวเองด้วยกระบวนการต่างๆ เช่นการเขียน การวาดรูป หรือการเล่นดนตรี

แหล่งอ้างอิงและข้อมูลเพิ่มเติม

• Chestnut, Beatrice. 2013. The complete Enneagram. Berkeley: She Writes Press.

• Palmer, Helen. 1991. The Enneagram: Understanding Yourself and the Others In Your Life.

• Wagele, Elizabeth, and Renee Baron. 1995. Are You My Type, Am I Yours? : Relationships Made Easy Through The Enneagram.

• //www.enneagraminstitute.com/

• //theenneagramatwork.com/

Urbinner เป็นพื้นที่ให้ทุกคนได้เติบโตจากการเรียนรู้ในทุกช่วงเวลาของชีวิต โดยทีมนักจัดกระบวนการจะพาคุณไปเรียนรู้ทักษะที่นำไปสู่การเข้าใจตัวเอง สร้างความสัมพันธ์ที่ดี และการตระหนักรู้ร่วมกัน เพื่อให้ทุกคนสามารถทำในสิ่งที่มีคุณค่าและความหมายสำหรับตัวเอง องค์กร และชุมชนของเราได้