"ราคาน้ำมัน" ของประเทศไทยขยับ ขึ้น-ลง มีความเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา ภายใต้เงื่อนไขหรือสถานการณ์ต่างๆ เข้ามาเกี่ยวข้องอยู่เสมอ ซึ่งทั้งหมดถือเป็นปัจจัยที่มีผลต่อการขยับตัวในด้านโครงสร้างราคาน้ำมัน และวันนี้เรามาลองทำความเข้าใจกันสักนิดว่ามีปัจจัยอะไรบ้างที่มีผลต่อราคาน้ำมันดิบที่จะส่งผลต่อเนื่องเมื่อถูกแปรรูปไปเป็นน้ำมันสำเร็จรูป
- ปัจจัยที่ 1: สภาพเศรษฐกิจโลก
การเติบโตทางเศรษฐกิจ เป็นปัจจัยที่มีความสัมพันธ์ในทิศทางเดียวกับราคาน้ำมัน เมื่อศรษฐกิจเติบโต ความต้องการใช้น้ำมันจะสูงขึ้น ในทางกลับกันราคาน้ำมันอาจปรับตัวลดลงเมื่อเศรษฐกิจไม่ขยายตัวหรือถดถอย เพราะมีปริมาณน้ำมันมากกว่าความต้องการของตลาด เช่น กรณีการระบาดของโควิด-19 ในปี 2562-2563 แต่ปัจจุบันเศรษฐกิจทั่วโลกเริ่มฟื้นตัวจากสถานการณ์โควิด-19 จึงส่งผลให้ราคาน้ำมันในตลาดโลกเพิ่มสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง
- ปัจจัยที่ 2 : กำลังการผลิตของผู้ผลิตน้ำมันและโรงกลั่น
ถ้าผู้ผลิตไม่สามารถผลิตน้ำมันได้เพียงพอกับความต้องการก็จะส่งผลให้ราคาน้ำมันเพิ่มขึ้น ในทางกลับกัน หากความต้องการน้ำมันดิบลดลงเหลือน้อยกว่ากำลังการผลิตน้ำมันดิบที่ผลิตได้ ก็จะทำให้ราคาน้ำมันดิบปรับตัวลดลง หรือหากประเทศผู้ผลิตน้ำมันดิบปรับเพิ่มอัตราการผลิต ทำให้มีปริมาณน้ำมันดิบในตลาดเพิ่มขึ้น ก็ส่งผลให้ราคาน้ำมันดิบปรับตัวลดลงได้เช่นกัน ซึ่งเมื่อเร็วๆ นี้ กลุ่มประเทศผู้ผลิตน้ำมัน (กลุ่ม OPEC) ได้มีการตกลงโควต้าการผลิตน้ำมันดิบ จึงส่งผลให้ทั่วโลกเผชิญกับปัญหาราคาน้ำมันปรับตัวสูงขึ้น
- ปัจจัยที่3 : ฤดูกาลกับสภาพภูมิอากาศ
ฤดูกาลส่งผลกับราคาน้ำมันในตลาดโลก เมื่อฤดูเปลี่ยน อุปสงค์หรือความต้องการใช้น้ำมันปรับเปลี่ยนตามไปด้วย เช่น ในฤดูหนาว ประเทศแถบยุโรปและสหรัฐอเมริกา มีความต้องการใช้น้ำมันดีเซลและน้ำมันเตาเพิ่มขึ้นเพื่อทำความอบอุ่น (Heating Oil) เป็นอีกเหตุผลที่ทำให้ราคาน้ำมันสูงขึ้นได้ ยกตัวอย่างเช่น เมื่อเดือนที่ผ่านมาประเทศในซีกโลกตะวันตกเริ่มเข้าสู่ช่วงฤดูหนาว รวมถึงผลกระทบจากสภาพอากาศที่เลวร้าย อุบัติเหตุ ในแหล่งผลิตน้ำมันทำให้การผลิตน้ำมันต้องหยุดชะงัก อาทิ สหรัฐประสบเหตุพายุเฮอริเคนพัดถล่มส่งผลให้ราคาน้ำมันดิบตลาดโลกเพิ่มขึ้นเท่าตัว เป็นต้น
- ปัจจัยที่ 4 : ภูมิรัฐศาสตร์มีผลต่อราคาน้ำมัน
แถบตะวันออกกลางและแอฟริกาเหนือ เป็นภูมิภาคหลักของผู้ผลิตน้ำมันดิบในตลาดโลก หากบริเวณดังกล่าวเกิดความไม่สงบ หรือความขัดแย้งทางการเมือง การทหาร ก็จะส่งผลต่อปริมาณการผลิตน้ำมันดิบ (Supply) ในช่วงเวลานั้น ๆ ได้ รวมไปถึงอุปสรรคการขนส่งในบางภูมิภาคของบางช่วงเวลา ก็ทำให้ปริมาณน้ำมันที่เข้าสู่ตลาดลดลงได้
- ปัจจัยที่ 5 : ความผันผวนของอัตราแลกเปลี่ยน
น้ำมันดิบและน้ำมันสำเร็จรูปในตลาดหลักของโลกนั้นซื้อขายกันด้วยเงินสกุลดอลลาร์สหรัฐ ดังนั้นเมื่อมีการเปลี่ยนแปลงหรือความผันผวนเกิดขึ้นกับอัตราแลกเปลี่ยนระหว่างสกุลเงินท้องถิ่นกับเงินดอลลาร์สหรัฐ ต้นทุนในการซื้อน้ำมันดิบหรือน้ำมันสำเร็จรูปในแต่ละประเทศก็จะเปลี่ยนแปลงตามอัตราแลกเปลี่ยนไปด้วย
- ปัจจัยที่ 6 : การเก็งกำไรของตลาด
น้ำมันดิบและน้ำมันสำเร็จรูปนั้นทำการซื้อขายกันในตลาดเปิด จึงไม่สามารถหลีกเลี่ยงการเก็งกำไรของตลาดได้ รวมทั้งน้ำมันเป็นสินค้าใที่ได้รับความสนใจเพิ่มขึ้นจากบรรดานักลงทุนและการเก็งกำไร มีส่วนทำให้ราคาน้ำมันผันผวนได้
- ปัจจัยที่7 : พลังงานทดแทนและการพัฒนาเทคโนโลยีการผลิตพลังงาน
ในอนาคต หากการพัฒนาพลังงานทดแทนรูปแบบต่าง ๆ เช่น แสงอาทิตย์ ไฟฟ้า ไฮโดรเจน ฯลฯ สามารถผลิตได้เพียงพอต่อการใช้งานในราคาที่สามารถแข่งขันกับราคาน้ำมันได้ อาจส่งผลให้ความต้องการใช้น้ำมันลดลง ตลอดจนนโยบายการยกเลิกการใช้รถยนต์ที่ใช้น้ำมันเป็นเชื้อเพลิงในหลายประเทศ ก็อาจส่งผลให้ราคาน้ำมันเปลี่ยนแปลงได้
สิ่งเหล่านี้เป็นปัจจัยที่ส่งผลต่อต้นทุนราคาน้ำมันในตลาดโลก ซึ่งถือเป็นสัดส่วนที่มากที่สุดในโครงสร้างราคาน้ำมันขายปลีกที่หน้าปั๊ม สำหรับประเทศไทยยังมีปัจจัยอื่นๆ ที่มีผลต่อราคาน้ำมัน ได้แก่ การปรับเปลี่ยนการเก็บภาษีและกองทุนต่าง ๆ ซึ่งเป็นไปตามนโยบายของรัฐของแต่ละประเทศ รวมไปถึงค่าการตลาดของผู้ค้าน้ำมันอีกด้วย อย่างไรก็ตาม ในช่วงสถานการณ์ราคาน้ำมันขาขึ้น ภาครัฐจึงได้ใช้กองทุนน้ำมันเชื้อเพลิงเป็นเครื่องมือในการบริหารจัดการราคาขายปลีกน้ำมันในประเทศให้มีเสถียรภาพ โดยที่ผ่านมากระทรวงพลังงานได้ใช้เงินจากกองทุนน้ำมันเชื้อเพลิงประมาณ 2,237 ล้านบาทต่อเดือน ในการรักษาเสถียรภาพราคาน้ำมันขายปลีกน้ำมันเชื้อเพลิงภายในประเทศและคงราคาก๊าซหุงต้ม เพื่อไม่ให้กระทบต่อประชาชนผู้บริโภคและการฟื้นตัวของเศรษฐกิจประเทศ นอกจากนี้ ยังติดตามดูแลความเหมาะสมของการกำหนดราคาขายปลีกน้ำมันเชื้อเพลิงให้มีความเป็นธรรมกับทุกฝ่ายอยู่เสมอ
การขยายตัวทางเศรษฐกิจและความต้องการใช้เชื้อเพลิงในแต่ละฤดูกาล มักจะส่งผลให้ภาคธุรกิจเร่งดำเนินงานเพื่อบรรลุเป้าหมายรวมทั้งส่งผลต่อเนื่องให้ความต้องการใช้น้ำมันเพิ่มขึ้น และแน่นอนว่าเป็นแรงผลักดันให้ราคาน้ำมันขยับตัวสูงขึ้น
- ความต้องการใช้น้ำมันจะผันแปรไปตามฤดูกาลหรือสภาพภูมิอากาศ
เช่น ในฤดูหนาวน้ำมันจะมีราคาสูงกว่าฤดูร้อนเนื่องจากจะมีความต้องการใช้น้ำมันดีเซลและน้ำมันเตาเพิ่มขึ้นเพื่อนำไปใช้กับอุปกรณ์ที่ให้ความอบอุ่นนั่นเอง
ที่มีผลต่อราคาน้ำมันในตลาดโลกสูงขึ้น หากเกิดความไม่สงบหรือความขัดแย้งในประเทศผู้ผลิตน้ำมัน เช่น ในตะวันออกกลาง ซึ่งเป็นแหล่งผลิตน้ำมันที่สำคัญของโลกอาจจะก่อให้เกิดอุปสรรคในการขนส่ง และส่งผลให้มีปริมาณน้ำมันเข้าสู่ตลาดลดลง ก็จะทำให้ราคาน้ำมันเพิ่มสูงขึ้นได้
- ข้อตกลงของกลุ่มประเทศผู้ผลิตน้ำมัน หรือ OPEC
เนื่องจากกลุ่ม OPEC ต้องรักษาเสียรภาพราคาไม่ให้สูงหรือต่ำจนเกินไป
หากโรงกลั่นน้ำมันแต่ละแห่งมีปริมาณน้ำมันดิบที่ซื้อเตรียมไว้สำหรับกลั่นในปริมาณมาก ก็จะหยุดซื้อน้ำมันดิบในช่วงเวลาหนึ่ง ปริมาณความต้องการโดยรวมของตลาดโลกจะลดลง ก็จะเป็นปัจจัยที่กดดันราคาให้ลดลงเช่นกัน
- ปัจจัยสภาพอากาศและภัยพิบัติ
สภาพอากาศที่ส่งผลกระทบรุนแรง เช่น พายุเฮอร์ริเคน ในสหรัฐ ทำให้กำลังการผลิตน้ำมันทั่วโลกลดลงเป็นระยะๆ หรือ แผ่นดินไหว จนแหล่งผลิตหรือท่อสำหรับขนส่งได้รับความเสียหาย ก็จะส่งผลต่อปริมาณน้ำมันดิบที่ผลิตเข้าสู่ตลาด
โดยเฉพาะหากแหล่งผลิตนั้นเป็นแหล่งที่มีกำลังการผลิตในระดับสูง ประกอบกับการเก็งกำไรจากปริมาณการกลั่นน้ำมันสำเร็จรูปในตลาดเป็นที่มาของราคาน้ำมันสำเร็จรูปที่มีความผันผวนทั่วโลก
- ผลกระทบจากโรคระบาดหรือโควิด-19
ทำให้หลายประเทศมีมาตรการปิดประเทศเพื่อป้องกันการแพร่ระบาดทำให้การเดินทางลดลงเป็นอย่างมากจึงส่งผลให้ราคาน้ำมันปรับตัวลดลง
- สงครามการค้าการสหรัฐและจีน
ก็ถือเป็นอีกปัจจัยหนึ่งที่สองยักษ์ใหญ่เศรษฐกิจของโลกทำสงครามการค้าช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา ทั้งสองประเทศต่างใช้มาตรการทางการค้าตอบโต้กันไปมา รวมถึงการคว่ำบาตรสินค้าของฝ่ายตรงข้าม และการตั้งกำแพงภาษีนำเข้าจากแต่ละฝ่าย ซึ่งทำให้เกิดความกังวลว่าอาจกระทบต่อความต้องการใช้น้ำมันโลก
- ปัจจัยอัตราแลกเปลี่ยนสกุลเงินน้ำมันดิบและน้ำมันสำเร็จรูป
ในตลาดหลักของโลกนั้นซื้อขายกันด้วยเงินสกุลดอลลาร์สหรัฐ ดังนั้นเมื่อมีการเปลี่ยนแปลงหรือความผันผวนเกิดขึ้นกับอัตราแลกเปลี่ยนระหว่างสกุลเงินท้องถิ่นกับเงินดอลลาร์สหรัฐ ต้นทุนในการซื้อน้ำมันดิบหรือน้ำมันสำเร็จรูปก็จะเปลี่ยนแปลงไปด้วย
ในหลายประเทศรัฐมีนโยบายอุดหนุนราคาน้ำมัน ซึ่งจะช่วยให้ราคาน้ำมันถูกลง แต่หากไม่อุดหนุนและนำเงินไปพัฒนาในส่วนอื่นแทน ราคาน้ำมันก็อาจจะสูงขึ้นเมื่อเทียบกับประเทศอื่นๆ เพราะราคาขายปลีกน้ำมันแต่ละประเทศ ขึ้นอยู่กับนโยบายของแต่ละประเทศอีกด้วย