ในสมัยธนบุรี กรม ใดที่มีหน้าที่

11.1 ����Ҫ�ó�¡Ԩ��ҹ��û���ͧ
11.1.1 �к���û���ͧ���¡�ا�����������ҧ�� ?
�Ѫ�������稾����ҵҡ�Թ����Ҫ�����к���û���ͧẺ��ҷ����������駡�ا�����ظ�� ����ػ�մѧ���

1. ��û���ͧ��ǹ��ҧ������ǹ�Ҫ�ҹ�
����㹤����Ѻ�Դ�ͺ�ͧ �Ѥ�����ʹҺ�� 2 ���˹� ��� �ʹҺ�ը��ʴ��� �ա 4 ���˹� ��� ������§ ����ѧ �����ѧ ��С����

�ա������ǹ�Ҫ��������͡�� 2 ���� ��� ���¾����͹ �� ���˹�¡ �����˹�ҤǺ�����û�Ժѵԧҹ�ͧ���ʴ�����д���������ͧ�����˹�� ���·����� ���ˡ����� �����˹�ҤǺ�����ҹ��û�ͧ�ѹ�������д���������ͧ������

�ʹҺ�ը��ʴ��컮Ժѵ�˹�ҷ���������¡�ا�����ظ�� �����ѧ��ͧ�Ѻ�Դ�ͺ����������ͧᶺ��·���������� ���� ��طû�ҡ�� ��ط��Ҥ� ��ط�ʧ���� ������� �ź��� �ҧ���ا ���ͧ �ѹ����� ��е�Ҵ (53 �����ҡ�ѵ������ � �ç��ͧ��·�駪ҵ�, 2543 : 240)

2. ��û���ͧ��ǹ�����Ҥ
��� ��û���ͧ������ͧ��ҧ� ���㹾���Ҫ�ҳҨѡ� ���͡�� 2 �дѺ ��� ������ͧ�������ҹ�� ���������ͧ������Ҫ

2.1 ��û���ͧ������ͧ�������ҹ��
���͡�� 2 �дѺ ���

������ͧ���� ���� ������ͧ���� ��鹨ѵ�ҷ�������ͺ��й�� �ռ������繼���ͧ���ͧ �������㹤����Ѻ�Դ�ͺ�ͧ���˹�¡ �� ���ͧ��л��ᴧ ���ͧ���⤡

������ͧ��鹹͡ ���� ���ͧ������������ͧ��ǧ�͡� �觵����Ҵ ��Ф����Ӥѭ�ͧ���ͧ ��������ͧ����͡ � ��� �ѵ�� ��������ͧ����ͧ ���ӹҨ�Է���Ҵ᷹���ͧ��ء��С��

การจัดเก็บภาษีอากรในสมัยกรุงธนบุรี (พ.ศ. 2311 - พ.ศ. 2324) และสมัยกรุงรัตนโกสินทร์ตอนต้น (รัชกาลที่ 1-รัชกาลที่ 3 ระหว่างพ.ศ. 2325-พ.ศ. 2394)

การจัดเก็บส่วยสาอากรทั้ง 4 ประเภท ในสมัยกรุงศรีอยุธยา ได้ถูกกำหนดเป็นรูปแบบการจัดเก็บต่อเนื่องมาจนถึงสมัยพระเจ้ากรุงธนบุรี และตอนต้นรัชกาลที่ 1 - รัชกาลที่ 2 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ จนถึงในสมัยรัชกาลที่ 3 พระบามสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เกิดกบฏเจ้าอนุวงศ์เวียงจันทร์ รัฐบาลมีความจำเป็นที่ต้องการใช้เงินในราชการมากกว่าแต่ก่อนพระองค์จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้มีการปรับปรุงการจัดเก็บภาษีเป็นผลให้เกิดการจัดเก็บภาษีขึ้นใหม่ 38 ประเภท ทั้งนี้โดยเป็นภาษีที่เก็บจากการพนัน และจากผลผลิตประเภทต่างๆ จำแนกได้ดังนี้

• บ่อนเบี้ย หวย ก.ข. ภาษีเบ็ดเสร็จ (เก็บของลงสำเภา)
• ภาษีของต้องห้ามหกอย่าง (ได้แก่ อากรรังนก, ไม้กฤษณา, นอแรด, งาช้าง, ไม้จันทร์, ไม้หอม)
• ภาษีพริกไทย (เก็บจากผู้ซื้อลงสำเภา)
• ภาษีพริกไทย (เก็บจากชาวไร่ที่ปลูกพริกไทย)
• ภาษีฝาง
• ภาษีไม้แดง (เก็บจากผู้ซื้อลงสำเภา)
• ภาษีไม้แดง (เก็บจากผู้ขาย)
• ภาษีเกลือ
• ภาษีน้ำมันมะพร้าว
• ภาษีน้ำมันต่างๆ
• ภาษีกะทะ
• ภาษีต้นยาง
• ภาษีไต้ชัน
• ภาษีฟืน
• ภาษีจาก
• ภาษีกระแซง
• ภาษีไม้ไผ่ป่า
• ภาษีไม้รวก
• ภาษีไม้สีสุก
• ภาษีไม้ค้างพลู
• ภาษีไม้ต่อเรือ
• ภาษีไม้ซุง
• ภาษีฝ้าย
• ภาษียาสูบ
• ภาษีปอ
• ภาษีคราม
• ภาษีเนื้อแห้ง
• ปลาแห้ง
• ภาษีเยื่อเคย
• ภาษีน้ำตาลทราย
• ภาษีน้ำตาลหม้อ
• ภาษีน้ำตาลอ้อย
• ภาษีสำรวจ
• ภาษีเตาตาล
• ภาษีจันอับ ไพ่ เทียนไขเนื้อ และขนมต่างๆ
• ภาษีปูน
• ภาษีเกวียน โคต่าง
• เรือจ้างทางโยง

และในสมัยรัชกาลที่ 3 นี้ พระองค์ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ยกเลิกอากรซึ่งเคยมีมาแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยา 2 ชนิดคือ อากรรักษาเกาะ และอากรค่าน้ำ นอกจากการกำหนดให้มีการปรับปรุงการจัดเก็บภาษี โดยการเพิ่มประเภทภาษีอากรที่จัดเก็บ 38 ประเภทข้างต้น พระองค์ยังได้กำหนดให้มีการปรับปรุงรูปแบบการจัดเก็บโดยการนำระบบเจ้าภาษีนายอากรมาใช้กล่าวคือ ให้มีการจัดเก็บภาษีเป็นการผูกขาดโดยเอกชน ทั้งนี้เอกชนผู้ใดประสงค์จะรับเหมาผูกขาดการจัดเก็บภาษีประเภทใด ก็จะเข้ามาร่วมประมูล ผู้ให้ราคาสูงสุดจะเป็นผู้ผูกขาดจัดเก็บ ซึ่งจะเรียกว่า เจ้าภาษีนายอากรรัฐบาลจะมอบอำนาจสิทธิขาดในการจัดเก็บภาษีอากรชนิดนั้นให้ไปดำเนินการ เมื่อถึงเวลากำหนด ผู้ประมูลจะต้องนำเงินภาษีอากรที่จัดเก็บมาส่งให้ครบจำนวนตามที่ประมูลไว้

ดังนั้น คำว่า ภาษี จึงเข้าใจว่าคงเกิดขึ้น ในรัชกาลที่ 3 นี้เอง โดยคาดคะเนกันว่า น่าจะมาจาก คำในภาษาแต้จิ๋วว่า บู้ซี อันหมายถึง สำนักเจ้าพนักงาน ทำการเก็บผลประโยชน์แผ่นดินซึ่งตั้งขึ้นจากระบบเจ้าภาษีนายอากรนี่เอง คำว่าภาษีนี้ จะใช้กับอากรที่เกิดขึ้นใหม่ในสมัยรัชกาลที่ 3 เพื่อให้ฟังดู แตกต่างจากอากรเก่าที่เคยจัดเก็บมาแต่โบราณ ดังที่ปรากฎในหนังสือพระราชดำรัสในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงอธิบายว่า "...เกิดอากร

ขึ้นใหม่ๆ ได้เงินใช้ในราชการแผ่นดิน ดีกว่ากำไรค้าสำเภา อากรเหล่านั้นให้เรียกว่า ภาษี เพราะเป็นของที่เกิดขึ้นใหม่เหมือนหนึ่งเป็นกำไร ซึ่งพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระราชประสงค์จะให้เห็นว่าเงินเก่าเท่าใด เกิดขึ้นในรัชกาลของท่านเท่าใด... การบังคับบัญชาอากรเก่าใหม่เหล่านี้ จึงได้แยกออกเป็นสองแผนก อากรเก่าอยู่ในพระคลังมหาสมบัติ อากรใหม่ซึ่งเรียกว่า ภาษี อยู่ในกรมพระคลังสินค้า คงเรียกชื่อว่าอากรอยู่ แต่หวยจีนก.ข. ซึ่งเป็นของเกิดใหม่แต่คล้ายกับอากรบ่อนเบี้ยของเดิม จึงคงเรียกว่าอากร แต่ก็คงยกมาไว้ในพวกภาษีเหมือนกัน"

ที่มา ::หนังสือที่ระลึกในการเปิดอาคารกรมสรรพากร 2 กันยายน 2540