เหตุการณ์เสียกรุงศรีอยุธยาครั้งที่ 1 เกิดขึ้นในปี พ.ศ.2112 ในสมัยรัชกาลของสมเด็จพระมหินทราธิราช โอรสในสมเด็จมหาจักรพรรดิหลังการต่อสู้กันที่ยืดยาวหลายเดือน หงสาวดีก็ใช้กลศึกส่งไส้ศึกเข้ามาล่อลวงอยุธยา คือ ออกญาจักรี สุดท้ายกรุงศรีอยุธยาก็ถึงการแตกและต้องตกเป็นเมืองใต้อำนาจของหงสาวดีอยู่ราว 15 ปี โดยพระมหากษัตริย์ที่ปกครองกรุงศรีอยุธยานั้น ได้รับการแต่งตั้งจากกษัตริย์หงสาวดี คือ พระเจ้าบุเรงนอง ได้ทรงแต่งตั้งสมเด็จพระมหาธรรมราชา เจ้าเมืองพระพิษณุโลกสองแควขึ้นครองอยุธยา หลังการได้ชัยชนะเหนืออยุธยา หงสาวดีก็กวาดต้อนผู้คนที่มีในอยุธยาออกไปนับแสนรวมทั้งทรัพย์สมบัติต่าง ๆ มากมาย และหลังจากนั้นอยุธยาก็ต้องส่งบรรณาการให้กับหงสาวดีอย่างมากมายในทุก ๆ ปี เป็นเช่นนี้มานาน จนได้สมเด็จพระนเรศวร โอรสในพระมหาธรรมราชามากอบกู้ "เอกราช" และ "สถานะควาเป็นจักรพรรดิราช" เป็นสิ่งที่ทำให้อยุธยากลับมายิ่งใหญ่ได้อีกครั้ง แต่จะเป็นเช่นไรนั้น อยากเชิญให้ทุกท่านได้ลองอ่านกันดูครับ
ข้อที่ 1 เติมกำลังคนให้ศูนย์กลาง (กรุงศรีอยุธยา) อย่างที่กล่าวไปข้างต้นครับว่าหลังการเสียกรุง หงสาวดีกวาดต้อนเทครัวประชาชนในอยุธยาไปหงสาวดีจำนวนมาก จนที่ในตัวเมืองอยุธยาเหลือประชากรไม่กี่หมื่น ดังนั้นเมื่อประการอิสรภาพแล้ว...ต้อง เติม คน ให้พระนครกลับมามีจำนวนประชากรที่มากขึ้นด้วย เพื่อใช้ทรัพยากรคนในการทำหลายอย่าง เช่น ปลูกข้าวเพื่อเตรียมเสบียงรับศึก,เกณฑ์เหล่าผู้ชายมาเป็นกำลังพลรับศึกหงสาวดี ข้อเหล่านี้พระนเรศวรทรงทราบดีและทรงแก้ปัญหาแต่ต้น โดยการ เทครัวมอญ และชาวอยุธยาเดิมที่ถูกกวาดต้อนไปครั้งเสียกรุง กลับมายังอยุธยาให้ได้มากที่สุด และเทครัวหัวเมืองเหนือทั้งหมด เช่น พิษณุโลก พิชัย สวรรคโลก กำแพงเพชร ต่าง ๆ ลงมาอยู่ในอยุธยาให้หมด เพื่อเติมกำลังคนให้พระนครมากที่สุด
ข้อที่ 2 ค้าขายและส่งบรรณาการกับจีน อยุธยาหลังตกเป็นเมืองขึ้น ทรัพยากรจำนวนมากถูกส่งไปให้หงสาวดี ทำให้อยุธยาสิ้นประสิทธิภาพด้านการค้าขายไปมาก เพราะต้องเสียทรัพยากร ดังนั้น เมื่อกลับมามีเอกราช พระมหาธรรมราชาและพระนเรศวรไม่รอช้า ส่งบรรณาการไปหาจีน เพราะการค้ากับจีน คือการสร้างความมั่งคั่งให้อยุธยามาแต่ไหนแต่ไร ดังนั้น การค้าจึงมีส่วนสำคัญต่อการฟื้นสถานะความเป็นมหาอาณาจักรในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ให้อยุธยา
ข้อที่ 3 เติมทหารและอาวุธยุทโธปกรณ์ หลังการเสียกรุงพม่าได้เอาอาวุธต่าง ๆ ของอยุธยาไปมากมาย ดังนั้น อยุธยาต้องเพิ่มเติมทรัพยากรด้านอาวุธให้กลับมาอุดมสมบูรณ์และพร้อมที่สุดครับ พระนเรศวร จึงทรงสั่งซื้อปืนจากพวกโปรตุเกสมากมาย เพื่อเติมอาวุธในคลังให้พร้อม นอกจากนี้ในสมัยพระมหาธรรมราชเรื่อยมา อยุธยามีการรับ''ทหารอาสาชาวต่างชาติ''เข้ามาในกองทัพตัวเองมากมาย ไม่ว่าจะพวกโปรตุเกส ญี่ปุ่น ต่างมาเป็นส่วนหนึ่งของกองทัพอยุธยา และทหารเหล่านี้ล้วนมีความชำนาญเชิงปืนเชิงดาบ เพิ่มประสิทธิภาพในกองทัพอยุธยาไปในตัว และตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา เราจะเห็นว่า ทหารอาสาต่างชาติ มีบทบาทต่ออยุธยามากมายครับ
ข้อที่ 4 ใช้อยุธยาเป็นจุดรับศึกทัพหงสาวดีเพียงที่เดียว นี้คือยุทธวิธีที่พระนเรศวรทรงใช้แล้วประสบผลสำเร็จอย่างดีเยี่ยมครับ โดยพระองค์ทรงเห็นบทเรียนในครั้งเสียกรุงครั้งที่ 1 แล้วครับว่า แต่เดิม หัวเมืองเหนือต้องมาช่วยอยุธยาในการรับศึก หากกำลังคนจากหัวเมืองเหนือแข็งข้อหรือไปเข้ากับศัตรู อยุธยาจะลำบาก และการรับศึกเช่นนั้นเป็นการรับแบบกระจาย ซึ่งมันดูแล้วหลวมเกินไปสำหรับอยุธยาในช่วงกำลังฟื้นตัว ดังนั้น การเอากำลังคนมาไว้ในอยุธยาเพียงที่เดียว ใช้พระนครเป็นฐานรับศึกเพียงที่เดียวแล้วทิ้งเมืองอื่น ๆ ให้ร้างไป แต่ก็เพิ่มความเหนียวแน่นให้การป้องกันและควบคุมกำลังคนในอยุธยา ทำให้อยุธยารับศึกหงสาวดีได้ในทุก ๆ ครั้งจนมีเอกราชอย่างแท้จริง
ข้อที่ 5 คืนสถานะของกษัตริย์อยุธยาให้เป็นจักรพรรดิราช สถานะนี้ถูกทำลายลงไปตั้งแต่เสียกรุงครั้งที่ 1 ครับคำว่าจักรพรรดิราช หรือ ราชาเหนือราชา หมายความว่า คุณต้องไม่เป็นข้าหรือเมืองขึ้นของใคร แต่อยุธยาที่ผ่านมาก่อนพระนเรศวรนั้นอยู่ใต้กษัตริย์หงสาวดี สถานะนี้เป็นรองและเสื่อมความน่าเชื่อถือ พระนเรศวรจึงจำเป็นอย่างยิ่งที่ต้อง "ฟื้นสถานะกษัตริย์ ที่ทรงเป็นจักรพรรดิราช" ให้ตนเอง.......แล้วจะฟื้นยังไงหน่ะหรอครับ ก็ด้วยการรับศึกหงสาวดีไว้ให้อยู่ไงครับ พระหากคุณสามารถลดตัวเองจากความพ่ายแพ้ เป็นรองได้ ความน่าเชื่อถือในตัวย่อมเกิด และย่อมจะมีผู้มาเข้าร่วมสวามิภักดิ์ด้วย และพระนเรศวรก็ทรงทำสำเร็จจริง ๆ ดังที่ทุก ๆ ท่านคงจะทราบดี
จากการยกตัวอย่างสิ่งที่พระนเรศวรทรงต้องกระทำนั้น ทั้งหมดนี้เป็นข้อที่อยุธยาทำได้สำเร็จ ภายใต้การนำของสมเด็จพระนเรศวรและสมเด็จพระเอกาทศรถ ตลอดระยะเวลาในรัชกาลพระนเรศวรและพระเอกาทศรถ ราว 20 ปี ทั้งหมดนี้ คือเวลาของการฟื้นคืนอาณาจักรอยุธยาให้มีความเป็นมหาอำนาจดั่งที่เคยเป็นมาแต่ต้นก่อนการเสียกรุงศรีอยุธยา โดยเฉพาะในสมัยพระนเรศวรนั้น คือการวางยุทธการ แนวปฏิบัติที่สุดแสนจะสำคัญ ดังจะเห็นได้ชัดเจนจากเอกสารต่างชาติที่ร่วมสมัย ต่างให้หลักฐานตรงกันว่า สมัยของพระนเรศวรนั้นบ้านเมืองเข้มงวดมาก และตัวอย่างที่ผมยกมาให้อ่านทั้ง 5 ข้อนั้น พระนเรศวรทำอย่างเเข็งขันจนสามารถฟื้นคืนอำนาจและความเป็นมหาราชธานีให้กรุงศรีอยุธยาได้อย่างสมบูรณ์
เครดิตภาพหน้าปก : //unsplash.com/