Skip to content
Post Views: 44,677
“รูป” กับราชาศัพท์ที่ถูกต้อง
7 เม.ย. 2560
0
นานาสาระน่ารู้
การใช้ราชาศัพท์กับรูปประเภทต่างๆ นั้นมักสร้างความสับสนให้กับผู้ใช้งาน และก่อให้เกิดการนำมาใช้งานผิดพลาดบ่อยครั้ง ดังนั้น จากการรวบรวมข้อมูลต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง จึงสามารถสรุปการใช้ราชาศัพท์ให้ถูกต้อง ดังนี้
รูปเขียนเหมือนบุคคลจริง
- ราชาศัพท์คำว่า “รูปเขียนเหมือนบุคคลจริง” สำหรับพระมหากษัตริย์ ใช้คำว่า พระบรมรูปเขียน พระบรมฉายาสาทิสลักษณ์ พระบรมสาทิสลักษณ์
- ราชาศัพท์คำว่า “รูปเขียนเหมือนบุคคลจริง” สำหรับสมเด็จพระบรมราชินีนาถ สมเด็จพระบรมราชินี สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช ฯ สยามมกุฎราชกุมาร สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ใช้คำว่า พระรูปเขียน พระฉายาสาทิสลักษณ์ พระสาทิสลักษณ์
- ราชาศัพท์คำว่า “รูปเขียนเหมือนบุคคลจริง” สำหรับพระบรมวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า ลงมาจนถึงพระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้า ใช้คำว่า พระรูป
รูปถ่าย
- ราชาศัพท์คำว่า “รูปถ่าย” สำหรับพระมหากษัตริย์ ใช้คำว่า พระบรมฉายาลักษณ์
- ราชาศัพท์คำว่า “รูปถ่าย” สำหรับสมเด็จพระบรมราชินีนาถ สมเด็จพระบรมราชินี สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช ฯ สยามมกุฎราชกุมาร สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี ใช้คำว่า พระฉายาลักษณ์ พระรูป
- ราชาศัพท์คำว่า “รูปถ่าย” สำหรับพระบรมวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า ลงมาจนถึงพระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้า ใช้คำว่า พระรูป
รูปปั้น
- ราชาศัพท์คำว่า “รูปปั้น” สำหรับพระมหากษัตริย์ ใช้คำว่า พระบรมรูปปั้น
- ราชาศัพท์คำว่า “รูปปั้น” สำหรับสมเด็จพระบรมราชินีนาถ ลงมาจนถึงพระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้า ใช้คำว่า พระรูปปั้น
รูปหล่อ
- ราชาศัพท์คำว่า “รูปหล่อ” สำหรับพระมหากษัตริย์ ใช้คำว่า พระบรมรูปหล่อ
- ราชาศัพท์คำว่า “รูปหล่อ” สำหรับสมเด็จพระบรมราชินีนาถ ลงมาจนถึงพระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้า ใช้คำว่า พระรูปหล่อ
ตารางจำแนกราชศัพท์ตามรายพระนาม
ลำดับ | รายพระนาม | รูปเขียนเหมือนบุคคลจริง | รูปถ่าย | รูปปั้น | รูปหล่อ |
1. | พระมหากษัตริย์ | พระบรมรูปเขียน พระบรมฉายาสาทิสลักษณ์ พระบรมสาทิสลักษณ์ | พระบรมฉายาลักษณ์ | พระบรมรูปปั้น | พระบรมรูปหล่อ |
2. | สมเด็จพระบรมราชินีนาถ สมเด็จพระบรมราชินี | พระรูปเขียน พระฉายาสาทิสลักษณ์ พระสาทิสลักษณ์ | พระฉายาลักษณ์ พระรูป | พระรูปปั้น | พระรูปหล่อ |
3. | สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช ฯ สยามมกุฎราชกุมาร สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราชกุมารี | พระรูปเขียน พระฉายาสาทิสลักษณ์ พระสาทิสลักษณ์ | พระฉายาลักษณ์ พระรูป | พระรูปปั้น | พระรูปหล่อ |
4. | พระบรมวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้า ลงมาจนถึงพระอนุวงศ์ชั้นหม่อมเจ้า | พระรูป | พระรูป | พระรูปปั้น | พระรูปหล่อ |
ข้อพึงระวัง
- กรณีที่รูปเขียน รูปปั้น รูปหล่อ ใดก็ตามไม่ได้อธิบายชี้เฉพาะไว้ให้ชัดเจน สามารถใช้คำราชาศัพท์ว่า “พระบรมรูป” หรือ “พระรูป” ได้
- สำหรับราชศัพท์คำว่า “พระบรมรูป” และ “พระบรมรูปถ่าย” ซึ่งเป็นราชศัพท์ของคำว่า “รูปถ่าย” สำหรับกับพระมหากษัตริย์นั้น ปัจจุบันได้ยกเลิกใช้แล้ว
- หากจะเลือกใช้ราชาศัพท์ของคำที่เกี่ยวกับ “รูป” นั้น ควรต้องพิจารณาให้เหมาะสมกับประเภทและเนื้อหาที่จะเขียนคำอธิบาย
คำที่มักเขียนผิด
- พระบรมสาทิศลักษณ์
- พระสาทิศลักษณ์
ที่มา:
พระบรมรูป พระรูป
//www.royin.go.th/?knowledges=พระบรมรูป-พระรูป
รูปเขียน รูปปั้น รูปหล่อ
//www.royin.go.th/?knowledges=รูปเขียน-รูปปั้น-รูปหล่อ
ราชาศัพท์ของคำว่า “ถ่ายรูป” “รูปถ่าย”
//www.royin.go.th/?knowledges=ราชาศัพท์ของคำว่า-ถ่ายร
สังคมไทยเป็นสังคมที่มีการจัดลำดับชนชั้นในการปกครองอย่างชัดเจน ย้อนกลับไปใน สมัยสุโขทัย เรามีการปกครองแบบพ่อปกครองลูก ต่อมาในสมัยอยุธยาก็มีการรับแนวคิดเทวราชาจากขอมและอินเดียมาใช้ในการปกครอง โครงสร้างสังคมแบบมีลำดับขั้นจึงอยู่เคียงคู่สังคมไทยมาอย่างยาวนาน สะท้อนผ่านมิติต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นวิถีชีวิตความเป็นอยู่ ภาษาที่ผู้คนใช้สื่อสาร รวมถึงการใช้ ‘คำราชาศัพท์’ ซึ่งเป็นการใช้ภาษาให้เหมาะสมกับบุคคลในแต่ละลำดับชั้นของสังคมนี้ด้วย
คำราชาศัพท์คืออะไร
หากแปลตรงตัว ‘ราชาศัพท์’ หมายถึง ถ้อยคำที่ใช้กับพระเจ้าแผ่นดิน แต่โดยทั่วไปแล้ว คำราชาศัพท์นั้นหมายถึงคำสุภาพที่ใช้ให้เหมาะสมกับฐานะของบุคคลต่าง ๆ การใช้คำราชาศัพท์จึงเป็นการใช้คำให้เหมาะสมกับลำดับชั้นของบุคคล ตั้งแต่พระมหากษัตริย์ พระราชินี พระบรมวงศานุวงศ์ พระภิกษุ และสามัญชน ในส่วนของที่มา คำราชาศัพท์แต่ละคำนั้นมีที่มาที่หลากหลาย ทั้งจากคำไทยดั้งเดิม และคำไทยที่รับมาจากภาษาอื่น เช่น ภาษาบาลี ภาษาสันสกฤต และภาษาเขมร โดยคำศัพท์ส่วนใหญ่จะต้องนำมา ปรับแต่ง ใหม่ก่อน จึงจะใช้สื่อสารเป็นคำราชาศัพท์ได้
คำราชาศัพท์ใช้กับใครบ้าง
คำราชาศัพท์จะใช้กับบุคคลกลุ่มต่าง ๆ ตั้งแต่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจนไปถึงสามัญชน แต่จะมีลำดับขั้นของพระราชวงศ์ลดหลั่นกันลงมา ดังนี้
๑. พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
๒. สมเด็จบรมราชินีนาถ, สมเด็จพระบรมราชชนนี, สมเด็จพระยุพราช, สมเด็จพระบรมราชกุมารี
๓. สมเด็จเจ้าฟ้า
๔. พระบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้า, พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า, พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้า และสมเด็จพระสังฆราช
๕. หม่อมเจ้า*
โดยบทความนี้จะเน้นเฉพาะการใช้คำราชาศัพท์สำหรับพระมหากษัตริย์และพระราชวงศ์ โดยจะแบ่งออกเป็น ๓ หัวข้อใหญ่ ๆ ได้แก่
๑. นามราชาศัพท์
๒. กริยาราชาศัพท์
๓. สรรพนามราชาศัพท์
*หม่อมราชวงศ์ หม่อมหลวงจะใช้คำสุภาพเหมือนสามัญชนทั่วไป ไม่ใช้คำราชาศัพท์ในระดับพระราชวงศ์
นามราชาศัพท์
การทำคำนามทั่วไปให้เป็นคำราชาศัพท์จะเติมคำว่า ‘พระ’ เข้าไปเพื่อให้เป็นนามราชาศัพท์ แบ่งออกเป็น ๓ ระดับ คือ พระบรม พระราช และ พระ
๑. พระบรม + นามทั่วไป เช่น พระบรมราโชวาท (คำสอนของพระราชา) พระบรมราชวโรกาส (โอกาสจากพระราชา) ใช้กับพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว
๒. พระราช + นามทั่วไป เช่น พระราโชวาท (คำสอนของสมเด็จพระราชินี หรือสมเด็จพระบรม) พระราชนิพนธ์ (ผลงานประพันธ์) ใช้กับพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว สมเด็จบรมราชินีนาถ สมเด็จพระยุพราช และสมเด็จพระบรมราชกุมารี
๓. พระ + นามทั่วไป เช่น พระเนตร (ตา) พระชานุ (เข่า) ใช้กับลำดับพระองค์เจ้าขึ้นไป
ข้อยกเว้น: ลำดับชั้นหม่อมเจ้าไม่ต้องมีคำว่า ‘พระ’ นำหน้าคำนาม สามารถใช้คำว่า เนตร ชานุ ได้เลย
กริยาราชาศัพท์
การสร้างคำราชาศัพท์ประเภทกริยาราชาศัพท์จะใช้คำว่า ‘ทรง’ และคำว่า ‘เสด็จ’ ซึ่งมีหลักการดังนี้
การใช้คำว่า ‘ทรง’
๑. ทรง + กริยาธรรมดา เช่น ทรงศึกษา ทรงยินดี
๒. ทรง + นามธรรมดา เช่น ทรงม้า (ขี่ม้า) ทรงเปียโน (เล่นเปียโน) ทรงธรรม (ฟังเทศน์)
๓. ทรง + นามราชาศัพท์ เช่น ทรง + พระอักษร (ตัวหนังสือ) = ทรงพระอักษร (อ่าน เรียน เขียนหนังสือ) ทรง + พระดำริ (ความคิด) = ทรงพระดำริ (มีความคิด)
๔. ทรงมี, ทรงเป็น + นามธรรมดา เช่น ทรงมีทุกข์ ทรงเป็นประธาน ทรงเป็นกรรมการ
ข้อยกเว้น: ห้ามใช้ทรง นำหน้ากริยาราชาศัพท์ เช่น โปรด เสวย ประสูติ ตรัส พระราชทาน ยกเว้นคำว่าผนวช ใช้คำว่าทรงผนวชได้
การใช้คำว่าเสด็จ
๑. เสด็จ + กริยาธรรมดา เช่น เสด็จไป เสด็จเข้า เสด็จออก
๒. เสด็จ + นามราชาศัพท์ เช่น เสด็จพระราชดำเนิน (เดินทาง)
การใช้คำว่าเสด็จมีข้อควรระวังคือต้องมีคำแสดงจุดหมายต่อท้ายเสมอ เช่น เสด็จพระราชดำเนินกลับกรุงเทพฯ และคำว่า ‘เสด็จพระราชดำเนิน’ เป็นคำที่ใช้กับพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว สมเด็จบรมราชินีนาถ และสมเด็จพระบรมเท่านั้น
สรรพนามราชาศัพท์
ในการสนทนาที่มีการใช้คำสรรพนามแทนตัว เราต้องเลือกใช้คำสรรพนามแทนตัวบุรุษที่ ๑ และสรรพนามแทนตัวบุรุษที่ ๒ ให้เหมาะสม เช่น
สรรพนามบุรุษที่ ๑ (แทนตนเอง) | ใช้กับ |
ข้าพระพุทธเจ้า | พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว สมเด็จบรมราชินีนาถ สมเด็จพระบรม สมเด็จเจ้าฟ้า |
เกล้ากระหม่อม (ผู้ชาย) เกล้ากระหม่อมฉัน (ผู้หญิง) | พระองค์เจ้า |
สรรพนามบุรุษที่ ๒ (แทนพระมหากษัตริย์และพระราชวงศ์) | ใช้กับ |
ใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท | พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว สมเด็จบรมราชินีนาถ |
ใต้ฝ่าละอองพระบาท | สมเด็จพระบรม |
ใต้ฝ่าพระบาท | สมเด็จเจ้าฟ้า |
ฝ่าพระบาท | พระองค์เจ้า |
รู้หรือไม่ ?: ทำไมสรรพนามแทนตัวพระเจ้าแผ่นดินจึงเป็น ‘ใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท’
หลายคนอาจคิดว่า ‘ใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท’ แปลว่าใต้ฝุ่นเท้า และหมายถึงประชาชนผู้จงรักภักดี แต่จริง ๆ แล้ว ‘ใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท’ เป็นสรรพนามบุรุษที่ ๒ ใช้แทนตัวพระมหากษัตริย์ ว่าแต่… ทำไมเราถึงแทนตัวเจ้านายผู้สูงศักดิ์ด้วยคำว่าฝุ่นใต้เท้ากันล่ะ ดูไม่สมเหตุสมผลเลยใช่ไหม ในกรณีนี้ สมศักดิ์ พันธ์ศิริได้เสนอข้อสันนิษฐานเกี่ยวกับการใช้คำว่า ‘ใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท’ ไว้ในคอลัมน์ไขภาษากับวิฬาร์ไว้ว่า
๑. ไม่พูดกับท่านโดยตรง แต่พูดกับฝุ่นที่อยู่ใต้เท้าของท่านเพื่อแสดงความนอบน้อมอย่างถึงที่สุด หากเราใช้สรรพนามแทนตัวเราว่าผม กระผม ซึ่งมีที่มาจาก ‘ผม’ อันเป็นส่วนที่สูงที่สุดของร่างกาย แล้วต้องการแสดงความอ่อนน้อมถ่อมตนต่อผู้ที่อยู่สูงกว่า ในกรณีนี้เราจะไม่เรียกชื่อท่านโดยตรง และแทนตัวท่านด้วยสิ่งที่อยู่ต่ำสุดของท่าน เช่น ใต้เท้า ใต้ฝ่าพระบาท ใต้ฝ่าละอองพระบาท และใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท ดังคำกล่าวที่ว่า “ไม่ยกตนเสมอท่าน”
๒. มาจากพุทธประวัติ ในพุทธประวัติตอนหนึ่งเล่าว่า เมื่อครั้งที่พระพุทธเจ้าเสด็จไปโปรดพระประยูรญาติในกรุงกบิลพัสดุ์ พระประยูรญาติที่อาวุโสกว่ามีทิฐิมานะ ไม่ยอมแสดงคารวะต่อพระผู้มีพระภาคเจ้า พระองค์จึงกระทำอภินิหารด้วยการลอยอยู่เหนือศีรษะของพระประยูรญาติ ฝุ่นละอองจากธุลีพระบาทจึงโปรยปรายตกลงมายังพระเศียรของพระประยูรญาติเหล่านั้น และเป็นที่มาของคำว่า “ใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาทปกเกล้าปกกระหม่อม” นั่นเอง
นอกจากเนื้อหาที่เรายกมาให้เพื่อน ๆ ได้ศึกษา บทเรียนเรื่องราชาศัพท์ยังมีรายละเอียดอีกเยอะมาก สามารถแยกออกมาเขียนตำราได้อีกเล่มเลยทีเดียว นอกจากนี้หลักเกณฑ์เกี่ยวกับการใช้คำราชาศัพท์ และการเลื่อนพระยศของพระราชวงศ์ยังมีการเปลี่ยนแปลงอยู่เรื่อย ๆ เพื่อน ๆ ต้องคอยติดตามข่าวสารให้อัปเดตอยู่เสมอเพื่อการใช้คำราชาศัพท์ที่ถูกต้อง และถึงจะเป็นหลักภาษาที่เราไม่ได้พบบ่อย ๆ ในชีวิตประจำวัน แต่การศึกษาเรื่องคำราชาศัพท์ก็ทำให้เรารู้เทคนิคการสร้างคำ ได้เห็นคำยืมจากภาษาอื่น ๆ เช่น บาลี สันสกฤต เขมร ซึ่งจะเป็นประโยชน์ในการศึกษาวรรณคดีของเพื่อน ๆ ด้วย อย่างเช่นบทเรียนวรรณคดีไทยเรื่อง บทพากย์เอราวัณ ก็มีการใช้คำราชาศัพท์อยู่หลายจุดเช่นกัน
ขอบคุณข้อมูลจาก:
สิริพัชร์ ชัยกิตติภรณ์ (ครูดรีม)
References:
เชื้อทอง, ฤ, & โรจนประภายนต์, ร. (2016). ค่านิยม อุดมการณ์ และรูปแบบการสื่อสารที่แสดงถึงลักษณะทางวัฒนธรรมของคนไทย. NIDA Journal of Language and Communication, 21, 110-143. doi://so04.tci-thaijo.org/index.php/NJLC/article/view/94424/73815
ทองใบ, อ., พันธุ์ประเสริฐ, ม. (2012). ราชาศัพท์. หลักภาษาไทย ม.๔-๕-๖ (pp. 77-86). นนทบุรี: Think Beyond Books.
พันธ์ศิริ, ส. (n.d.). ใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท. Retrieved March 25, 2021, from //blog.bru.ac.th/wp-content/uploads/2020/03/ใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท.pdf
สำนักงานคณะกรรมการการศึกษาขั้นพื้นฐาน กระทรวงศึกษาธิการ. (2012). ราชาศัพท์. In หลักภาษาและการใช้ภาษาเพื่อการสื่อสาร ชั้นมัธยมศึกษาปีที่ ๖ (2nd ed., pp. 58-69). กรุงเทพฯ: สกสค. ลาดพร้าว.