ความสัมพันธ์กับต่างประเทศของอาณาจักรสุโขทัย
อาณาจักรสุโขทัย มีการสร้างความสัมพันธ์กับต่างประเทศ ด้วยวิธีการที่หลากหลายแตกต่างกันออกไป โดยมีความสัมพันธ์กับดินแดนต่าง ๆ ดังนี้
1) ความสัมพันธ์กับมอญ
ความสัมพันธ์ระหว่างสุโขทัยกับมอญ ส่วนใหญ่เกี่ยวกับพระพุทธศาสนาลัทธิเถรวาทที่มอญนับถืออยู่แล้ว ในปลายพุทธศตวรรษที่ 18 พระภิกษุมอญบางรูปได้ไปศึกษาพระพุทธศาสนาในลังกา เมื่อเดินทางกลับมาได้ไปสอนพุทธศาสนาลัทธิลังกาวงศ์ที่เมืองนครศรีธรรมราช ภายหลังต่อมาได้แพร่หลายไปยังกรุงสุโขทัย นอกจากนั้นสุโขทัยกับมอญยังมีความสัมพันธ์กันทางเครือญาติในสมัยพ่อขุนรามคำแหง โดยมะกะโท พ่อค้ามอญได้แต่งงานกับพระราชธิดาของพ่อขุนรามคำแหงแล้วหนีไปอยู่เมืองเมาะตะมะ ภายหลังได้เป็นพระเจ้าแผ่นดินมอญทรงพระนามว่า
พระเจ้าฟ้ารั่วและสวามิภักดิ์ต่อไทย แต่หลังรัชกาลเจ้าฟ้ารั่วแล้วมอญก็แยกตัวเป็นอิสระ
2) ความสัมพันธ์กับจีน
ความสัมพันธ์ระหว่างอาณาจักรสุโขทัยกับจีน มีมาตั้งแต่สมัยพ่อขุนรามคำแหง ส่วนใหญ่เป็นความสัมพันธ์ด้านการค้า ระบบราชบรรณาการในสมัยพระเจ้าหงวนสีโจ๊ว แห่งราชวงศ์หงวน ได้ดำเนินนโยบายส่งทูตไปเจริญสัมพันธไมตรีกับประเทศต่าง ๆ พร้อมทั้งชักชวนให้ส่งทูตไปติดต่อและส่งเครื่องราชบรรณาการให้แก่จีน โดยความสัมพันธ์ทางการทูตระหว่างอาณาจักรสุโขทัยกับจีน จีนเป็นฝ่ายเริ่มต้นส่งคณะทูตเข้ามาคณะแรกในปี
พ.ศ. 1825 แต่คณะทูตชุดนี้ยังไม่ได้มาถึงอาณาจักรสุโขทัย พ่อขุนรามคำแหงทรงตัดสินพระทัยส่งราชทูตพร้อมเครื่องราชบรรณาการไปถวายแก่พระเจ้าหงวนสีโจ๊ว เพื่อเป็นการกระชับมิตรให้แน่นแฟ้นยิ่งขึ้นไป ได้แลกเปลี่ยนคณะทูตกันอีกหลายครั้ง นอกจากนั้นอาณาจักสุโขทัยยังรับประโยชน์จากจีนโดยการรับวิทยาการเรื่องเทคนิคการทำเครื่องปั้นดินเผาแบบใหม่ คือการทำเครื่องสังคโลก ที่มีคุณภาพสามารถเป็นสินค้าส่งออก นำรายได้มาสู่อาณาจักรสุโขทัยเป็นจำนวนมาก
ผลจากการเปิดสัมพันธภาพกับจีน
1. ทางด้านการเมือง ทำให้อาณาจักรสุโขทัยรอดพ้นจากการรุกรานจากจีน นอกจากนั้นจีนยังไม่เข้าแทรกแซงการขยายอาณาเขตของไทยไปยังแหลมมลายูจนเกินขอบเขต
2. ทางด้านเศรษฐกิจ เป็นการส่งเสริมการค้าระหว่างไทยกับจีน ในระบบบรรณาการทำให้ไทยได้รับประโยชน์จากการค้าระบบนี้ โดยคณะทูต ได้รับอนุญาตให้มีการซื้อขายสินค้าโดยไม่ต้องเสียภาษี
3. ทำให้เกิดอุตสาหกรรมผลิตเครื่องสังคโลกขึ้น
ผลิตตั้งแต่ชิ้นใหญ่ลงไปถึงชิ้นเล็ก ๆ โดยเฉพาะบริเวณสุโขทัยและสวรรคโลก ต่อมาการผลิตเครื่องสังคโลกได้มีการขยายตัวอย่างรวดเร็วทำให้เศรษฐกิจสุโขทัยเจริญขึ้นด้วยการส่งเครื่องสังคโลกไปจำหน่ายยังเมืองต่าง ๆ
4. ทางด้านวัฒนธรรม ชาวไทยยุคนี้ได้รับวัฒนธรรมบางอย่างจากจีน เช่นการจุดดอกไม้ไฟ
3) ความสัมพันธ์กับลังกา
อาณาจักรสุโขทัยกับลังกาส่วนใหญ่มีความสัมพันธ์กันทางด้านพระพุทธศาสนา
ในสมัยพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ สุโขทัยได้รับพระพุทธศาสนาลัทธิลังกาวงศ์มาจากเมืองนครศรีธรรมราช พระองค์ได้ทรงส่งราชทูตไปยังลังกาพร้อมกับราชทูตของเมืองนครศรีธรรมราช เพื่อขอพระพุทธสิหิงค์มาไว้สักการบูชาที่อาณาจักรสุโขทัย ทำให้อาณาจักรสุโขทัย ได้แบบอย่างพระพุทธศาสนาลัทธิลังกาวงศ์มาถือปฏิบัติกันในอาณาจักรสุโขทัยอย่างจริงจัง
ในสมัยพ่อขุนรามคำแหง เป็นสมัยที่ให้การยอมรับพระพุทธศาสนาเป็นศาสนาประจำชาติ
โดยพระองค์ทรงนิมนต์พระสงฆ์มาจากเมืองนครศรีธรรมราช มาประจำอยู่ที่สุโขทัยและแสดงธรรมในวันธรรมสวนะ (วันพระ) ที่กลางดงตาลให้กับประชาชนชาวสุโขทัย และช่วยส่งเสริมทางการศึกษา ทางศาสนาและการปฏิบัติทางวินัย นอกจากนั้นยังมีประเพณีในด้านศาสนาเกิดขึ้นแล้ว เช่น การทำบุญ การทอดกฐิน ในสมัยพระเจ้าเลอไท พระสงฆ์บางรูป เช่น พระมหาเถรศรีศรัทธา ได้เดินทางไปศึกษาพระไตรปิฎกในประเทศลังกา เมื่อเดินทางกลับได้นำพระศรีมหาโพธิ์ พระศีวาธาตุ
(กระดูกส่วนบนร่างกาย เช่น กรามหรือไหปลาร้า) และพระทันตธาตุมาประดิษฐานไว้ที่กรุงสุโขทัย นอกจากนั้นพระองค์ยังนำพระวินัยที่เคร่งครัดของพระสงฆ์ในนิกายมหาวิหารมาเผยแผ่ในกรุงสุโขทัย ในสมัยพระมหาธรรมราชาที่ 1 (พญาลิไท) เป็นสมัยที่อาณาจักรสุโขทัยมีความเจริญด้านพระพุทธศาสนามากที่สุด โดยพระองค์ได้โปรดให้พิมพ์รอยพระพุทธบาท จากประเทศศรีลังกา มาจำหลักลงบนแผ่นหิน แล้วนำไปประดิษฐานยังยอดเขาสุมณกุฎ(ปัจจุบันคือ “เขาหลวง”
อยู่ทางทิศตะวันออกเฉียงเหนือของเมืองสุโขทัยเก่า) และเมื่อครั้งพระองค์ฯ เสด็จออกผนวชก็ได้โปรดให้เชิญพระอุทุมพรบุปผาสวามีชาวลังกา มาเป็นพระอุปัชฌาย์
ผลดีจากการเปิดสัมพันธภาพกับลังกา
1. อาณาจักรสุโขทัยได้รับแบบอย่างพระพุทธศาสนาลัทธิลังกาวงศ์มาปฏิบัติอย่างจริงจัง
2. ไทยได้รับมรดกทางด้านศิลปะมาถือปฏิบัติ เช่น การสร้างโบสถ์ วิหาร
3.
ไทยได้รับมรดกทางวัฒนธรรม เช่น งานพระราชพิธีในพระราชสำนัก พระราชพิธีเกี่ยวกับงานนักขัตฤกษ์ในพระพุทธศาสนา
4) ความสัมพันธ์กับอาณาจักรล้านนา
อาณาจักรสุโขทัยกับล้านนา มีความสัมพันธ์ที่ใกล้ชิดกันมาก โดยพญามังรายเจ้าเมือเงินยาง และพญางำเมือง เจ้าเมืองพะเยาแห่งอาณาจักรล้านนา เป็นมิตรสหายที่ดีของพ่อขุนรามคำแหงมาตั้งแต่เยาว์วัย
กษัตริย์ทั้งสามพระองค์ได้ทำสัญญาเป็นมิตรไมตรีที่ดีต่อกันอย่างแน่นแฟ้น ต่อมาพ่อขุนรามคำแหงได้เสด็จขึ้นไปยังอาณาจักรล้านนา พร้อมกับพญางำเมือง เพื่อช่วยพญามังรายเลือกชัยภูมิที่ดีในการสร้างราชธานีที่เมืองเชียงใหม่ มีชื่อว่า “นพบุรีศรีนครพิงค์เชียงใหม่”
5) ความสัมพันธ์กับเมืองนครศรีธรรมราช
อาณาจักรสุโขทัยกับเมืองนครศรีธรรมราช เริ่มมีความสัมพันธ์กันตั้งแต่พ่อขุนศรีอินทราทิตย์ได้เสด็จไปเจริญสัมพันธไมตรีกับพระเจ้าจันทรภานุ กษัตริย์แห่งนครศรีธรรมราชและเคยโปรดเกล้าฯให้ติดต่อขอพระพุทธสิหิงค์จากลังกามาประดิษฐานยังกรุงสุโขทัย และในสมัยพ่อขุนรามคำแหง ได้นำพระพุทธศาสนานิกายเถรวาทลัทธิลังกาวงศ์ จากนครศรีธรรมราชขึ้นมาเผยแผ่ยังสุโขทัยทำให้พระพุทธศาสนานิกายเถรวาทลัทธิลังกาวงศ์มั่นคงในสุโขทัยนับตั้งแต่นั้นมา
6) ความสัมพันธ์กับอาณาจักรอยุธยา
ความสัมพันธ์ระหว่างอาณาจักรสุโขทัยกับอาณาจักรอยุธยา เริ่มขึ้นในสมัยสมเด็จ พระรามาธิบดีที่ 1 (พระเจ้าอู่ทอง) แห่งอาณาจักรอยุธยา ทรงยกทัพขึ้นมายึดเมืองพิษณุโลกของอาณาจักรสุโขทัย ทำให้สุโขทัยต้องส่งเครื่องบรรณาการพร้อมคณะทูตเดินทางไปเจรจาขอเมืองพิษณุโลกคืน ซึ่งสมเด็จพระรามาธิบดีที่ 1
(พระเจ้าอู่ทอง) ทรงพระราชทานเมืองพิษณุโลกคืน ให้แก่สุโขทัย ต่อมาสมัยของพระมหาธรรมราชาที่ 2 พระบรมราชาธิราชที่ 1 (ขุนหลวงพระงั่ว)แห่งอาณาจักรอยุธยา ยกทัพมาตีเมืองชากังราว ทำให้พระมหาธรรมราชาที่ 2 ทรงยอมอ่อนน้อมต่อแสนยานุภาพของอาณาจักรอยุธยา นับตั้งแต่นั้นมาอาณาจักรสุโขทัยตกเป็นเมืองประเทศราชของอาณาจักรอยุธยา จนสิ้นสมัยของพระมหาธรรมราชาที่ 4 (บรมปาล) อาณาจักรสุโขทัยได้ถูกผนวกเป็นส่วนหนี่งของอาณาจักรอยุธยา