A Team Bulletin สารบญั สภากาแฟ 38 ที่ปรกึ ษา Cover Story 3 เลขเปลี่ย่� นโลก 42 ชกู จิ ลิมปิจำ�นงค์ Sci Delight 7 หอ้ งภาพสัตว์ป่าไทย 48 จมุ พล เหมะคีรนิ ทร์ เปิดโลกดาราศาสตร์ 49 Sci Variety 192 สาระวิทย์ในศิลป์ 52 บรรณาธกิ ารผู้พิมพโ์ ฆษณา ผลของรักั ข้า้ มสายพัันธุ์์� ม้า้ นิลิ มังั กรนั้้น� หรือื คือื ...กะเทย จฬุ ารตั น์ ตันประเสรฐิ Sci Variety 18 บรรณาธิการอ�ำ นวยการ ขยับั ร่า่ งกายให้อ้ ะไรมากกว่า่ ที่ค่� ิดิ นำ�ชยั ชวี วิวรรธน์ บทความพเิ ศษ 21 ออ๋ ! มนั เป็นอยา่ งนีน้ ี่เอง 57 บรรณาธิการบริหาร ระเบยี งขา่ ววทิ ย-์ เทคโนฯ ไทย 26 ปั�้้นน้ำำ��เป็็นปลา 59 ปริทศั น์ เทียนทอง หนา้ ตา่ งขา่ ววทิ ย-์ เทคโนฯ โลก 28 Sci Quiz 61 บรรณาธกิ ารจัดการ Sci Infographic 29 Sci เข้าหู โนต้ ความรู้ฉบับยอ่ 62 รักฉตั ร เวทวี ุฒาจารย์ ร้อยพนั วิทยา 32 ค�ำ คมนักวทิ ย์ 63 กองบรรณาธิการ ENdiototer’s ศศิธร เทศนอ์ รรถภาคย์ วชั ราภรณ์ สนทนา เดือื นกุมุ ภาพัันธ์ก์ ับั หลายวันั สำำ�คัญั ของโลก วณี า ยศวงั ใจ ภัทรา สัปปนิ นั ทน์ นิิตยสารสาระวิิทย์์ โดย สวทช. ขอแสดงความเสีียใจอย่่างสุุดซึ้�้งต่่อครอบครััวผู้้�สููญเสีียและขอส่่งกำ�ำ ลัังใจให้้ อาทิตย์ ลมูลปล่ัง ผู้�ประสบภัยั จากเหตุแุ ผ่น่ ดินิ ไหวที่�สาธารณรัฐั ตุรุ กีแี ละสาธารณรัฐั อาหรับั ซีเี รียี ซึ่�งเหตุกุ ารณ์น์ี้้เ� กิดิ ขึ้น� เมื่อ่� วันั จันั ทร์์ 6 กุุมภาพันั ธ์์ พ.ศ. 2566 ณ เมืืองกาซีอี ัันเตป จัังหวััดกาซีีอันั เตป สาธารณรัฐั ตุุรกีี อยู่่�ห่า่ งจากเมืืองอะเลปโปของ นักเขียนประจ�ำ ซีเี รีียไปทางทิศิ เหนืือ 97 กิิโลเมตร เกิดิ แรงสั่�นสะเทืือนขนาด 7.8 ตามมาตราโมเมนต์์ นับั ได้้ว่่าเป็็นเหตุุแผ่่นดิินไหว ครั้�งใหญ่่ในรอบ 100 ปีี ที่�สร้า้ งความเสียี หายเป็็นวงกว้า้ งในตุรุ กีีและซีีเรีีย ชวลิต วิทยานนท์ รวิศ ทัศคร สำำ�หรับั นิิตยสารสาระวิทิ ย์์ ฉบับั ที่� 119 มีเี รื่อ่� งราวความรู้�ทางวิทิ ยาศาสตร์แ์ ละเทคโนโลยีที ี่่�น่า่ สนใจมาอััปเดตให้้ได้้ พงศธร กิจเวช อ่่านกัันอย่่างจุุใจเช่่นเคย เริ่�มจากเรื่�่องจากปก เนื่่�องจากวัันที่� 4 กุุมภาพัันธ์์ ของทุุกปีีเป็็นวัันมะเร็็งโลก ซึ่�งในปีี ป๋วย​ อนุ่ ใ​ จ พ.ศ. 2565-2567 นี้้� มีกี ารรณรงค์ภ์ ายใต้แ้ นวคิดิ “Close the Care Gap” คืือการสร้า้ งโอกาสให้ผ้ ู้้�ป่ว่ ยโรคมะเร็ง็ วริศา ใจดี เข้้าถึงึ บริิการวินิ ิิจฉัยั และได้้รัับการรักั ษาอย่า่ งเท่่าเทีียม เราจึึงนำ�ำ เรื่่�อง “กระดูกู และข้อ้ โลหะต้้นแขน นวััตกรรมเพื่อ่� นครนิ ทร์ ฉนั ทะโส ผู้้�ป่่วยโรคมะเร็ง็ ” ซึ่�งเป็น็ ผลงานของนักั วิิจััยไทย ที่�สามารถผลิติ ได้เ้ องในประเทศไทยและมีีต้้นทุนุ ต่ำ�ำ �กว่่าการนำำ�เข้า้ ธนกฤต ศรวี ลิ าศ จากต่่างประเทศ ช่ว่ ยให้้ผู้้�ป่่วยเข้า้ ถึงึ การรัักษาได้ม้ ากขึ้�น มานำ�ำ เสนอให้อ้ ่่านกัันครัับ ถกล ตง้ั ผาติ ในส่ว่ นของคอลัมั น์ป์ ระจำ�ำ อื่น�่ ๆ ในฉบับั นี้้เ� น้น้ ที่�ประเด็น็ เรื่อ�่ งธรรมชาติแิ ละสิ่�งแวดล้อ้ ม เพื่อ�่ ให้ส้ อดคล้อ้ งกับั “วันั พื้้น� ที่� บรรณาธกิ ารศิลปกรรม ชุ่�มน้ำ�ำ�โลก” (World Wetlands Day) ซึ่�งตรงกับั วัันที่� 2 กุุมภาพันั ธ์์ ของทุุกปีี เริ่�มที่�คอลััมน์์ Sci Delight นำ�ำ เสนอ เรื่อ่� ง “สำ�ำ รวจนกในพื้้น� ที่�ชุ่�มน้ำ�ำ� บึงึ ขุนุ ทะเล” พัฒั นาสู่�แหล่ง่ เรียี นรู้�-แหล่ง่ ท่อ่ งเที่�ยวเชิงิ อนุรุ ักั ษ์์ คอลัมั น์ป์ ั้น้� น้ำำ�� เป็น็ ปลา จฬุ ารตั น์ นิ่มนวล พาไปรู้้�จัักกัับ \"พรรณปลาที่�พบบ่่อยในพื้้น� ที่�ชุ่�มน้ำ�ำ� กุดุ ทิิง\" ศลิ ปกรรม ������ชอ่ว่างคนีา้้ห�รลนาะคยรพืั้้ับน� ที่แ�เรลิ่�มะหมีาปี ักัญท่ห่านาเใรดื่อ�่ องยฝุา่น�่ กรPู้�เMรื่่�อ2.5งขฝุ่อ�่นให้Pผ้ ู้M้�อ่า่2.น5ทุเกุพิ่ท�ม่า่ เนติริมะแวัลดั ะรวิะิธวีัีปงั ้แ้อลงะกหัันลีตกี ััวเลี่ �ยงการดำ�ำ เนินิ กิจิ กรรมภายนอก เข้้าไปติิดตามอ่่านได้้ที่ �เพจของ เกดิ ศิริ ขนั ตกิ ิตติกลุ นิิตยสารสาระวิทิ ย์ค์ รับั ผู้ผลิต ปริิทัศั น์์ เทียี นทอง ฝา่ ยสรา้ งสรรคส์ อื่ และผลติ ภณั ฑ์ บรรณาธิิการ ส�ำ นกั งานพัฒนาวิทยาศาสตรแ์ ละ เทคโนโลยแี หง่ ชาติ (สวทช.) กระทรวงการอดุ มศกึ ษา วทิ ยาศาสตร์ วจิ ยั และนวตั กรรม 111 อทุ ยานวิทยาศาสตรป์ ระเทศไทย ถนนพหลโยธนิ ต.คลองหนง่ึ อ.คลองหลวง จ.ปทมุ ธานี 12120 โทรศพั ท์ 0 2564 7000 ตอ่ 1177 โทรสาร 0 2564 7016 เวบ็ ไซต์ //www.nstda.or.th/sci2pub/ facebook นติ ยสารสาระวทิ ย์ ตดิ ต่อกองบรรณาธกิ าร โทรศัพท์ 0 2564 7000 ต่อ 1177 อเี มล [email protected]

Cover Story วัชราภรณ์ สนทนา “กระดูกู และข้้อโลหะต้้นแขน” นวัตั กรรมเพื่�่ อผู้้ป� ่ว่ ยโรคมะเร็ง็ วัันที่�่ 4 กุุมภาพัั นธ์์ ของทุุกปีี องค์์การอนามััยโลก (WHO) และองค์ก์ ารสหภาพต่่อต้้านมะเร็ง็ ระหว่า่ งประเทศ (UICC) ได้ก้ ำำ�หนดให้เ้ ป็น็ “วันั มะเร็็งโลก” เพื่�่ อให้้ประชาคมโลกตระหนัักและให้ค้ วามสำ�ำ คััญ กัับโรคมะเร็็ง เนื่่อ� งจากเป็็นสาเหตุกุ ารเสีียชีีวิิตอัันดัับต้น้ ๆ ของผู้้�คนทั่่ว� โลก โดยในปีี พ.ศ. 2565-2567 มีีการรณรงค์ภ์ ายใต้้แนวคิิด “Close the Care Gap” คืือการผลักั ดันั ให้้ผู้้�ป่่วยโรคมะเร็ง็ มีีโอกาสเข้า้ รัับการวินิ ิจิ ฉััยและได้้รัับการรัักษาอย่่างเท่า่ เทีียม กมุ ภาพันธ์ 2566 3

Cover Story โรคมะเรง็ กระดกู ชนดิ ปฐม- เด็กเสยี โอกาส ทนทุกข์ทรมานจากความ ภมู ิ คอื หนง่ึ ในโรคมะเรง็ เจบ็ ปวด รวมทงั้ พกิ ารหรอื เสยี ชวี ติ ปจั จบุ นั ท่ีมีความรุนแรงไม่น้อยไปกว่ามะเร็งชนิด การรักษาโรคมะเร็งกระดูกชนิดปฐมภูมิ อน่ื ๆ และยังมผี ปู้ ่วยอกี มากทข่ี าดโอกาส ท�ำ โดยการตดั กระดกู สว่ นทเ่ี ปน็ มะเรง็ ออก ในการรกั ษา โดยโรคมะเร็งชนิดน้เี กดิ ขึน้ แล้วใส่กระดูกและข้อต่อโลหะทดแทน จากความผดิ ปกตขิ องเซลลเ์ นอ้ื เยอ่ื กระดกู แ ต่ เ น่ือ ง จ า ก อุ ป ก ร ณ์ ต้ อ ง นำ � เ ข้ า จ า ก (มะเร็งกระดูกชนิดทุติยภูมิเกิดจากการ ต่างประเทศ มีราคาสงู 1.5-4 แสนบาท แพร่กระจายของเซลล์มะเร็งจากส่วนอื่น อีกทั้งคนไข้ไม่สามารถเบิกจากสำ�นักงาน ของรา่ งกาย) มสี ถติ อิ บุ ตั กิ ารณก์ ารเกดิ โรค หลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) เฉลยี่ ประมาณ 8.7 ตอ่ ประชากร 1 ลา้ นคน ทำ � ใ ห้ ผู้ ป่ ว ย บ า ง ร า ย ท่ี ไ ม่ เ งิ น ค่ า รั ก ษ า ซงึ่ แมอ้ ตั ราการเกดิ โรคมจี �ำ นวนไมม่ ากนกั อาจต้องตัดแขนเพ่ือไม่ให้มะเร็งลุกลาม แต่มกั เปน็ โรคทีเ่ กิดในเดก็ วยั เรียน ทำ�ให้ ไปยงั บรเิ วณอน่ื สดุ ทา้ ยกลายเปน็ คนพกิ าร และยากลำ�บากตอ่ การใช้ชวี ติ สำ�นักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และ เลดิ สนิ โดยมี นพ.ปยิ ะ เกยี รตเิ สวี เปน็ เทคโนโลยแี หง่ ชาติ (สวทช.) มงุ่ มน่ั ด�ำ เนนิ แกนนำ� ได้ร่วมกันออกแบบกระดูกและ งานวิจัยและพัฒนาเคร่ืองมือแพทย์ใน ข้ อ โ ล ห ะ ต้ น แ ข น แ บ บ แ ย ก ชิ้ น ที่ ป รั บ ประเทศให้มีมาตรฐานเทียบเท่าสากล ความยาวได้และมีความเหมาะสมกับ มาอย่างต่อเนื่อง เพ่ือให้คนไทยเข้าถึง กายวิภาคของคนไทย เพ่ือเป็นหนทาง เครื่องมือแพทย์ที่มีคุณภาพ ภายใต้ ชว่ ยใหผ้ ปู้ ว่ ยโรคมะเร็งกระดูกซึ่งมีรายได้ ราคาทเี่ หมาะสม ทัง้ น้ีได้ร่วมกบั อนุสาขา นอ้ ยมโี อกาสได้ใชก้ ระดกู เทียม เนอ้ื งอกกระดกู และระบบเนอ้ื เยอ่ื เกย่ี วพนั “ทมี วจิ ยั ออกแบบกระดกู และขอ้ โลหะ ร า ช วิ ท ย า ลั ย แ พ ท ย์ อ อ ร์ โ ธ ปิ ดิ ก ส์ แ ห่ ง ต้นแขนให้มีลักษณะเป็นชิ้นส่วนแยกกัน ประเทศไทย และกลุ่มศูนย์การแพทย์ เพื่อให้สามารถเลือกชิ้นส่วนโลหะมา เฉพาะทางดา้ นออร์โธปดิ กิ ส์ โรงพยาบาล ประกอบใหม้ ขี นาดความยาวทส่ี มั พนั ธก์ บั เลิดสิน พัฒนานวัตกรรม “กระดูกและ ขนาดของกระดูกที่ถูกมะเร็งทำ�ลายหรือ ข้อโลหะต้นแขนส่วนบน\" สำ�หรับ ทดแทนกระดูกแขนของผู้ป่วย โรคมะเร็งท่ีต้องตัดท้ิงได้สำ�เร็จ เป็นครัง้ แรกของประเทศไทย ดร.กวิน การุรัตนกลุ นกั วิจยั จากทมี วจิ ยั เทคโนโลยเี ครอ่ื งมอื แพทยฝ์ งั ใน ศนู ยว์ จิ ยั เทคโนโลยสี ง่ิ อ�ำ นวยความสะดวก และเครอ่ื งมอื แพทย์ สวทช. กลา่ ววา่ ทมี วจิ ยั และทมี แพทยผ์ เู้ ชย่ี วชาญจากโรงพยาบาล กมุ ภาพันธ์ 2566 4

Cover Story ถูกตัดออกไปจากผู้ป่วยแต่ละบุคคล ปัจจุบัน สวทช.ได้อนุญาตให้สิทธิ์ สามารถใช้งานแขนข้างที่ผา่ ตัดไดเ้ หมอื น ส่วนวสั ดุท่ีใช้ เน้นโลหะมาตรฐานทีน่ �ำ มา ใช้ประโยชน์ผลงานวิจัยเพ่ือผลิตและ กับข้อและกระดูกโลหะจากต่างประเทศ ใชก้ ับมนษุ ย์ได้ โดยเลือกใชว้ ัสดุโคบอลต์ จำ � ห น่ า ย ผ ลิ ต ภั ณ ฑ์ แ ก่ บ ริ ษั ท ดิ จิ ทั ล ไม่พบภาวะแทรกซ้อนใด ๆ ช่วยใหผ้ ู้ปว่ ย โครเมียมอัลลอยด์สำ�หรับผลิตหัวของ ออร์โธปิดิกส์ โซลูชัน จํากัด (Digital ลดอาการเจ็บปวดทรมาน และมีคณุ ภาพ กระดูกต้นแขนและส่วนที่เชื่อมต่อกับ Orthopaedic Solutions Co., Ltd.: DiOS) ชีวติ ท่ีดขี น้ึ ในสงั คม กระดกู สว่ นแกนกลางของอปุ กรณ์ใชว้ สั ดุ ซึ่งผลิตและจำ�หน่ายให้แก่โรงพยาบาล “ความส�ำ เรจ็ จากการพฒั นากระดกู และ ไทเทเนยี มอลั ลอยด์ เนอ่ื งจากมคี ณุ สมบตั ิ ตา่ ง ๆ ทว่ั ประเทศ เชน่ โรงพยาบาลเลดิ สนิ ข้อโลหะตน้ แขนสว่ นบน เป็นแรงผลักดนั แขง็ แรงทนทานแตเ่ บาและเขา้ กบั รา่ งกาย โรงพยาบาลรามาธบิ ดี โรงพยาบาลล�ำ ปาง ให้ทีมวิจัยเตรียมต่อยอดองค์ความรู้ ได้ดี ท้ังนี้จากการทดสอบการใช้งานทาง โรงพยาบาลสงขลา โดยมรี าคาขายชดุ ละ ขยายผลไปสู่การพัฒนากระดูกและ คลินิกในผู้ป่วยโรคมะเร็งกระดูกจำ�นวน ประมาณ 95,000 บาท ข้อโลหะสำ�หรับข้อเข่าและข้อสะโพก 10 ราย ในโรงพยาบาลชนั้ น�ำ ของประเทศ ดร.กวินกล่าวว่า นวัตกรรมกระดูก เน่ืองจากพบอุบัติการณ์ของผู้ป่วยใน ภายใต้การควบคุมของคณะกรรมการ และข้อโลหะต้นแขนส่วนบน เหมาะกับ สัดส่วนที่มากกว่า มีจำ�นวนผู้ป่วยที่ จรยิ ธรรมวจิ ยั ในมนษุ ย์ ผลการรกั ษาพบวา่ คนไข้มะเร็งกระดูกกลุ่มปฐมภูมิที่พบว่า ตอ้ งการใชง้ านมากกวา่ แตต่ อ้ งยอมรบั วา่ เป็นที่น่าพอใจ ไม่พบการติดเช้ือหรือ เป็นมะเร็งกระดูกต้นแขนส่วนข้อไหล่ เป็นโจทย์ท่ที ้าทายเพราะในการออกแบบ โรคแทรกซ้อนใด ๆ รวมถึงไม่พบปัญหา โดยขณะนม้ี กี ารผา่ ตดั ใชง้ านจรงิ กบั ผปู้ ว่ ย มคี วามยากและซบั ซอ้ นกวา่ มาก เนอ่ื งจาก การหลดุ ของชน้ิ สว่ นอปุ กรณ์ เปน็ ทพ่ี อใจ มะเร็งกระดูกในโรงพยาบาลต่าง ๆ แล้ว กระดูกท่อนล่างทั้งข้อสะโพกและข้อเข่า ของแพทยแ์ ละผ้ปู ว่ ย” ประมาณ 15 ราย หลังการผ่าตัดผู้ป่วย มหี นา้ ท่ีในการรองรบั น�ำ้ หนกั ของร่างกาย สว่ นบน รวมถงึ มสี ว่ นชว่ ยในการเหยยี ดงอ ของขาในอริ ยิ าบถต่าง ๆ จงึ ตอ้ งใหค้ วาม สำ�คัญกับการออกแบบตัวอุปกรณ์ให้มี ความแข็งแรงเพียงพอ สามารถรับแรง หรอื กระจายแรงไปยงั สว่ นตา่ ง ๆ ไดอ้ ยา่ ง มปี ระสทิ ธภิ าพ” การส่งเสริมให้มีการวิจัยพัฒนา กระดูกและข้อโลหะต้นแขนเทียมที่ได้ มาตรฐาน ในราคาท่ีเหมาะสม ไม่เพียง ช่วยให้ผู้ป่วยมะเร็งกระดูกท่ีมีรายได้น้อย ไดม้ โี อกาสใชก้ ระดกู เทยี มมากขน้ึ ยงั เปน็ การยกระดับ เพิ่มขีดความสามารถใน การแข่งขันอุตสาหกรรมเคร่ืองมือแพทย์ ของไทยใหก้ า้ วหนา้ และเขม้ แขง็ “ทุกวันน้ีมีผู้ป่วยโรคมะเร็งกระดูก อีกมากที่เข้าไม่ถึงการรักษา ขณะที่ แนวทางการรักษาก็ไม่ได้มีทางเลือก กุมภาพันธ์ 2566 5

Cover Story มากนกั ผปู้ ว่ ยบางรายท่ีไมเ่ งนิ จา่ ย ตอ้ งใช้ ลามไปยงั สว่ นตา่ ง ๆ ของรา่ งกาย จะท�ำ ให้ วธิ ตี ดั กระดกู แลว้ น�ำ ไปฆา่ เชอ้ื เพอื่ กลบั มา ผปู้ ่วยมชี วี ติ ไดน้ านข้ึนและมีคณุ ภาพชีวิต ใช้ใหม่ ดงั นน้ั หากเราสามารถผลติ กระดกู ทีด่ ขี น้ึ ขณะเดยี วกันในภาคอตุ สาหกรรม และข้อโลหะเทียมได้เองในประเทศไทย หรือโรงงานต่าง ๆ ส่วนใหญ่ก็มีศกั ยภาพ และมีต้นทุนต่ำ�กว่า ก็จะช่วยให้ผู้ป่วย ในการผลติ เครอ่ื งมอื แพทยอ์ ยแู่ ลว้ เพยี งแต่ เข้าถึงการรักษาได้มากข้ึน โดยผู้ป่วย ตอ้ งปรบั เทคนคิ และกระบวนการบางอยา่ ง มะเรง็ กระดกู ตน้ แขนปฐมภมู ิ หากตรวจพบ ให้เหมาะสม ซ่ึงถ้าทำ�ได้และมีช่องทาง แล้วสามารถผ่าตัดรักษาได้ทันก่อนที่จะ การตลาดทช่ี ดั เจน ภาคเอกชนกพ็ รอ้ มเดนิ หน้าธรุ กิจ ซง่ึ เท่ากับช่วยบุกเบกิ ยกระดบั อตุ สาหกรรมเครอ่ื งมอื แพทย์ในประเทศไทย ลดการพึ่งพาการนำ�เข้าเทคโนโลยีจาก ตา่ งประเทศดว้ ย” ดร.กวนิ กลา่ วทง้ิ ทา้ ย กุมภาพันธ์ 2566 6

Sci Delight วณี า ยศวงั ใจ สำำ�รวจ “นก” ใน “พื้�้ นที่ช�่ ุ่ม่� น้ำ��ำ บึึงขุุนทะเล” พัั ฒนาสู่แ�่ หล่่งเรีียนรู้้�-แหล่่งท่่องเที่ย�่ วเชิิงอนุุรัักษ์์ วันั ที่่� 2 กุมุ ภาพัันธ์ข์ องทุกุ ปีเี ป็น็ \"วันั พื้้� นที่ช่� ุ่ม�่ น้ำำ�� โลก\" (World Wetlands Day) กำ�ำ หนด ขึ้้�นเพื่่� อให้้ตระหนัักถึึงคุุณค่่าและร่่วมกัันอนุุรัักษ์์ระบบนิิเวศที่่�มีีความอุุดมสมบููรณ์์และมีี ความหลากหลายของทรัพั ยากรมากที่่ส� ุุด โดยพื้้�นที่ช�่ ุ่ม่� น้ำำ�� มีีความสำำ�คัญั ต่อ่ วิถิ ีีชีีวิติ ของ มนุษุ ย์์ เป็น็ แหล่ง่ รวบรวมพัันธุ์์�พืืชและสััตว์น์ านาชนิดิ โดยเฉพาะอย่า่ งยิ่่ง� เป็น็ แหล่ง่ ของ ผู้้�ผลิติ ที่ส�่ ำำ�คัญั ในห่ว่ งโซ่อ่ าหาร มีีทรัพั ยากรมากมายให้ม้ นุษุ ย์เ์ ข้า้ ไปเก็บ็ เกี่ย�่ วใช้ป้ ระโยชน์์ ทั้้ง� ยังั เป็น็ ปราการสำำ�คัญั ที่ช�่ ่ว่ ยป้อ้ งกันั ไม่ใ่ ห้น้ ้ำ��ำ เค็ม็ รุกุ ล้ำำ��เข้า้ สู่่�แผ่น่ ดินิ และช่ว่ ยบรรเทาภัยั ธรรมชาติิต่่าง ๆ ทว่่าการเติิบโตทางเศรษฐกิิจและสัังคมทำำ�ให้้พื้้� นที่�่ชุ่่�มน้ำ��ำ หลายแห่่ง ทั่่ว� โลกถูกู คุกุ คาม การศึึกษาวิจิ ัยั เกี่ย�่ วกับั พื้้�นที่ช�่ ุ่ม�่ น้ำ�ำ�จะช่ว่ ยให้เ้ รามีีองค์ค์ วามรู้้�ที่ส�่ ามารถ นำำ�ไปใช้้วางแผนบริิหารจััดการและอนุุรัักษ์์พื้้� นที่่�ชุ่่�มน้ำ��ำ อย่่างมีีประสิิทธิิภาพ ดัังเช่่น “พื้�้ นที่�ช่ ุ่ม่� น้ำำ��บึึงขุุนทะเล” จัังหวัดั สุุราษฎร์์ธานีี กุมภาพันธ์ 2566 7

Sci Delight ของนกในพ้ืนท่ีชุ่มนำ้�บึงขุนทะเล เพ่ือ อนุรกั ษ์ กล่มุ รักษ์บึงขนุ ทะเล มูลนธิ นิ ิเวศ สำ�รวจความหลากหลายทางชีวภาพของ วิถี และศูนย์ศึกษาธรรมชาติและสัตว์ป่า นกในพนื้ ทช่ี มุ่ น�ำ้ บงึ ขนุ ทะเล และผลกั ดนั เขาทา่ เพชร สุราษฎรธ์ านี ให้เกิดการขับเคล่ือนกระบวนการเรียนรู้ “จากการส�ำ รวจความหลากหลายทาง และอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ ภายใต้ ชีวภาพของนกในพื้นท่ีชุ่มน้ำ�บึงขุนทะเล ก า ร ส นั บ ส นุ น จ า ก สำ � นั ก ง า น พั ฒ น า พบว่ามีชนิดพันธ์ุนกทั้งหมด 142 ชนิด วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ ทั้งนกประจำ�ถ่ินและนกอพยพ เป็นนก (สวทช.) โดยทีมวิจัยทำ�งานร่วมกับ ที่อยู่ในบัญชีแดงของ IUCN 3 ชนิด คณะมนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ หนง่ึ ในนนั้ อยใู่ นสถานภาพมแี นวโนม้ ใกล้ มหาวิทยาลัยราชภัฏสุราษฎร์ธานี กลุ่ม สูญพันธ์ุ (VU) คือ นกเงือกกรามช้าง ประมงพื้นบ้านและการท่องเท่ียวเชิง ปากเรียบ (Rhyticeros subruficollis) อาจารย์์กนกอร ทองใหญ่่ นกเงือื กกรามช้า้ งปากเรีียบ สถานภาพมีีแนวโน้ม้ ใกล้ส้ ููญพัันธุ์� (VU) สาขาวิิชาชีวี วิทิ ยา ภาพโดย : อภิิชาติิ มากมููล คณะวิิทยาศาสตร์แ์ ละเทคโนโลยีี มหาวิิทยาลัยั ราชภัฏั สุุราษฎร์ธ์ านีี อาจารย์กนกอร ทองใหญ่ สาขาวิชา ชวี วทิ ยา คณะวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั สรุ าษฎรธ์ านี กลา่ ววา่ บึงขุนทะเลเป็นพ้ืนที่ชุ่มน้ำ�ขนาดใหญ่ ที่สุดของจังหวัดสุราษฎร์ธานีที่อยู่ใกล้ชิด ชมุ ชนเมอื งครอบคลมุ พน้ื ทม่ี ากกวา่ 1,000ไร่ มคี วามหลากหลายทางชวี ภาพสงู มที รพั ยากร สัตวป์ ่าเด่น เชน่ นกน้�ำ นกสวน โดยพ้นื ท่ี นพี้ บเปน็ ทงั้ แหลง่ อาศยั ของนกประจ�ำ ถนิ่ หลากชนดิ และเป็นแหล่งพักพิงช่วั คราว ของนกอพยพในช่วงฤดอู พยพ ต่อมาบริเวณรอบบึงพัฒนาเป็นสวน สาธารณะและพน้ื ทส่ี �ำ หรบั ออกก�ำ ลงั กาย ท�ำ ใหพ้ น้ื ทบ่ี งึ ขนุ ทะเลบางสว่ นถกู ปรบั เปลย่ี น และมีสภาพแวดล้อมที่เปลี่ยนแปลงไป สง่ ผลตอ่ ระบบนเิ วศและแหลง่ ทอี่ ยอู่ าศยั ของประชากรนก ทีมวิจยั จึงได้ริเริ่มจัดท�ำ โครงการพัฒนาแหล่งเรียนรู้นิเวศวิทยา กมุ ภาพนั ธ์ 2566 8

Sci Delight สว่ นอกี 2 ชนดิ มสี ถานภาพใกลถ้ กู คกุ คาม นกกาบบัวั สถานภาพใกล้้ถููกคุกุ คาม (NT) (NT) ได้แก่ นกกาบบัว (Mycteria leu- ภาพโดย : อััศวินิ โนนเมือื งนอก cocephala) และนกอ้ายงั่ว (Anhinga นกอ้า้ ยงั่่ว� สถานภาพใกล้ถ้ ูกู คุกุ คาม (NT) melanogaster) นอกจากนี้ พื้นทีช่ ุ่มน้�ำ บงึ ภาพโดย : ปรีดี ามน คำวชิริ พิทิ ักั ษ์์/กนกอร ทองใหญ่่ ขนุ ทะเลยงั มชี นดิ นกน�ำ้ เดน่ เชน่ นกอีโกง้ นกอแี จวนกพรกิ นกอลี �้ำ นกอญั ชนั คว้ิ ขาว นกกาน�้ำ เลก็ เปด็ แดง เปด็ คบั แค นกเปด็ - ผเี ล็ก นกกระสาแดง ฯลฯ ในการสำ�รวจ พบนกอโี กง้ นกพรกิ และเปด็ แดง ในวัย อ่อน บ่งช้ีได้ว่าพ้ืนท่ีชุ่มน้ำ�บึงขุนทะเลมี ความสำ�คัญในด้านการใช้เป็นแหล่งผสม พนั ธุ์ ท�ำ รงั วางไข่ และเลย้ี งดลู กู ออ่ น โดย องค์ความรู้ที่ได้นี้จะนำ�ไปจัดทำ�หนังสือ นกในพน้ื ที่ชุม่ นำ�้ บงึ ขุนทะเล และปา้ ยส่ือ ความหมายในแนวเส้นทางจักรยานของ บึงขุนทะเลส่งมอบให้แก่องค์การบริหาร สว่ นจงั หวดั สรุ าษฎรธ์ านแี ละเทศบาลนคร สรุ าษฎรธ์ านี เพอื่ ใช้ในการบรหิ ารจัดการ พนื้ ทสี่ �ำ หรบั เปน็ แหลง่ ทอ่ งเทย่ี วเชงิ นเิ วศ ของจงั หวัด” นกอีโี ก้้ง ฉายาอัญั มณีีแห่ง่ ขุุนทะเล นกอีแี จว ราชินิ ีนี กน้้ำเมือื งไทย พบได้ท้ ี่่บ� ึึงขุนุ ทะเล ภาพโดย : กนกอร ทองใหญ่่ ภาพโดย : กนกอร ทองใหญ่่ กมุ ภาพนั ธ์ 2566 9

Sci Delight นกอััญชันั คิ้้�วขาว นกประจำถิ่น� ในบึงึ ขุนุ ทะเล แต่่พบได้้ไม่บ่ ่่อยนักั นอกจากน้ีทีมวิจัยยังได้สำ�รวจเพ่ือจัดทำ�เส้นทางท่องเท่ียว ภาพโดย : กนกอร ทองใหญ่่ ชมนกในพน้ื ทช่ี มุ่ น�ำ้ บงึ ขนุ ทะเล 3 เสน้ ทาง ไดแ้ ก่ เสน้ ทางหาดเลน บริเวณรอบเกาะกลางบงึ (ตรงขา้ มศาลพอ่ ตาขนุ ทะเล) เสน้ ทาง สวนสาธารณะ และเสน้ ทางบรเิ วณแนวตน้ ไทร โดยร่วมกับผูน้ ำ� ชุมชนกลุ่มประมงพ้ืนบ้านและการท่องเที่ยวเชิงอนุรักษ์ ที่จะ จดั ทำ�โปรแกรมท่องเทย่ี วเชิงอนุรกั ษ์ในรปู แบบวันเดยท์ รปิ (one day trip) ส�ำ หรบั ผู้ทสี่ นใจ เพ่อื ส่งเสริมใหพ้ ืน้ ทชี่ ่มุ น�ำ้ บงึ ขุนทะเล เป็นแหล่งเรียนรู้ทางธรรมชาติและระบบนิเวศที่สำ�คัญของ จงั หวดั สรุ าษฎรธ์ านี รวมถงึ กระตนุ้ ใหเ้ กดิ ความตระหนกั ถงึ คณุ คา่ และความสำ�คญั ของพ้นื ทีช่ ุ่มนำ�้ ลดการบกุ รุกท�ำ ลายหรอื การทำ� กจิ กรรมท่ีจะส่งผลกระทบตอ่ ระบบนเิ วศในพืน้ ทดี่ ังกล่าว เป็ด็ แดง นกน้ำ้ อีกี ชนิิดหนึ่่ง� ที่่�เป็น็ ดาวเด่น่ แห่ง่ พื้�นที่่�ชุ่�มน้้ำบึึงขุนุ ทะเล นกเด้า้ ดิิน หนึ่่ง� ในนกอพยพที่่�มาอาศััยบึงึ ขุนุ ทะเลเป็น็ แหล่ง่ พักั พิงิ ชั่�วคราว ภาพโดย : กนกอร ทองใหญ่่ ในช่่วงฤดูอู พยพของทุกุ ปีี ภาพโดย : ปรีดี ามน คำวชิิรพิิทักั ษ์์ พื้�นที่่ช�ุ่�มน้ำ้ บึงึ ขุนุ ทะเล ถิ่น� ที่่อ� ยู่�อาศัยั ของนกนานาพันั ธุ์� ในภาพประกอบด้ว้ ย นกกระแตหััวเทา นกอพยพที่่พ� บได้ท้ ุกุ ปีีช่ว่ งฤดููอพยพในพื้�นที่่�บึึงขุุนทะเล นกยางเปียี นกตีนี เทียี น นกอีโี ก้้ง นกเอี้้�ยงหงอน และนกกระแตแต้แ้ ว้ด้ ภาพโดย : กนกอร ทองใหญ่่ และพบนกอีโี ก้ง้ ฟอร์์มสีีขาวในพื้�นที่่� ภาพโดย : กนกอร ทองใหญ่่ กุมภาพนั ธ์ 2566 10

Sci Delight นกแซงแซวหางปลา พบได้้ตลอดทั้้�งปีี นกกาฝากท้อ้ งสีีส้ม้ นกน้้อยในบึึงขุนุ ทะเล นกนางแอ่่นแปซิฟิ ิิก ที่่�บึงึ ขุุนทะเล พบได้บ้ ่่อยในพื้�นที่่ส� วนผลไม้้ ภาพโดย : กนกอร ทองใหญ่่ ภาพโดย : กนกอร ทองใหญ่่ ภาพโดย : กนกอร ทองใหญ่่ นกอินิ ทรีีทะเลท้้องขาว นกนัักล่า่ ในพื้�นที่่� เหยี่�ยวขาว นกนัักล่่าในพื้�นที่่บ� ึึงขุุนทะเล เยาวชนร่่วมกิจิ กรรมสำรวจธรรมชาติิ บึึงขุุนทะเล ภาพโดย : รพีพี ััฒน์์ อรรคพัันธ์์ ณ แหล่่งเรีียนรู้้�นิเิ วศพื้�นที่่�ชุ่�มน้ำ้ บึึงขุุนทะเล ภาพโดย : รพีีพััฒน์์ อรรคพันั ธ์์ ที่่ม� าภาพ : เฟซบุ๊๊ก� สาขาวิชิ าชีวี วิทิ ยา นกตีีนเทียี น พบได้บ้ ่่อยในพื้�นที่่�ชุ่�มน้้ำ นกกระจิบิ คอดำ ตัวั เล็็ก มหาวิิทยาลััยราชภัฏั สุรุ าษฎร์ธ์ านีี บึงึ ขุนุ ทะเลช่่วงฤดูอู พยพ นิสิ ััยปราดเปรียี ว พบได้บ้ ่่อย ภาพโดย : กนกอร ทองใหญ่่ ในบึึงขุุนทะเล “เมื่อเรามีองค์ความรู้ด้านความ ภาพโดย : กนกอร ทองใหญ่่ หลากหลายทางชีวภาพ นิเวศวิทยา แ ล ะ ชี ว วิ ท ย า ข อ ง น ก ใ น พื้ น ท่ี ชุ่ ม นำ้ � นกคััคคูสู ีีทองแดง นกประจำถิ่น� และ บึงขุนทะเล ทำ�ให้เราสามารถวางแผน นกหายากในพื้�นที่่ช�ุ่�มน้้ำบึงึ ขุนุ ทะเล บริหารจัดการทรัพยากรในท้องถิ่น เพื่อ ภาพโดย : กนกอร ทองใหญ่่ สงวนรักษาพื้นทีผ่ สมพันธ์ุ ท�ำ รัง วางไข่ ตามธรรมชาติของนก หรือใช้เป็นแผน แม่บทหรือข้อบัญญัติของท้องถ่ินใน การอนุรักษ์ทรัพยากรสัตว์ป่า อนุรักษ์ พื้นที่ชุ่มนำ้�ให้เป็นแหล่งทรัพยากรที่ อุดมสมบูรณ์และเกิดการใช้ประโยชน์ อย่างยั่งยืน” ติดตามข้อมูลเพ่ิมเติมได้ท่ีเฟซบุ๊ก แหล่งเรียนรู้นิเวศพื้นท่ีชุ่มน้ำ�บึงขุนทะเล (www.facebook.com/Kanokorn.Tho.SRU) กมุ ภาพนั ธ์ 2566 11

Sci Variety รักษศ์ กั ด์ิ สิทธิวิไล ผลของรักั ข้้ามสายพัั นธุ์�์ ม้้านิลิ มังั กรนั้้�นหรืือคืือ...กะเทย ม้้านิิลมัังกร สััตว์์วิิเศษที่่�เป็็นพาหนะของสุุดสาครในวรรณคดีีไทยเรื่่�อง พระอภััยมณีี สร้้างขึ้�้นตามจิินตนาการของท่่านสุุนทรภู่่� กวีีเอกของไทย คาดว่่าสุุนทรภู่่�ได้้รจนา ม้้านิิลมัังกรมาจากตำำ�นานกิิเลนของประเทศจีีน มาอีีกทีี โดยได้้บรรยายถึึงลัักษณะของม้้านิลิ มังั กรไว้้ “พระทรงศีีลยิินสุดุ สาครบอก นึึกไม่่ออกอะไรกััดหรืือมััจฉา จึึงเล็ง็ ญาณฌานชิิดด้้วยฤทธา ก็็รู้�้ ว่่าม้้ามัังกรสมจรกััน ครั้้�นลููกมีีศีีรษะมัันเหมืือนพ่่อ ตััวตีนี ต่่อจะเหมืือนแม่่ช่่างแปรผััน หางเป็็นนาคมาข้้างพ่่อมัันต่อ่ พัันธุ์์� พระนัักธรรม์์แจ้้งกระจ่่างด้้วยทางฌาน จึึงนึึกว่่าม้้านี้้�มัันมีีฤทธิ์์� จำำ�จะคิดิ จัับไว้้ให้พ้ ระหลาน ได้้ตามติิดบิิตุรุ งค์์พบวงศ์์วาน สิิทธาจารย์์ดีใี จจึึงไขความ” กมุ ภาพนั ธ์ 2566 12

Sci Variety กลา่ วคอื สนุ ทรภคู่ งเหน็ วา่ สตั วป์ ระหลาดชนดิ นเี้ ปน็ ลกู ผสมทเ่ี กดิ จากการผสมพนั ธ์ุ กลับสู่ความเป็นจริงการผสมข้าม ระหว่างแม่ม้ากับพ่อมังกร ซ่ึงเป็นสัตว์คนละชนิดกัน ลูกท่ีออกมาจึงเป็นครึ่งม้า สายพันธ์ุเกิดข้ึนได้ยากในธรรมชาติ มี ครงึ่ มงั กร มหี วั เปน็ มงั กรเหมอื นพอ่ สว่ นตวั จนถงึ ขาเปน็ มา้ เหมอื นแม่ นอกจากนที้ า่ นยงั ได้ โอกาสน้อยมากท่ีสัตว์ต่างสายพันธ์ุจะจับ ระบุไวช้ ัดเจนวา่ เจา้ มา้ นิลมังกรตวั นแี้ ทจ้ ริงแล้วมนั มีเพศเป็นกะเทยดงั บทกลา่ วท่ีวา่ คู่ผสมพันธุ์กันด้วยพฤติกรรมการเก้ียว- พาราสีหรือถนิ่ อาศยั ต่างกนั ซ�้ำ โอกาสลูก “ม้าตัวนด้ี ีจ้านเจยี วหลานเอย๋ เปน็ กะเทยเข้ียวเพชรไมเ่ ขด็ ขาม ทเี่ กดิ มากเ็ ปน็ หมนั หรอื มอี ตั รารอดชวี ติ ต�ำ่ จับไวข้ ี่มสี งา่ กล้าสงคราม จะได้ตามบติ ุเรศไปเขตคัน” ความบกพร่องนี้จึงเหมือนกฎต้องห้าม แนวคิดเรื่องเพศนี้น่าจะได้มาจากต้นแบบของ “สัตว์ลูกผสม” ท่ีผสมข้ามสายพันธุ์ ตามการคดั เลอื กของธรรมชาติ ดว้ ยกลไก ซง่ึ มมี ายาวนานจนทกุ วนั นนี้ น้ั คอื “ลอ่ (mule)”เปน็ ลกู ผสมระหวา่ ง“ลาตวั ผ”ู้ กบั “มา้ ตวั เมยี ” ทเ่ี รยี กวา่ pre-zygomatic&post-zygomatic มีลำ�ตัวและขาเรียวงามคล้ายม้า แต่หน้าตาละม้ายคล้ายลา และเป็นหมันไม่สามารถ isolation mechanism เพ่ือช่วยรักษา สืบพนั ธ์ตุ ่อไปได้ (มีหลกั ฐานการขุดพบฟอสซิลของ “ล่อ” ซึง่ บง่ ช้ีวา่ มนุษยเ์ ริม่ ผสมพันธุ์ สายวิวัฒนาการอันยาวนานของแต่ละ ลอ่ มาใชง้ านกวา่ 3,000 ปที แ่ี ลว้ และจากบนั ทกึ ของชาวกรกี โบราณทเ่ี ขยี นไวว้ า่ นยิ มเลย้ี งลอ่ สายพันธุ์เดิมเอาไว้ไม่ให้เกิดการผ่าเหล่า เพ่ือใชล้ ากเกวยี น ทำ�นา และเคยน�ำ ล่อเขา้ แขง่ ขันในกีฬาโอลิมปิก เมือ่ 2,500 ปกี ่อน แบบก้าวกระโดด ลดการสูญเปล่าของ อกี ด้วย) ล่่อ ลูกู ผสมจากพ่่อลากัับแม่ม่ ้้า กุมภาพันธ์ 2566 13

Sci Variety เซลลส์ บื พนั ธ์ุ เสยี พลงั งานในการจบั คู่ ตง้ั ทอ้ ง และดแู ลลกู ทอ่ี าจไมส่ มบรู ณแ์ ละสบื พนั ธุ์ ไม่ได้ แต่อย่างไรก็ดีเราสามารถพบลูกผสมตามธรรมชาติได้บ้าง เช่น grolar bear (หมีข้ัวโลกสขี าว+หมีกริซลีสีน้ำ�ตาล) narluga (วาฬนารว์ าล+วาฬเบลูกา) หรอื coywolf (หมาป่าไคโยต+ี หมาปา่ สีเทา) ในทางกลับกัน การผสมข้ามสายพันธุ์ของสัตว์ตระกูลเดียวกันประสบผลสำ�เร็จ งา่ ยมากในการเพาะเลย้ี ง เพราะสตั วส์ ญู เสยี พฤตกิ รรมตามธรรมชาตทิ ช่ี ว่ ยปอ้ งกนั การผสม ขา้ มสายพนั ธ์ุไป ตวั อย่างของสัตว์ในพน้ื ทเ่ี ลยี้ งท่ีผสมขา้ มสายพนั ธสุ์ �ำ เรจ็ ไดแ้ ก่ ลอ่ (mule) เกดิ จาก พอ่ ลา (donkey) + แมม่ า้ (horse) ฮินนี (hinny) เกดิ จาก พ่อมา้ (horse) + แมล่ า (donkey) อีกระดับหน่ึงคือการผสมข้ามพันธุ์ ฮีบรา (hebra) เกิดจาก พอ่ มา้ (horse) + แมม่ า้ ลาย (zebra) ของสง่ิ มชี วี ติ ตา่ งชนดิ กนั แตย่ งั อยใู่ นสกลุ ซอร์ส (zorse) เกิดจาก พ่อม้าลาย (zebra) + แมม่ า้ (horse) (genus) เดยี วกัน ซ่งึ มจี �ำ นวนโครโมโซม ซองกี (zonkey) เกิดจาก พ่อมา้ ลาย (zebra) + แมล่ า (donkey) ใกล้เคียงกัน (จำ�นวนคู่ของโครโมโซม ดองกรา (donkra) เกดิ จาก พอ่ ลา (donkey) + แม่ม้าลาย (zebra) แตกตา่ งกนั บางสว่ นจงึ ท�ำ ใหจ้ บั คกู่ นั ได้ไม่ ยกั คาโล (yakalo) เกดิ จาก จามรี (yak) + ควายไบซัน (bison) สมบูรณ)์ เชน่ ไลเกอร์ (liger) กบั ไทกอน โฮลฟนิ (wholphin) เกิดจาก พ่อวาฬเพชฌฆาตดำ� (false killer whale) + (tigon) เปน็ ลกู ผสมของเสอื กบั สงิ โต (ทงั้ คู่ แม่โลมาปากขวด (bottlenose dolphin) อยใู่ นสกลุ Panthera เหมอื นกนั ) และบอ่ ย การเกดิ ลกู ผสมในเชิงชีววิทยาเกดิ ได้ในหลายระดบั โดยในระดับท่เี กิดง่ายทส่ี ุด คือ ครั้งก็มีลูกผสมท่ีเป็นสัตว์ต่างสกุลแต่อยู่ การผสมภายในชนดิ (species) เชน่ การผสมขา้ มพนั ธร์ุ ะหวา่ งสนุ ขั บา้ นสายพนั ธุ์ (variety) ในวงศ์ (family) เดยี วกนั เชน่ geep/shoat ต่าง ๆ เพือ่ ใหเ้ กิดสุนขั ลกั ษณะใหมท่ ่เี หมาะสมกับการใชง้ าน ลกู ผสมระหว่างแกะ (สกลุ Ovis) กบั แพะ ซอร์์ส ลูกู ผสมจากพ่่อม้า้ ลายกับั แม่่ม้้า ซองกีี ลูกู ผสมจากพ่่อม้้าลายกับั แม่่ลา กุมภาพันธ์ 2566 14

ลูกู ผสมแพะกัับแกะ Sci Variety (สกลุ Capra) ซงึ่ ทั้งพ่อและแมต่ า่ งอยู่ใน วงศ์ย่อย Caprinae หรือลูกผสมระหวา่ ง งเู หลอื มกบั งหู ลามทอ่ี ยใู่ นวงศ์ Pythonidae ส่วนลกู ผสมในสิ่งมชี ีวติ ท่ีอยู่ตา่ งวงศ์ กนั เปน็ เรอ่ื งทพี่ บไมบ่ อ่ ย เชน่ ลกู ผสมของ นกยงู อนิ เดยี ทอี่ ยใู่ นวงศ์ Phasianidae กบั ไก่ต๊อกที่อยู่ในวงศ์ Numididae แต่ท้ังคู่ อยใู่ นอันดับ (order) Galliformes และย่งิ เปน็ สง่ิ มชี วี ติ ตา่ งอนั ดบั ดว้ ยแลว้ ปจั จบุ นั ยงั ไมม่ กี ารคน้ พบเลย นอกจากในนยิ ายเทา่ นน้ั เชน่ กรฟิ ฟอน (Griffon) ทเี่ ปน็ ลกู ผสมของ สงิ โตและนกอนิ ทรี หรอื ฮปิ โปกรฟิ ลกู ผสม ของกริฟฟอนกับมา้ กริิฟฟอน กมุ ภาพันธ์ 2566 15

ไลเกอร์์ Sci Variety ไทกอน ในบรรดาลกู ผสมขา้ มสายพนั ธท์ุ งั้ หมด ลกู ผสมวงศเ์ สอื และแมว (Felidae) เปน็ กลมุ่ ท่ี ลููกผสมเสืือจากััวร์์กัับเสือื ดาว มกี ารศกึ ษากวา้ งขวางมากทส่ี ดุ ทง้ั เรอื่ งของยนี ควบคมุ ขนาดรา่ งกาย ลกั ษณะขนแผงคอ ลวดลายบนตวั เพอ่ื ใชป้ ระโยชน์ในแงก่ ารศกึ ษาพนั ธกุ รรม ตวั อยา่ งของการผสมขา้ มสาย พันธ์ุในวงศ์นี้ เช่น ไทกอน (tigon) เกิดจาก พอ่ เสอื โคร่ง (tiger) + แม่สงิ โต (lion) ไลเกอร์ (liger) เกดิ จาก พอ่ สงิ โต (lion) + แม่เสือ (tiger) ลีโอพอน (leopon) เกิดจาก พอ่ เสอื ดาว (leopard) + แมส่ ิงโต (lion) ไลพาร์ด (lipard) เกดิ จาก พอ่ สิงโต (lion) + แมเ่ สือดาว (leopard) จากลิออน (jaglion) เกดิ จาก พอ่ เสือจากวั ร์ (jaguar) + แมส่ งิ โต (lion) ไลกัวร์ (liguar) เกิดจาก พ่อสงิ โต (lion) + แมเ่ สือจากวั ร์ (jaguar) พมู าพาร์ด (pumapard) เกดิ จาก สงิ โตภเู ขา (puma) + เสอื ดาว (leopard) เดิมทีนักสัตววิทยาเช่ือกันว่าไทกอนและไลเกอร์นั้นเป็นหมัน จนในปี พ.ศ. 2486 พบว่า ไทกอนตวั เมียตัวหนึ่งท่อี ยูร่ ่วมกับเสือ ตกลกู ออกมาเป็นไทไทกอน (ti-tigon) สว่ น ไลเกอร์เพศผู้น้ันยืนยันได้ว่าเป็นหมันแน่นอน แม้มันจะผสมพันธ์ุตามปกติเมื่อถึงฤดู ผดิ กบั ตวั เมยี ท่ีปกติดี สรปุ ไดว้ า่ ลกู ผสมกลมุ่ นี้ไมไ่ ดเ้ ปน็ หมนั ทงั้ หมด สว่ นใหญต่ วั ผเู้ ทา่ นนั้ ทเี่ ปน็ หมนั ตวั เมยี ยงั สามารถต้ังทอ้ งและมีลกู ได้ ตัวอยา่ งสัตวผ์ สมขา้ มสายพันธุร์ นุ่ สองนี้ไดแ้ ก่ ไล-ไทกอน (li-tigon) เกิดจาก พอ่ สิงโต (lion) + แมไ่ ทกอน (tigon) ไล-ไลเกอร์ (li-liger) เกิดจาก พ่อสงิ โต (lion ) + แม่ไลเกอร์ (liger) ไท-ไทกอน (ti-tigon) เกดิ จาก พ่อเสือ (tiger) + แมไ่ ทกอน (tigon) ไท-ไลเกอร์ (ti-liger) เกดิ จาก พ่อเสือ (tiger) + แม่ไลเกอร์ (liger) เม่อื กลับมาดูมา้ นลิ มังกรพระเอกของเรา จากความเป็นไปได้ท้ังหมดที่กลา่ วมา การทมี่ า้ กบั มงั กรจะผสมขา้ มสายพนั ธก์ุ นั ไดจ้ �ำ เปน็ ตอ้ งอยใู่ นสกลุ เดยี วกนั หรอื อยา่ งนอ้ ย ในอันดับเดียวกันเท่าน้ัน หากลูกออกมาเป็นม้านิลมังกรตัวผู้ ก็จะเป็นหมันหรือกะเทย ตามที่ท่านสุนทรภู่ว่าไว้ แต่หากพลิกผันเกิดเป็นม้านิลมังกรเพศเมียก็อาจไม่เป็นหมัน สามารถมที ายาทสืบต่อไปก็เป็นได้ (ถ้าโลกนม้ี มี งั กรอยจู่ ริง ๆ นะ) รักข้ามสายพันธุ์แบบน้ีไม่เพียงแต่จะพบได้ในสัตว์เท่านั้น มีหลักฐานและร่องรอย มากมายทชี่ ว้ี า่ ในอดตี เกดิ การผสมขา้ มสายพนั ธร์ุ ะหวา่ งมนษุ ย์ในสกลุ โฮโม (Homo) ดว้ ย เชน่ เดยี วกนั จากผลวเิ คราะหด์ เี อน็ เอในชนิ้ สว่ นกระดกู มนษุ ย์โบราณทพ่ี บในถ�้ำ เดนโิ ซวา ของรสั เซยี ชวี้ า่ เจา้ ของชนิ้ สว่ นกระดกู ดงั กลา่ วเปน็ เดก็ ทม่ี แี มเ่ ปน็ นแี อนเดอรท์ ลั (Homo neanderthalensis) แตม่ พี อ่ เป็นเดนโิ ซวาน (Homo denisovan) และจากหลกั ฐานทาง โบราณคดแี ละกระดกู ทคี่ น้ พบเมอื่ ปี พ.ศ. 2545 จากถ�ำ้ ใตด้ นิ ในเทอื กเขาคารเ์ พเทยี นของ โรมาเนยี ผลวเิ คราะหด์ เี อน็ เอในเวลาตอ่ มาชวี้ า่ มพี นั ธกุ รรมทเ่ี ปน็ มรดกตกทอดจากมนษุ ย์ กมุ ภาพนั ธ์ 2566 16

Sci Variety ชาวเมลานีเี ซีีย นแี อนเดอรท์ ลั ในตวั 6-9เปอรเ์ ซน็ ต์แสดงวา่ มีบรรพบุรุษ 4-6 รุ่นท่ีแล้วเป็นลูกผสม ระหว่างมนุษย์ยุคใหม่ (Homo sapiens sapiens) กับนีแอนเดอร์ทัล (Homo neanderthalensis) การกระชบั ความสมั พนั ธ์ ของมนุษย์ต่างสายพันธุ์ ในอดีตส่งผล ใหช้ าวยโุ รปและเอเชยี ยคุ ปจั จบุ นั มดี เี อน็ เอ ของนแี อนเดอรท์ ลั ปนอยู่ 1-6 เปอรเ์ ซน็ ต์ ส่วนชาวเมลานีเซีย (หมู่เกาะแปซิฟิก) มีดีเอ็นเอเดนิโซวานปนอยู่ประมาณ 4-6 เปอร์เซ็นต์ แม้นีแอนเดอร์ทัลและ เดนิโซวานได้สูญพันธุ์ไปจากโลกน้ีกว่า 40,000 ปีแล้วก็ตาม อา้ งอิง //www.independent.co.uk/news/science/coywolf-new-coyotewolf-hybrid-sees-explosion-in-numbers-a6717151.html //lion_roar.tripod.com/Liger_Tigon.html กมุ ภาพนั ธ์ 2566 17

Sci Variety เดโช สรุ างคศ์ รรี ัฐ ขยับั ร่่างกาย ให้้อะไรมากกว่่าที่่�คิดิ การเคลื่่�อนไหวร่า่ งกายหรืือกิจิ กรรมทางกาย (physical activity) หมายถึึง การขยัับเคลื่่�อนไหวร่่างกายในอิิริิยาบถใด ๆ ที่�ท่ ำำ�ให้้เกิิด การใช้พ้ ลังั งาน ไม่ว่ ่า่ เป็น็ การประกอบกิจิ กรรมในชีีวิติ ประจำ�ำ วันั เช่น่ ทำ�ำ งานบ้้าน เดินิ เล่่น หรือื แม้แ้ ต่ก่ ารเล่่นดนตรีี โดย World Health Organization (WHO) แนะนำ�ำ ว่า่ การมีีกิจิ กรรมทางกายที่เ�่ พีียงพอ ใน 1 สััปดาห์์ คืือมีีกิิจกรรมทางกายในระดัับปานกลางมากกว่่า 150 นาทีีขึ้น�้ ไปนั้้น� เป็น็ ประโยชน์อ์ ย่า่ งมากต่อ่ ระบบหัวั ใจ ช่ว่ ยป้อ้ งกันั โรคไม่ต่ ิดิ ต่อ่ เรื้้อ� รังั และยังั มีีผลดีีต่อ่ สุุขภาพจิติ และสุุขภาพร่า่ งกาย โดยรวมอีีกด้้วย กุมภาพนั ธ์ 2566 18

Sci Variety ค ำำ� แนะนำ�ำ ส่ว่ นมากจะเน้น้ ให้เ้ รา เพอื่ ตอบค�ำ ถามนี้ ทมี วจิ ยั จงึ ออกแบบ และไดร้ บั การตพี ิมพ์ในวารสาร iScience ออกกำ�ำ ลังั กายให้ม้ ากขึ้�น หรือื ให้ผู้ทดลองน่ังในลักษณะเดียวกับการ จาก Cell Press Journal ซึ่งเป็นหน่ึง เพิ่�มกิิจกรรมทางกาย เช่่น พยายามเดิิน น่ังโต๊ะทำ�งานปกติ แล้วให้ทำ�กิจกรรม ในวารสารชั้นนำ�ที่น่าเชื่อถือท่ีสุดในโลก ให้ม้ ากขึ้�นแต่ด่ ้ว้ ยวิถิ ีชี ีวี ิติ ในปัจั จุบุ ันั งานวิจิ ัยั ท่ีงานวิจัยนี้เรียกว่า soleus pushup หรือ และมกี ารตรวจสอบโดยผเู้ ชยี่ วชาญอยา่ ง พบว่่าเราทุุกคนมีีค่่าเฉลี่ �ยการนั่ �งมากกว่่า แปลตรงตัวคือ การวิดพ้ืนด้วยน่อง ซ่ึง เขม้ ขน้ ในเดอื นกนั ยายน พ.ศ. 2565 วันั ละ 7-8 ชั่�วโมง ดร.มาร์ก์ แฮมิลิ ตันั (Marc ก็คือการเขย่งด้วยกล้ามเน้ือน่องหรือ ผ ล ลั พ ธ์ ห ลั ก ท่ี น่ า ส น ใ จ ข อ ง ก า ร Hamilton) จาก University of Houston นั่งเขย่งเท้าข้ึนลง หน่ึงในการทดลองที่ ทดลองนี้คือความสัมพันธ์ระหว่างการ จึงึ ตั้�งคำำ�ถามว่า่ จะมีอี ะไรที่�เราทำำ�ได้ง้ ่า่ ย ๆ ยกตัวอย่างมานี้จะให้ผู้เข้าร่วมพยายาม นง่ั เขยง่ เทา้ กบั การเผาผลาญคาร์โบไฮเดรต และนาน ๆ ในระหว่า่ งนั่�งทำ�ำ งานอยู่�ได้บ้ ้า้ ง เขยง่ อยา่ งตอ่ เนอ่ื งตลอดระยะเวลา3ชว่ั โมง และไขมัน โดยวัด VO2 และ VCO2 แล้้วถ้้าหากทำำ�ได้้ การใช้้แค่่กล้้ามเนื้�อ โดยอนุญาตให้หยุดทำ�ได้ไม่เกินคร้ังละ ดว้ ยวธิ ี indirect calorimetry และความ ส่่วนเล็็ก ๆ ที่�ไม่่ทำำ�ให้้เราเหนื่�อยและไม่ม่ ีี 4 นาที แลว้ หาผลกระทบตอ่ รา่ งกายในดา้ น สัมพันธ์กับระบบการจัดการน้ำ�ตาลใน การใช้้พลัังงานโดยรวมมากนักั จะส่ง่ ผล ต่าง ๆ ด้วยการตรวจค่าโดยตรงจาก ร่างกาย ด้วยการทดสอบความทนทาน อะไรต่่อระบบการเผาผลาญของร่่างกาย ตัวอย่างช้ินกล้ามเนื้อ ถึงแม้จะทดลอง ต่อน้ำ�ตาล oral glucose tolerance test โดยรวมของเราหรืือไม่่ หรืือแค่่ทำำ�ให้้ ทั้งหมดกบั กลุม่ คนเพยี ง 25 คน แต่กเ็ ป็น (OGTT)* เมอ่ื เทยี บกบั การนง่ั เฉย ๆ พบวา่ กล้้ามเนื้ �อส่่วนนั้ �นแข็็งแรงขึ้ �น งานวิจัยท่ีควบคุมอย่างดีในทุกข้ันตอน การน่ังเขย่งเท้าสามารถเพ่ิมอัตราการ *OGTT เปน็ วธิ กี ารทดสอบคดั กรองโรคเบาหวาน คอื ใหก้ นิ น�ำ้ ละลายน�ำ้ ตาลเขม้ ขน้ 100 กรมั และดกู ารตอบสนองของรา่ งกายในชว่ งเวลา 3 ชว่ั โมงหลงั จากนน้ั กมุ ภาพันธ์ 2566 19

Sci Variety เผาผลาญคาร์ โบไฮเดรตและไขมันได้ เดยี วกนั ซงึ่ ในการทดลองนน้ั มกี ารพสิ จู น์ เออ้ื อ�ำ นวยใหเ้ รานง่ั เขยง่ เทา้ เพราะจะท�ำ ให้ อยา่ งมีนยั สำ�คัญ นอกจากนน้ั แล้วการทำ� ว่ากล้ามเน้ือมีการทำ�งานจริง แต่ไม่ได้ เรากลายเป็นจุดเด่นหรือเป็นการรบกวน กจิ กรรมตอ่ เนอื่ งยงั ชว่ ยใหร้ า่ งกายควบคมุ ช่วยให้ร่างกายควบคุมปริมาณน้ำ�ตาลใน ผู้อ่ืนได้ อย่างไรก็ตามการสอดแทรก ปริมาณน้ำ�ตาลในเลือดได้ดีขึ้นถึงร้อยละ เลือดให้ดีข้ึนได้ ดังนั้นผลจากงานวิจัยนี้ กจิ กรรมทางกายเล็ก ๆ นอ้ ย ๆ ท่ีไมท่ �ำ ให้ 50 ซึ่งท่ีผ่านมายังไม่มียาใดท่ีเพิ่มและ ณ ปจั จบุ นั จงึ จ�ำ กดั อยทู่ ก่ี จิ กรรมทางกายท่ี เราเสยี เวลาเพม่ิ ขน้ึ และไมเ่ หนอ่ื ยมากนัก รักษาระดับของอัตราการเผาผลาญได้ มกี ารใชง้ านกลา้ มเน้ือนอ่ งเปน็ หลกั อยา่ ง เข้ามาในชีวิตประจำ�วัน เช่น ใช้โต๊ะที่ อย่างทันทีในระดับเดียวกันกับกิจกรรม ต่อเนอื่ งเท่านั้น ปรับระดับให้เรานั่งสลับกับยืนทำ�งานได้ ในการทดลองนี้ งานวิจัยน้ีแสดงให้เห็นประโยชน์ น่ังหรือลุกจากเก้าอ้ีก็ให้ช้าท่ีสุดเพ่ือให้ ท่ีน่าสนใจคือการนั่งเขย่งเท้านั้นใช้ ทม่ี ากอยา่ งคาดไมถ่ งึ ของการนง่ั เขยง่ เทา้ กล้ามเน้ือขาได้ใช้งานมากขึ้น เดินข้ึนลง เพียงแค่กลา้ มเนอ้ื นอ่ งซ่งึ นบั เป็นสดั สว่ น และประโยชนข์ องการเพม่ิ กจิ กรรมทางกาย บนั ไดแทนการใชล้ ฟิ ต์ อาจจะเปน็ ประโยชน์ การใช้งานกลา้ มเน้ือเพยี งไมถ่ ึงร้อยละ 1 ต่าง ๆ เข้ามา นอกเหนือจากส่ิงท่ีเรา ต่อร่างกายมากกว่าที่เราคาดคิดไว้ก็ได้ เมอ่ื เทยี บกบั น�ำ้ หนกั ตวั ทง้ั หมด และเปน็ เพยี ง ต้องทำ�อยู่แล้วในชีวิตประจำ�วัน เช่น นะครับ หากใครมีไอเดยี การเพม่ิ กิจกรรม กจิ กรรมทางกายในระดบั เบา ซง่ึ ยนื ยนั จาก การนงั่ เขย่งเทา้ ท่ีแม้วา่ ในชวี ติ จริงหลาย ทางกายอน่ื ๆ เขา้ มาในชวี ติ ประจ�ำ วนั กส็ ง่ การวดั คา่ metabolic equivalents (METs) สถานการณ์ เช่น การนั่งในท่ีสาธารณะ เขา้ มาแชร์กันไดน้ ะครับ ทเ่ี ปน็ คา่ จ�ำ นวนเทา่ ของการใชพ้ ลงั งานใน น่ังประชุม น่ังทำ�งานร่วมกัน อาจจะไม่ กจิ กรรมใด ๆ เทยี บกบั การนั่งเฉย ๆ โดย ตวั อยา่ งคา่ METs ของการเดนิ ปกตจิ ะอยู่ ประมาณ 3 การเดนิ เรว็ อยทู่ ่ี 4 และการวง่ิ อยู่ท่ี 6-8 เป็นต้น (WHO ได้กำ�หนด กิจกรรมทางกายระดับปานกลางไว้ท่ี ค่า METs มากกวา่ 4) โดยการทดลองน้ี พบวา่ คา่ METs ของการนง่ั เขย่งเทา้ อยู่ท่ี เพียง 1.5-2.5 ซึ่งจะเห็นว่าเป็นกจิ กรรมที่ ไมท่ �ำ ใหเ้ หนอื่ ยและสามารถท�ำ ไดต้ อ่ เนอ่ื ง อยา่ งไรก็ตาม ดร.มารก์ ระบวุ า่ เราไม่ สามารถสรปุ ไดว้ า่ การท�ำ กจิ กรรมทางกาย แบบเบาท้ังหมดจะได้ผลแบบเดียวกัน ทผี่ า่ นมากม็ งี านวจิ ยั ที่ใหผ้ ทู้ ดลองยนื และ ทดสอบความทนทานต่อน้ำ�ตาลด้วยวิธี อ้างองิ //www.cell.com/iscience/fulltext/S2589-0042(22)01141-5?_returnURL=//linkinghub.elsevier.com/retrieve/pii/S2589004222011415%3Fshowall%3Dtrue กมุ ภาพันธ์ 2566 20

บทความพเิ ศษ อินทิราภรณ์ เชาว์ดี เรีียนวิทิ ย์์ไปทำำ�อะไรดีี : ส่่งไอเดีียสุุดปิ�๊๊ง ไปทดลองจริงิ ในอวกาศ สวัสั ดีคี ่ะ่ ขอต้อ้ นรัับทุุกท่่านเข้า้ สู่�ป่ ระสบการณ์์อัันน่า่ ประทับั ใจครั้้�งหนึ่ง่� ในชีีวิิตของฉันั นางสาวอินิ ทิิราภรณ์์ เชาว์ด์ ีี ที่่ไ� ด้้มาเข้า้ ร่่วมโครงการ Asian Try Zero-G 2022 ซึ่ง่� จััดโดยสำำ�นัักงานพัั ฒนาวิิทยาศาสตร์์และเทคโนโลยีแี ห่ง่ ชาติิ (สวทช.) ร่่วมกับั องค์ก์ ารสำำ�รวจอวกาศญี่่ป� ุ่่�น หรือื JAXA กุมภาพนั ธ์ 2566 21

บทความพเิ ศษ เหตุุผลที่่�ตััดสิินใจสมััครโครงการ หรือคุณเบ้ง (นักวิชาการอาวุโส สวทช.) ครั้งนี้ด้วย และคณุ เบง้ จาก สวทช. ออก นี้� เนื่�องจากเป็็นคนที่�ชอบ และ ดร.นำ�ชัย ชวี วิวรรธน์ (ผอู้ �ำ นวยการ เดินทางจากสนามบินสุวรรณภูมิเวลา อ่่านและดููภาพยนตร์์แนววิิทยาศาสตร์์ ฝา่ ยสรา้ งสรรคส์ อื่ และผลติ ภณั ฑ์ สวทช.) 23.55 น. และเดินทางไปถึงสนามบิน และดาราศาสตร์์อยู่�แล้้ว บวกกัับความ ที่ใหค้ �ำ ปรกึ ษามาโดยตลอด นาริตะในช่วงสายของวันท่ี 16 มกราคม สนใจขณะศึึกษาระดัับชั้ �นปริิญญาตรีีก็็ไป การเดินทางคร้ังน้ีเร่ิมต้นขึ้นในวันที่ พ.ศ. 2566 ได้เจอกับอากาศหนาวเย็น ในแนวทางการวิจิ ัยั ทางวิทิ ยาศาสตร์์ ตอน 15 มกราคม พ.ศ. 2566 ฉัน น้องพรีม อณุ หภูมิอยู่ที่ประมาณ 6 องศาเซลเซยี ส นั้ �นคิิดว่่าคงจะดีีมากถ้้าการทดลองของ (นางสาวจณิ ณะวยั วฒั นะ)เจา้ ของการทดลอง เดินออกไปภายนอกอาคารผู้ โดยสาร เราได้ไ้ ปทำ�ำ จริงิ บนสถานีอี วกาศนานาชาติิ เรื่องการศึกษาพฤติกรรมของก้อนน้ำ� ครั้งแรกคุยกับน้องพรีมว่าทั้งหนาวท้ังชื้น โดยนัักบิินอวกาศ เหมืือนเติิมเต็็มความ ทรงกลมเมื่อถูกแรงกระทำ�ในสภาวะ แต่สำ�หรับเด็กท่ีมาจากเมืองร้อนแบบเรา ฝัันในวััยเด็็ก จึึงเริ่�มคิิดหาการทดลองที่� แรงโน้มถ่วงตำ่� ซึ่งได้รับการคัดเลือกใน ทง้ั คู่น้ันก็ชอบมากค่ะ ไม่่เคยมีีผู้�ทดสอบ หรืือมีีวิิธีีการทดลองที่� แตกต่่างออกไปจากเดิิม โดยได้้แนวคิิด มาจากการทดลองที่ �เคยทำำ�ในระดัับชั้ �น ปริิญญาตรีี นั่�นคืือ การใช้้หลอดแก้้ว แคพิิลลารีีในการทดลองโครมาโทกราฟีี ซึ่ �งเป็็นหลัักการสำำ�คััญในการตรวจสอบ คุุณภาพสาร เลยตั้�งสมมติิฐานความ แตกต่่างระหว่่างผลการทดลองบนสถานีี อวกาศนานาชาติิกัับบนพื้�นโลก เผื่�อใน อนาคตการทดลองนี้�อาจจำ�ำ เป็็นต้้องใช้้ ตรวจสอบคุุณภาพสารในสภาวะแรงโน้้ม ถ่ว่ งต่ำำ�� เมอ่ื วนั ประกาศผลมาถงึ ไดร้ บั แจง้ ขา่ วดี จาก สวทช. ว่าการทดลอง “การศึกษา ระดบั น�้ำ ทส่ี งู ขนึ้ จากแรงดงึ ของผวิ ภาชนะ ในสภาวะแรงโนม้ ถว่ งต�ำ่ ” ของฉนั เปน็ หนงึ่ ในสองการทดลองของเด็กไทยท่ีได้รับ การคดั เลอื กวนั นน้ั เปน็ วนั ทด่ี ใี จมากอยา่ งไร กต็ ามกต็ อ้ งมกี ารปรบั ปรงุ แผนการทดลอง เพื่อให้เหมาะสมกับความปลอดภัยและ เวลารว่ มกบั ทงั้ สวทช.และแจก็ ซา (JAXA) ทำ�ให้ได้รับประสบการณ์อีกประการ คือ การติดต่อสื่อสารและทำ�งานร่วมกับผู้อื่น ซึง่ ต้องขอบคณุ ทง้ั คณุ ปรทิ ัศน์ เทยี นทอง กมุ ภาพันธ์ 2566 22

บทความพเิ ศษ ปลอดภัยในการข้ามถนนมาก ๆ เลย ค่ะ ตามพ้ืนจะสังเกตเห็นฝาปิดท่อนำ้�ท่ี แสดงจุดเด่นของเมือง น่ันก็คือ จรวด และอวกาศ คงจะเป็นสิ่งที่คนพ้ืนที่ภูมิใจ พอสมควร วนั องั คารท่ี 17 มกราคม เชา้ วันแรก ในเมืองสึคุบะ พวกเราได้มารับประทาน อาหารที่โรงแรมม้ือแรก มีให้เลือกทั้ง อาหารเช้าแบบอเมริกันและอาหารญ่ีปุ่น เม่ือทานอาหารจนอ่ิมก็เตรียมเดินทางไป รว่ มกจิ กรรมการทดลองจรงิ ตอ่ ไป ณ ศนู ย์ อวกาศสคึ บุ ะ (JAXA’s Tsukuba Space Center: TKSC) เราเดินทางโดยรถบัสโดยสารจาก Daiwa Roynet Hotel Tsukuba เราก็เริ่ม สนามบินไปยังเมืองสึคุบะ (Tsukuba) เดนิ ทางทศั นศกึ ษาเมอื งสคึ บุ ะ นา่ เสยี ดาย จงั หวดั อบิ ารากิ (Ibaraki) เปน็ ทน่ี า่ ประทบั ใจ ท่ีTsukubaExpoCenterซงึ่ เปน็ พพิ ธิ ภณั ฑ์ มากทแ่ี มก้ ระทง่ั รถบสั ยงั มาเทยี บสถานจี อด เก่ียวกับวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ไดต้ รงเวลาเปะ๊ ไมข่ าดไมเ่ กนิ ไปแมแ้ ตน่ าที แหง่ เมอื งสคึ บุ ะปดิ ท�ำ การวนั จนั ทรท์ เ่ี ราไป เดยี ว เราใชเ้ วลาเดนิ ทางประมาณ 1 ชว่ั โมง พอดี ทำ�ให้ได้แค่เก็บภาพจรวดท่ีต้ังเด่น กม็ าถงึ ทห่ี มายหลงั จากเกบ็ สมั ภาระทโ่ี รงแรม เป็นสง่าด้านหน้า จากน้ันเราเดินทางไป รับประทานอาหารมอ้ื แรกในญป่ี ุ่นกับเมนู แนะนำ� คือ จัมปง ซ่ึงเราเคยแอบถาม เจ้าหนา้ ท่ขี องแจ็กซาไวก้ อ่ นหน้านี้ บรรยากาศของเมอื งสคึ บุ ะจะคอ่ นขา้ ง เงียบ ผู้คนไม่พลุกพล่าน แต่ก็ยังมีห้าง สรรพสินค้าและร้านสะดวกซ้ือเต็มเมือง ไปหมด ทางข้ามม้าลายมีสัญญาณไฟ พร้อมเสียงเพื่อให้อำ�นวยความสะดวก แกค่ นในเมอื ง แมว้ า่ เมอื งจะคอ่ นขา้ งสงบ ไมม่ รี ถ แตผ่ คู้ นจะรอขา้ มเมอื่ สญั ญาณไฟ เปิดให้คนเดินข้ามเท่าน้ัน รู้สึกถึงความ กุมภาพันธ์ 2566 23

บทความพเิ ศษ เมื่อเดินทางมาถึงด้านหน้าศูนย์ จากนนั้ ผเู้ ขา้ รว่ มกจิ กรรมทง้ั 5 ประเทศ ไดแ้ ก่ ฟลิ ปิ ปนิ ส์ สงิ คโปร์ ญปี่ นุ่ ไตห้ วนั และ อวกาศสคึ บุ ะ เราไดถ้ า่ ยรปู ทมี ไทยรว่ มกนั ไทย ไดน้ �ำ เสนอเกยี่ วกบั การทดลองของตนเอง ซง่ึ เปน็ โอกาสทดี่ มี ากที่ไดฟ้ งั แนวความคดิ เพ่ือเก็บไว้เป็นความทรงจำ�ก่อนจะเข้าไป ของเพอ่ื น ๆ ทม่ี าจากประเทศอื่น ทำ�ให้เห็นถึงพน้ื ฐานความสนใจในด้านการทดลองและ เยย่ี มชมพพิ ธิ ภณั ฑข์ องศนู ยอ์ วกาศสคึ บุ ะ ด้านอวกาศของแต่ละคน และเพื่อน ๆ กม็ หี ลกั การคิดวิเคราะหส์ มมติฐานของตัวเองได้ ซึ่งมีจรวดจ�ำ ลองรุ่นต่าง ๆ ทเ่ี คยมีการใช้ ดมี ากค่ะ งาน รวมไปถงึ สว่ นจดั แสดงภายในโมดลู คิ โบะ (Kibo module) โมดูลสถานีอวกาศ ของญ่ีปนุ่ ที่มขี นาดเท่ากับของจริง เม่อื นำ�เสนอแนวคิดการทดลองเสร็จ ผูเ้ ข้ารว่ มกิจกรรมไดย้ ้ายมาในห้องรบั รองท่ีใช้ ในการติดตามการทดลองแบบถ่ายทอดสดจากสถานีอวกาศนานาชาติ และได้มีโอกาส แลกเปลย่ี นความคดิ เหน็ ในสว่ นของการทดลองกบั นกั บนิ อวกาศญปี่ นุ่ คณุ ทาคยุ ะ โอนชิ ิ (Takuya Onichi) ดร.วากาตะและผลการทดลองที่่�ไม่เ่ ป็น็ ไปตามสมมติิฐานที่่�ฉันั ตั้�งไว้้ ในส่วนของการทดลองบนสถานีอวกาศนานาชาติ ทดลองโดยนักบินอวกาศญ่ีปุ่น ดร.โคอจิ ิ วากาตะ (Dr. Koichi Wakata) ซง่ึ ผลการทดลองที่ไดแ้ ม้ไมเ่ ปน็ ไปตามสมมตฐิ าน ที่ตั้งไว้ คือ ของเหลวไม่ถูกดึงโดยแรงดึงจากภาชนะท่ีเป็นท่อในสภาวะแรงโน้มถ่วงตำ่� แต่ก็ยังเป็นผลการทดลองท่ีหาเหตุผลทางวิทยาศาสตร์มาอธิบายเพ่ิมเติมได้ เช่น กมุ ภาพนั ธ์ 2566 24

บทความพเิ ศษ ผลของแรงระหวา่ งโมเลกลุ ของน�้ำ ทอี่ ยใู่ น คนอ่ืนแม้จะไม่ได้สะดวกมาร่วมทริป มีแพสชันในส่ิงที่ตัวเองชอบ หวังว่า สภาวะแรงโนม้ ถว่ งต�ำ่ และชนดิ ของวัสดุ ดว้ ยกนั แต่กย็ งั ไดต้ ิดตอ่ กันบ้างหลังจาก ประสบการณ์ท่ีน่าประทับใจน้ีจะเป็น ท่ีนำ�มาใช้เป็นพื้นผิวของภาชนะที่ส่งผล ส้ินสุดกิจกรรม เป็นความประทับใจท่ีจะ ประโยชน์และสร้างแรงบันดาลใจให้แก่ ต่อแรงดึงของภาชะ ซึ่งคาดว่าหากมีการ ไม่มีวนั ลืมเลยค่ะ ทุกคนท่ีได้อา่ นเช่นกันนะคะ ทดลองในสภาวะแรงโน้มถ่วงต่ำ�ท่ีต้องใช้ วันพฤหัสบดีท่ี 19 มกราคม เราได้ หลักการน้ีอาจต้องคำ�นึงถึงชนิดวัสดุที่จะ เดินทางไปขอบคุณผู้สนับสนุนใจดีที่ น�ำ มาใช้ดว้ ย สนบั สนนุ งบประมาณการเดนิ ทางเขา้ รว่ ม เมื่อส้ินสุดการทดลองของผู้เข้าร่วม กจิ กรรมของเด็กไทยในครง้ั นี้ คือ บริษัท กิจกรรมท้ังหมด ทุกคนได้แยกย้ายกัน DigitalBlast ซึง่ เปน็ บรษิ ทั ท่ีผลิตอุปกรณ์ เข้าที่พัก แต่มิตรภาพระหว่างผู้เข้าร่วม การทดลองและส่งไปใช้จริงในอวกาศ กจิ กรรมยงั ไมส่ นิ้ สดุ ฉนั นอ้ งพรีม โฮเซ มอี ปุ กรณห์ ลายชน้ิ ทน่ี า่ สนใจ เชน่ อปุ กรณ์ เพอ่ื นชาวญป่ี นุ่ และโรเจอรเ์ พอ่ื นชาวไตห้ วนั เลี้ยงเซลล์ท่ีสามารถเล้ียงในพ้ืนที่เล็ก ๆ ได้ไปทัศนศึกษากรุงโตเกียวร่วมกันในวัน และสามารถติดตามคา่ ส�ำ คัญตา่ ง ๆ เชน่ ถดั มา คือ วันพุธท่ี 18 มกราคม พวกเรา ปรมิ าณแกส๊ หรอื สารในอาหารเลยี้ งเซลล์ แวะไปเยย่ี มชมสถานทส่ี �ำ คญั เชน่ พระราชวงั พวกเรายังมีโอกาสได้ร่วมทำ�กิจกรรมชิม อิมพีเรียล วัดเซนโซจิ โตเกียวสกายทรี อาหารอวกาศและได้เข้าเย่ียมชมภายใน ย่านชิบูยะ ระหว่างทางได้ล้ิมลองอาหาร บรษิ ัท ซง่ึ ถือเปน็ โอกาสพเิ ศษสดุ ๆ และสัมผัสวัฒนธรรมของชาวญ่ีปุ่นอย่าง วันศุกรท์ ่ี 20 มกราคม ชว่ งเชา้ กถ็ ึง เพลดิ เพลนิ ขอบคณุ นอ้ งพรีม โฮเซ และ เวลาท่ีจะต้องบอกลาประเทศญ่ีปุ่น พวก โรเจอร์ สำ�หรับทริปพิเศษน้ี ส่วนเพือ่ น ๆ เราเดินทางออกจากโรงแรมเพ่ือไปขึ้น เครือ่ งบิน ณ สนามบินฮาเนดะ และกลับ สู่ประเทศไทยโดยสวัสดิภาพ สุดท้ายนี้ ขอขอบคุณ สวทช., JAXA และบริษัท DigitalBlast ทีจ่ ดั กจิ กรรมดี ๆ และท�ำ ให้ ฉันได้มีประสบการณ์อันยากจะลืมได้ลง อีกครั้งหนึ่งในชีวิต ได้มีโอกาสทำ�ตาม ความฝัน อยู่ล้อมรอบเพื่อนที่เก่งและ กมุ ภาพนั ธ์ 2566 25

ฝึกึ CPR ด้ว้ ย HoloLens รักั ษาโรคสั่่�น (ET) โดยไม่ต่ ้อ้ งผ่า่ ตัดั ภาวะหัวใจหยุดเต้นเป็นสาเหตุสําคัญของการเสียชีวิตทั้งใน ศริ ริ าชเผยพรอ้ มน�ำ เครอื่ ง MRI Guided Focused Ultrasound ไทยและทว่ั โลก แตป่ ระชากรจ�ำ นวนมากยงั ขาดความรพู้ น้ื ฐานเรอ่ื ง (MRgFUS) มาให้บริการเป็นทางเลือกในการรักษาโรคสั่นโดย การชว่ ยชีวิตด้วยการ CPR ไม่ต้องผ่าตัดหรือฉายรังสีให้แก่ผู้ป่วย โดยแพทย์จะใช้การรักษา ดว้ ยเทคนคิ การยงิ คลนื่ เสยี งความถส่ี งู ไปทต่ี �ำ แหนง่ ทตี่ อ้ งการรกั ษา คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั รว่ มกับบริษัท ภายในสมองอยา่ งแมน่ ย�ำ ภายหลงั การรกั ษาคนไขจ้ ะมอี าการดขี นึ้ ทรู ดิจทิ ัล กรปุ๊ จ�ำ กดั เปดิ ตวั 'Augmented Reality HoloLens ร้อยละ 70-80 และกลับบ้านได้ใน 1-2 วนั for CPR' หรอื อุปกรณส์ ำ�หรบั ฝกึ CPR ผา่ นภาพ Hologram ที่ จำ�ลองสถานการณ์จริงมาให้ผู้ใช้งานได้ฝึก ซ่ึงขณะฝึกระบบจะ ทงั้ น้ีโรคสนั่ (essential tremor: ET) คอื โรคทก่ี อ่ ใหเ้ กดิ อาการ ตรวจวัดความแรงและความถี่ในการกดหน้าอกเพื่อวิเคราะห์และ ส่ันที่มือหรือแขนทั้งสองข้าง หรืออาจพบที่ตำ�แหน่งอื่นร่วมด้วย ประเมินทักษะของผู้ใช้งานด้วย โดยทีมผู้พัฒนาได้อธิบายถึง อาทิ ศีรษะ และขา ซึ่งอาการเหล่านี้เป็นอุปสรรคต่อการใช้ชีวิต ความสำ�คญั ของการฝึกรปู แบบน้ีไวว้ า่ เปน็ การเตรยี มความพรอ้ ม ประจ�ำ วนั อยา่ งไรกต็ ามการรกั ษาดว้ ยวธิ นี จ้ี ะรกั ษาไดเ้ พยี งขา้ งเดยี ว ใหแ้ กผ่ ฝู้ กึ เพอ่ื ลดความตนื่ ตระหนกเมอื่ ตอ้ งเผชญิ สถานการณจ์ รงิ ต่างจากการรักษาด้วยวิธีผ่าตัดสมองส่วนทาลามัส (thalamus) และเปน็ การชว่ ยเพมิ่ อัตราการรอดชีวิตใหแ้ กผ่ ู้ป่วย ท่รี กั ษาได้ทง้ั 2 ขา้ ง ทม่ี าและรายละเอยี ดเพมิ่ เติม : กรุงเทพธุรกจิ ปจั จบุ นั ผลงานอยใู่ นชว่ งทดสอบการใชง้ าน ผทู้ สี่ นใจฝกึ CPR (//bit.ly/3JC4jPo) สอบถามรายละเอยี ดเพม่ิ เตมิ ไดท้ ่ี ศนู ยฝ์ กึ ทกั ษะการแพทยเ์ สมอื น จริง CHAMPS Center 0 2256 4000 ตอ่ 81105 หรอื line OA : @481hrgo ที่มาและรายละเอียดเพมิ่ เตมิ : กรุงเทพธุรกิจ (//bit.ly/3YnfsYw) กุมภาพนั ธ์ 2566 26

ชุดุ ตรวจไอออนแมงกานีีสปนเปื้� อ้ น น้ำ�ำ� ยาเคลือื บโซลาร์เ์ ซลล์ล์ ดการเกาะ ในแหล่ง่ น้ำ�ำ� ของน้ำ�ำ� และฝุ่่น� ช่ว่ ยเพิ่่�มประสิิทธิภิ าพ การผลิติ ไฟฟ้า้ มดชุตุ ิิมา นกั วจิ ยั นาโนเทคและเนคเทคสวทช.รว่ มพฒั นา'แมงกานสี เซน็ ส์ โซลารเ์ ซลลจ์ ะผลติ ไฟฟา้ ไดเ้ ตม็ ประสทิ ธภิ าพเมอื่ กระจกหนา้ (Mn Sense)' ชุดตรวจไอออนแมงกานสี ปนเป้ือนในแหลง่ นำ�้ เพ่ือ แผงสะอาดและได้รับพลังงานแสงอย่างเต็มที่ แต่ในช่วงฤดูแล้ง สนับสนุนการยกระดบั คณุ ภาพนำ�้ ประปาของประเทศไทย ที่มีแสงแดดจ้าเหมาะแก่การผลิตไฟฟ้าได้มาก กลับเป็นช่วงท่ี ผู้ใช้งานต้องเผชิญปัญหา ‘ฝุ่น’ ปริมาณมหาศาลที่ส่งผลลด เทคโนโลยีทีพ่ ัฒนาขึ้น คือ ‘เซนเซอรร์ ะดับโมเลกลุ ทมี่ คี วาม ประสทิ ธิภาพการผลิตไฟฟ้าลงถงึ รอ้ ยละ 10 จ�ำ เพาะกบั ไอออนแมงกานสี ในน�ำ้ ' เมอื่ โมเลกลุ ของเซนเซอรจ์ บั กบั ไอออนแมงกานสี จะเปลยี่ นจากสใี สเปน็ สสี ม้ อมน�ำ้ ตาล ซงึ่ ผู้ใชง้ าน นกั วจิ ยั นาโนเทค สวทช. วจิ ยั และพฒั นา ‘น�ำ้ ยาเคลอื บพนื้ ผวิ สามารถใช้ ‘อปุ กรณ์ DuoEye reader’ หรอื เครอ่ื งอา่ นสขี นาดพกพา โซลารเ์ ซลลส์ ำ�หรับใชล้ ดการเกาะของนำ้�และฝุน่ ’ เพื่อลดความถี่ ชว่ ยแปลผลและส่งขอ้ มลู เข้าสรู่ ะบบคลาวด์ได้ จดุ เด่นสำ�คัญของ ในการบ�ำ รงุ รกั ษา และชว่ ยเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพการผลติ ไฟฟา้ ไดอ้ ยา่ ง เทคโนโลยี คือ ใช้งานงา่ ย อ่านผลไดร้ วดเร็ว และมีความแมน่ ยำ� นอ้ ยรอ้ ยละ 5 ในชว่ งฤดแู ลง้ (พฤศจกิ ายนถงึ เมษายน) ผลติ ภณั ฑ์ สูง อีกท้ังอุปกรณ์แปลผลยังมีราคาถูกกว่าอุปกรณ์ที่นำ�เข้าจาก ผ่านการทดสอบแล้วว่าไม่ส่งผลกระทบต่อการรับประกันแผง ตา่ งประเทศถึง 3 เทา่ อีกด้วย ปลอดภยั ต่อสขุ ภาพผู้ใชง้ าน และเป็นมิตรกับสง่ิ แวดลอ้ ม งานวิจัยน้ีเป็นส่วนหน่ึงของ 'โครงการวิจัยขนาดใหญ่ด้าน ปัจจุบันพร้อมให้บริการน้ำ�ยาเคลือบแผงแก่ผู้ประกอบการ การประเมนิ ความปลอดภยั เคมใี นน�้ำ ประปา' ซง่ึ ไดร้ บั ทนุ สนบั สนนุ โรงงานอตุ สาหกรรมและโซลารฟ์ ารม์ แลว้ ทง้ั ในรปู แบบการสง่ั ซอื้ จาก วช. และไดร้ บั การอนเุ คราะหเ์ รอ่ื งสถานทท่ี ดสอบระดบั ภาคสนาม เฉพาะผลติ ภณั ฑ์ (มเี จา้ หนา้ ทสี่ อนวธิ กี ารเคลอื บ) และการใหบ้ รกิ าร จากการประปาส่วนภูมิภาค โดยผลงานนี้ได้รับรางวัลเหรียญเงิน แบบครบวงจรต้งั แตก่ ารประเมนิ สภาพแวดลอ้ ม ณ สถานท่ตี ิดตง้ั จากการประกวดในเวทีระดับนานาชาติ The International Trade แผง ไปจนถึงการด�ำ เนนิ การเคลอื บจนเสรจ็ งาน Fair – Ideas, Inventions and New Products (iENA2022) ทีม่ าและรายละเอียดเพิ่มเติม : สวทช. ณ เมอื งเนือรน์ แบรค์ สหพันธส์ าธารณรัฐเยอรมนี (//www.nstda.or.th/r/bk7Lm) ทีม่ าและรายละเอยี ดเพมิ่ เตมิ : สวทช. (//bit.ly/3YDs7Hd) กุมภาพนั ธ์ 2566 27

ผู้้�สร้า้ ง 'DoNotPay' เตรีียมนำ�ำ AI ปลููกพืืชแบบ ‘รัับแสงสีีแดง’ ช่ว่ ยสู้้�คดีีในศาลครั้้�งแรกแล้ว้ ใต้แ้ ผงโซลาร์์เซลล์์ DoNotPay คือ แชตบอตทนายความท่ีพัฒนาข้ึนโดยโจชัว นักวิจัยมหาวิทยาลัยแคลิฟอร์เนีย สหรัฐอเมริกา ทดสอบ บราวเดอร์ (Joshua Browder) ซงึ่ เปดิ ใหบ้ รกิ ารทางกฎหมายตงั้ แต่ ปลกู มะเขอื เทศใตแ้ ผงโซลารเ์ ซลลแ์ บบโปรง่ แสง ประเภททป่ี ลอ่ ย ปี พ.ศ. 2563 เพื่อช่วยลดค่าใช้จ่ายให้แก่ผู้ที่ไม่สามารถเข้าถึง ให้แสงสีแดงท่ีพืชจำ�เป็นต้องใช้ ในการเจริญเติบโตส่องผ่านได้ การวา่ จ้างทนายความทีม่ ีคา่ บรกิ ารสูงได้ ผลพบวา่ แมต้ น้ มะเขอื เทศจะใหผ้ ลผลติ นอ้ ยกวา่ การปลกู แบบไมม่ ี วัสดมุ าปกคลุมถงึ หนึ่งในสาม แตก่ ล็ ดการเนา่ เสียของมะเขอื เทศ ซ่ึงในเดือนกุมภาพันธ์น้ีมีอีกการเคลื่อนไหวของโจชัวที่น่า ได้กว่าครึ่ง ซ่ึงเป็นผลมาจากการลดอุณหภูมิและความเครียดให้ จบั ตา คอื เขาเตรยี มน�ำ AI ทนายความเขา้ ชว่ ยจ�ำ เลยเรยี บเรยี งค�ำ แก่พืช นอกจากนี้การปลูกด้วยวิธีนี้ยังช่วยลดปริมาณน้ำ�ที่ใช้ใน ใหก้ ารเพอ่ื สคู้ ดใี นศาลเปน็ ครง้ั แรกแลว้ ซงึ่ คดที จ่ี ะใหก้ ารชว่ ยเหลอื การเพาะปลูกได้ถึงร้อยละ 29 และทำ�ให้เกิดการใช้พื้นที่ใน คือ 'คดใี บสง่ั จราจร' การท�ำ การเกษตรอยา่ งคมุ้ คา่ มากขน้ึ อกี ดว้ ย อยา่ งไรกต็ ามการวจิ ยั ทมี่ าและรายละเอยี ดเพ่ิมเติม : New York Post นี้ยงั อยู่ในขั้นเรม่ิ ตน้ ยังตอ้ งมกี ารวิจัยและพฒั นาตอ่ ไป (//bit.ly/3REv4ET) ทีม่ าและรายละเอียดเพิม่ เตมิ : engadget (//engt.co/3Y7SHIj) ‘นมสัังเคราะห์’์ อาหารเพื่่�อความยั่่�งยืนื ประชากรทว่ั โลกรอ้ ยละ 80 บรโิ ภคนมววั ท�ำ ใหต้ อ้ งมกี ารใชพ้ น้ื ท่ี ทีม่ าและรายละเอียดเพม่ิ เตมิ : TNN Online (//bit.ly/3I0cyDO) มหาศาลในการเล้ยี งโคนม และมีการปลดปล่อยก๊าซเรือนกระจก ในปรมิ าณไมน่ อ้ ย นมสงั เคราะห์ (synthetic milk) หรอื นมทผ่ี ลติ ข้ึนภายในห้องทดลองจึงเป็นทางเลือกเพ่ือความย่ังยืนท่ีน่าจับตา เพราะนอกจากจะช่วยเสริมสร้างความม่นั คงด้านอาหารแล้ว ยังมี ความเปน็ มติ รกบั สง่ิ แวดลอ้ มสงู กวา่ มากดว้ ย โดยตวั อยา่ งงานวจิ ยั ท่ี ท่วั โลกกำ�ลังให้ความสนใจในตอนน้ี คือ 'cell-based milk' หรือ 'นมท่ีไดจ้ ากการเพาะเลย้ี งเซลล'์ ซง่ึ มสี ตารต์ อปั ดา้ นฟดู เทคหลาย บรษิ ทั ก�ำ ลงั เรง่ พฒั นา อยา่ งไรกต็ ามก�ำ ลงั การผลติ นมสงั เคราะห์ในปจั จบุ นั ยงั ไมม่ าก พอทจ่ี ะทดแทนการผลติ ในรปู แบบเดมิ ผเู้ ชย่ี วชาญชว้ี า่ จ�ำ เปน็ ตอ้ ง ผลักดันให้ผลิตภัณฑ์ประเภทน้เี ข้าส่อู ุตสาหกรรมอาหารท่ีใช้นมผง เปน็ วตั ถดุ บิ หลกั จงึ จะท�ำ ใหเ้ กดิ การเปลย่ี นแปลงในอนาคตไดจ้ รงิ กุมภาพันธ์ 2566 28

Sci Infographic กุมภาพนั ธ์ 2566 29

Sci Infographic กุมภาพนั ธ์ 2566 30

Sci Infographic กุมภาพนั ธ์ 2566 31

รวอ้ ทิ ยยพานั รวศิ ทัศคร รวศิ ทศั คร เคยเปน็ กรรมการบริหารและสมาชิกทีมบรรณาธิการวารสารทางช้างเผือก สมาคมดาราศาสตร์ไทย เคยท�ำ งานเป็นนกั เขยี น ประจำ�นติ ยสาร UpDATE นติ ยสารวทิ ยาศาสตรแ์ ละเทคโนโลยี ของบริษทั ซเี อ็ดยูเคชนั่ (มหาชน) จำ�กดั ปัจจบุ ันรบั ราชการ เป็นอาจารยป์ ระจ�ำ สาขาวชิ าวทิ ยาศาสตร์และเทคโนโลยกี ารอาหาร คณะอุตสาหกรรมเกษตร มหาวทิ ยาลัยเชียงใหม่ เล่่าเรื่�อ่ งการสกัดั ตอนที่�่ 1 ตั้ง้� แต่ย่ ุคุ โบราณ คนเราใช้ว้ ิธิ ีกี ารต่า่ ง ๆ สกััดและทำ�ำ ให้ส้ ารเคมีบี ริสิ ุทุ ธิ์์เ� พื่่�อใช้ง้ าน หลากหลายในชีวี ิิตประจำ�ำ วััน เป็น็ ตััวยา หรืือเพื่่�อผลิติ สารสำ�ำ หรัับใช้้ในงานอื่�น่ ๆ การสกััดโลหะออกจาแร่่ และสกััดยาจาก พืืชสมุุนไพรนั้�้น มีีความเก่่าแก่่กว่่า ประวััติศิ าสตร์ท์ ี่่ค� นเรามีกี ารบัันทึกึ เอาไว้้ เสียี อีกี กุมภาพนั ธ์ 2566 32

รวอ้ ทิ ยยพานั ที่่�จริงิ แล้ว้ มนุษุ ย์เ์ ราก็ม็ ีคี วามรู้�ความ อตุ สาหกรรมพลาสตกิ สารหลอ่ ลนื่ รวมถงึ Franz Ritter von Soxhlet ผู้้�คิิดค้น้ เครื่�อง เข้้าใจง่า่ ย ๆ ด้า้ นเคมีีมานานแล้้ว เชอ้ื เพลงิ เกรดต่าง ๆ กนั อกี ดว้ ย สกััดแบบซอกห์์เลตที่่�ใช้้ในห้อ้ งปฏิบิ ััติกิ าร เชื่�อหรือื ไม่ค่ รับั ว่า่ มีกี ารค้น้ พบโถงสำ�ำ หรับั ปัจจุบันเทคนิควิธีในการสกัดพัฒนา อย่่างแพร่่หลายมาจนปัจั จุบุ ััน ใช้้เป็็นสถานที่�แปรรููปดิินเหลืืองสำ�ำ หรัับ ไปมากมเี ทคนคิ การสกดั แบบตา่ งๆมากมาย ที่�ม่ าภาพ : //en.wikipedia.org/wiki/Franz_ เขีียนสีีบนผนัังถ้ำ�ำ� ที่�เรีียกว่่าดิินโอเคอร์์ อาทิ การสกดั ของเหลว-ของเหลว (liquid– (ochre) ในถ้ำ��ำ บลอมบอส (Blombos cave) liquid extraction) การสกดั สารดว้ ยตวั ดดู von_Soxhlet#/media/File:Franz_von_Soxhlet.jpg ประเทศแอฟริิกาใต้้ ซึ่�งมีอี ายุถุ ึึง 1 แสนปีี ซับของแข็ง (solid-phase extraction) มาแล้้ว[1] และยัังพบการผสมเลืือดสััตว์์ การสกดั ดว้ ยปฏกิ ริ ยิ ากรด-เบส (acid-base การสกัดด้วยวิธีน้ีตั้งชื่อตามผู้คิดค้นวิธีน้ี อีีกด้้วย extraction) การสกัดด้วยตัวทำ�ละลาย ขน้ึ มานน่ั คอื ฟรานซ์รติ เตอร์ฟอนซอกหเ์ ลต ในชว่ งยคุ กลางนน้ั นกั เลน่ แรแ่ ปรธาตุ เหนอื วกิ ฤต (supercritical fluid extraction) (Franz Ritter von Soxhlet) (พ.ศ. 2391– เคยมุ่งค้นคว้าเพ่ือหาศิลานักปราชญ์เพ่ือ การสกัดด้วยนำ้�กึ่งวิกฤต (subcritical 2469) เขาเปน็ นกั เคมชี าวเยอรมนั ผทู้ �ำ งาน เปลย่ี นโลหะเปน็ ทองค�ำ และยาอายวุ ฒั นะ water extraction) การสกดั โดยใชค้ ลน่ื เสยี ง ในหวั ขอ้ เกย่ี วกบั เคมขี องนม และไดพ้ ฒั นา ซงึ่ การทดลองเหลา่ นจ้ี ะกระท�ำ ไดก้ ต็ อ้ งใช้ ความถ่ีสูงช่วยในการสกัด (ultrasound- กระบวนการข้ึนมาในปี พ.ศ. 2422 เพื่อ เทคนิคการแยกสาร ในยุคการปฏวิ ัตทิ าง assisted extraction) การสกัดแบบไหล ใช้เป็นแนวทางในการแยกไขมันออกจาก อุตสาหกรรม การแยกสารและการทำ�ให้ ย้อนกลับโดยใช้ความร้อน (heat reflux สว่ นของแขง็ ในนม เนื่องจากวธิ นี ้มี คี วาม บริสุทธิ์มีความสำ�คัญข้ึนเป็นอย่างมาก extraction) สกดั โดยอาศยั การท�ำ ปฏกิ ริ ยิ า เกย่ี วขอ้ งกบั งานดา้ นอาหาร พลาสตกิ และ ทำ�ให้เกิดความได้เปรียบในการแข่งขัน เคมีเชิงกลช่วยในการสกัด (mechano- น้ำ�มนั จึงเปน็ วธิ ที ่ีใชก้ ันแพรห่ ลายในงาน ทั้งในอุตสาหกรรมการผลิตและในการ chemical-assisted extraction) การสกดั ด้านเคมี ชวี เคมี และอตุ สาหกรรมต่าง ๆ ทำ�สงคราม ดังเช่นในช่วงสงครามโลก แบบแชห่ มกั (maceration) การสกดั โดย เราจะเหน็ อปุ กรณช์ นดิ นใ้ี นหอ้ งปฏบิ ตั กิ าร ครง้ั ทส่ี อง ซง่ึ ทง้ั ฝง่ั สหรฐั อเมรกิ ากบั เยอรมนี ใช้คลื่นไมโครเวฟช่วยการสกัด (micro- เสมอ จนหลังปี พ.ศ. 2523 จึงเร่ิมพฒั นา รวมถงึ ญปี่ นุ่ ตา่ งพยายามพฒั นาโครงการ wave-assisted extraction) การสกดั แบบ เป็นระบบสกัดซอกห์เลตแบบอัตโนมัติ นวิ เคลยี รข์ องตนเอง แตเ่ ปน็ สหรฐั ฯ ทที่ �ำ Instant controlled pressure drop ขึ้นมา ส�ำ เรจ็ ในการแยกยเู รเนียม 235 ออกจาก extraction (DIC, from the French, การสกดั ซอกหเ์ ลตแบบดง้ั เดมิ จะตอ้ ง ยูเรเนียม 238 ได้อย่างมีประสิทธิภาพ Détente instantanée contrôlée) การสกดั ใชช้ ้ินสว่ นเครือ่ งแกว้ ที่เรียกว่า Soxhlet’s ขณะท่ีอีกสองชาติยังทำ�ได้เพียงในห้อง แบบเพอร์สแทรกชันผ่านเยื่อเมมเบรน ทดลองเท่าน้ัน จึงขาดแคลนวัตถุดิบท่ี (perstraction) เพยี งพอในการพัฒนาอาวุธดังกล่าว การสกดั และการแยกสงิ่ ของออกจาก การสกััดแบบซอกห์เ์ ลต กนั จงึ มคี วามส�ำ คญั ในอตุ สาหกรรมหลาย คืืออะไร ประเภท เช่น อตุ สาหกรรมอาหารและยา การสกดั ดว้ ยเครอ่ื งซอกหเ์ ลต (soxhlet ใชก้ ระบวนการสกดั ท�ำ สารเพอ่ื ใชง้ าน รวมถงึ extraction) หรือการสกดั แบบซอกห์เลต แยกตัวยาให้บริสุทธิ์ หรืออุตสาหกรรม น้ัน เป็นวิธีท่ีใช้ตัวทำ�ละลายจุดเดือดต่ำ� ปิโตรเลียมท่ีแยกนำ้�มันดิบออกมาเป็น มาสกัดเอาสารอินทรีย์ออกจากวัตถุดิบ องคป์ ระกอบต่าง ๆ ทงั้ สารตงั้ ตน้ สำ�หรับ ที่มีโครงร่างเป็นของแข็ง (solid matrix) กมุ ภาพันธ์ 2566 33

รวอ้ ทิ ยยพานั extraction tube ซึ่งเป็นท่อสกัดท่ีเปิด ท่อสกัดจนเพยี งพอแล้ว ตัวทำ�ละลายท่มี ี ทง้ั ดา้ นบนและดา้ นลา่ ง มสี ว่ นแขนสองดา้ น สารที่ต้องการสกัดปะปนอยู่ก็จะล้นและ เมื่อจะสกัดต้องประกอบเข้าด้วยกันกับ เกดิ กาลกั น�ำ้ ขน้ึ ทแี่ ขนอกี ขา้ งของทอ่ สกดั เครอ่ื งแกว้ อกี สามชน้ิ ไดแ้ ก่1)คอนเดนเซอร์ กลับเข้าไปในขวด เม่ือต้มต่อไปให้เดือด (condenser) 2) ทมิ เบลิ (porous thimble ตัวทำ�ละลายก็จะระเหยข้ึนไปกล่ันตัวที่ เป็นหลอดซ่ึงใช้บรรจุตัวอย่างของแข็งท่ี คอนเดนเซอร์กลับมาหยดลงบนตัวอย่าง ตอ้ งการสกดั สารออก) ท่ีใส่ไว้ในส่วนล่าง ของแข็งในทิมเบิลไปเรื่อย ๆ จนกว่าผู้ ของทอ่ สกัด และ 3) ขวด (flask) ท่เี อาไว้ ทดลองจะตัดสินใจสิ้นสุดการสกัด โดยดู ตม้ ซง่ึ วางไวด้ า้ นลา่ งเครอื่ งสกดั จนกลาย จากสขี องตวั ท�ำ ละลายในทมิ เบลิ วา่ ใสแลว้ เปน็ ชุดสกดั ทีส่ มบรู ณ์ดงั รปู ในขน้ั ตอ่ มาของเหลวในขวดทป่ี ระกอบดว้ ย ตัวทำ�ละลายและสารที่สกัดได้ จะนำ�ไป ใส่ในเคร่ืองระเหย (rotary evaporator) เพอื่ ระเหยเอาตวั ท�ำ ละลายออก เหลอื แต่ สารทสี่ กดั ได้ ชุุดสกัดั แบบซอกห์เ์ ลต การสกัดั เย็็น เครื่อ� งสกัดั เย็น็ ของผู้�เขียี น สำหรับั ใช้ใ้ นห้้องปฏิบิ ััติกิ าร เครื่องท�ำ งานดว้ ยหลกั การงา่ ย ๆ คือ (cold pressed) คืืออะไร ตัวทำ�ละลายจะถูกต้มจนไอของมันลอย การสกัดเย็นหรือการสกัดด้วยวิธี เนื่องจากไม่ได้ผ่านความร้อนจึงไม่เกิด ขึ้นมาในแขนของท่อสกัดและควบแน่น การบีบเย็นเป็นการสกัดโดยใช้เคร่ือง การสลายตัวไปมาก กระบวนการสกัด ดว้ ยคอนเดนเซอร์ หยดลงไปบนของแขง็ บบี อัดแบบเกลียว (screw press) ใชแ้ รง แบบนี้ทำ�ได้ง่าย ไม่ซับซ้อน ประกอบกับ ในทิมเบิลไปละลายเอาน้ำ�มันหรือสาร เชิงกลทำ�การบีบอัด ค้ันวัสดุที่ต้องการ ของท่ี ได้มีคุณภาพดี ปัจจุบันจึงมีผู้ ตา่ ง ๆ ทตี่ อ้ งการสกดั ออกมาจากตวั อยา่ ง แยกเอาของเหลว ซง่ึ สว่ นมากเป็นพวกท่ี ประกอบการรายย่อยนำ�ไปใช้งานอย่าง ซ่ึงหลังจากค่อย ๆ สะสมตัวที่ก้นของ มีวัฏภาคน้ำ�มันเป็นองค์ประกอบออกมา แพรห่ ลาย จากของทตี่ อ้ งการสกดั ซง่ึ ในอตุ สาหกรรม อาหารอาจจะเป็นเมล็ดพืชหรือช้ินส่วน การสกััดด้้วยตััวทำำ�ละลาย ต่าง ๆ ของตน้ พืช เช่น ใบ หัว ผล ดอก เหนืือวิกิ ฤต นอกเหนอื จากการบบี อดั ดว้ ยเครอ่ื งบบี อดั ในอุตสาหกรรมอาหารและยา รวม แบบเกลยี วแลว้ กอ็ าจใชว้ ธิ กี ารหมนุ เหวย่ี ง ถงึ อตุ สาหกรรมอื่น ๆ นำ�การสกัดดว้ ยตวั (centrifugal process) เพ่ือแยกได้อีก ท�ำ ละลายเหนอื วกิ ฤต (supercritical fluid วิธีหน่ึง วิธีนี้ส่วนที่ค้ันได้จะพักไว้เพ่ือ extraction: SFE) ไปใช้งาน วิธีการนี้ใช้ กรองแยกตะกอนละเอียดออกจากส่วน กระบวนการบีบอัดภายใต้ความดันและ ของเหลวที่ต้องการอีกครั้ง ของที่สกัด ควบคุมอุณหภูมิ เพื่อให้ตัวทำ�ละลายอยู่ ได้ซ่ึงส่วนมากเป็นนำ้�มัน จะมีกลิ่นรส สารสำ�คัญต่าง ๆ คงอยู่ตามธรรมชาติ กุมภาพันธ์ 2566 34

รวอ้ ทิ ยยพานั หลาย ๆ ชนดิ อาจต้องการอณุ หภูมิและความดนั ท่สี งู มาก อยา่ งเชน่ นำ�้ กอ็ าจมีฤทธใิ์ น การกดั กรอ่ นเพม่ิ ขน้ึ (ปจั จบุ นั พฒั นาเปน็ การสกดั ดว้ ยน�ำ้ ทส่ี ภาวะใตว้ กิ ฤตแทน) นอกจาก น้ีบางชนิดแม้จะเหมาะต่อกาสกดั สารทีม่ ขี วั้ สูง แต่ก็ไวไฟ เช่น ไนตรัสออกไซด์ อาจก่อ ให้เกิดการระเบิด จึงต้องออกแบบเคร่ืองมือที่มีความปลอดภัยต่อการใช้งานและใช้เท่า ทีจ่ �ำ เปน็ เทา่ น้นั ตารางท่ี 1 ค่าคงที่วิกฤตของตวั ทำ�ละลายชนดิ ต่าง ๆ ทส่ี ามารถใช้เปน็ ตัวทำ�ละลายใน ระบบการสกัดดว้ ยของไหลเหนือวิกฤต[6] แผนภููมิิวัฏั ภาคของคาร์บ์ อนไดออกไซด์์ ที่่� สารประกอบ อุณหภูมิวกิ ฤต ความดนั วกิ ฤต ความหนาแนน่ อุณุ หภูมู ิิและความดันั ต่า่ ง ๆ K oC MPa Bar (atm) วกิ ฤต (g/ml) ที่่ม� าภาพ : //en.wikipedia.org/ wiki/Supercritical_carbon_dioxide#/ Ethylene 283.0 9.9 5.12 51.2 (50.5) 0.23 media/File:Carbon_dioxide_pressure- temperature_phase_diagram.svg) CO2 304.1 31 7.39 73.9 (72.9) 0.47 Nitrous Oxide 309.6 36.5 7.26 72.6 (71.7) 0.46 ในสภาวะท่ีเรียกว่า ของไหลเหนือวิกฤต ดังแสดงในรปู ซง่ึ ของไหลท่อี ย่ใู นสภาวะ Propane 369.8 96.7 4.26 42.6 (42.0) 0.22 นท้ี �ำ ละลายสารทต่ี อ้ งการสกดั ไดเ้ ชน่ เดยี ว กับของเหลว แต่ก็มีสมบัติการซึมผ่าน Sulfur Hexafluoride 318.8 45.7 3.76 37.6 (37.1) 0.75 ของแข็งท่ีมีรูพรุนได้ยอดเยี่ยมเช่นเดียว กับก๊าซ กระบวนการนี้จึงใช้ตัวทำ�ละลาย Methanol 513.4 240.3 7.99 79.9 (78.9) 0.27 ในสภาวะนี้บังคับให้ไหลผ่านวัตถุดิบท่ี ต้องการสกัดสารออกมา ก่อนจะแยกตัว H2O 637.0 363.9 22.1 221.0 (218.1) 0.32 ท�ำ ละลายเปน็ กา๊ ซหลงั จากที่ไปท�ำ ละลาย Ammonia 405.4 132.3 11.3 113.0 (111.5) 0.24 สกดั สารทตี่ อ้ งการออกมาเสรจ็ แลว้ อนั ทจ่ี รงิ แลว้ มตี วั ท�ำ ละลายหลากหลาย n-Pentane 469.8 196.7 3.37 33.7 (33.3) 0.23 ชนิดที่มีการศึกษาว่านำ�มาใช้ทำ�กระบวน- การสกดั แบบ SFE ได้ เชน่ โพรเพน เอทลิ นี จากทผี่ า่ นมาจนถงึ ปจั จบุ นั ปรากฏวา่ คารบ์ อนไดออกไซด์ไดร้ บั ความนยิ มใชเ้ ปน็ ตวั ท�ำ ไนตรัสออกไซด์ คาร์บอนไดออกไซด์ ละลายในกระบวนการ SFE มาขนึ้ เรื่อย ๆ เน่ืองจากมขี ้อดหี ลายประการ เชน่ เม่อื อยู่ใน ซัลเฟอร์เฮกซะฟลูออไรด์ แอมโมเนีย สภาวะเหนอื วกิ ฤตทอ่ี ณุ หภมู มิ ากกวา่ 31 องศาเซลเซยี ส และความดนั มากกวา่ 73.9 บาร์ น้ำ� เอทานอล เมทานอล โดยสภาวะท่ี จะเป็นของไหลท่ีมีคุณสมบัติคล้ายทั้งก๊าซและของเหลว คือขยายตัวได้ง่ายจนเต็ม ตัวทำ�ละลายเหล่าน้ีต้องการในการทำ�ให้ ภาชนะบรรจุและแทรกซึมเข้าไปทุกส่วนของวัสดุท่ีต้องการสกัดได้ง่าย รวมถึงละลาย เป็นสภาวะเหนือวิกฤตแสดงไว้ในตาราง ของแข็งและของเหลวได้ดี ไม่ติดไฟ ไม่ทำ�ปฏิกิริยากับสารอ่ืน ไม่เป็นพิษต่อการสัมผัส ท่ี 1 ซ่งึ จากข้อมูลเบ้ืองตน้ เราจะเห็นว่า และยังไล่ให้ออกจากผลิตภัณฑ์สารที่สกัดออกมาได้ง่าย จึงไม่ตกค้าง อย่างไรก็ตาม คาร์บอนไดออกไซด์ยังมีข้อเสียคือใช้สกัดสารประกอบท่ีมีขั้วได้น้อย แต่ก็ใส่เอทานอล หรือเมทานอลเข้าไปผสมในฐานะสารดัดแปร (modifier) ได้ เพื่อปรับความมีขั้วให้ เหมาะสม แต่จะต้องมีการทดลองเพ่ือปรับสัดส่วนให้เหมาะสมสำ�หรับสารแต่ละตัวท่ี ตอ้ งการสกดั ผสู้ นใจไปคน้ หาแหลง่ ขอ้ มลู เพมิ่ เตมิ ไดว้ า่ สารแตล่ ะชนดิ ใชส้ ดั สว่ นเทา่ ใดบา้ ง จากการศกึ ษาวจิ ยั กรณตี า่ ง ๆ ทมี่ คี นศกึ ษาไวจ้ �ำ นวนมาก โดยความเขม้ ขน้ ของสารดดั แปร อณุ หภูมิ ความดนั และเวลาท่ีใช้สกดั จะส่งผลโดยตรงกบั ปรมิ าณสารทส่ี กัดได้ (yield) กมุ ภาพนั ธ์ 2566 35

รวอ้ ทิ ยยพานั เทคนิิคด้า้ นกายภาพต่่าง ๆ สำ�หรับวิธีช่วยให้ประสทิ ธภิ าพในการ และการอบแห้งตัวอย่างวัสดุชีวภาพท่ี สกัดสารออกจากวัสดุชีวภาพวิธีต่าง ๆ อณุ ภูมติ ำ่�ได้ด้วย[7] ที่ช�่ ่่วยให้ก้ ารสกััดทำำ�ได้้ ทกี่ ลา่ วมา ในบทความตอนนเ้ี ราจะกลา่ วถงึ วธิ นี ม้ี ที ม่ี าจากการคน้ พบปรากฏการณ์ วธิ แี รกกอ่ น จากนน้ั ในตอนหนา้ จะกลา่ วถงึ อิเลก็ โทรพอเรชัน (electroporation หรือ มากขึ้�น้ วธิ ีตอ่ ๆ ไปกันครับ electropermeabilization) ในช่วงยุค ในแงข่ องการสกดั เอาสารตา่ ง ๆ ออก ส�ำ หรบั วธิ แี รกคอื การใชก้ ระแสไฟฟา้ ทศวรรษท่ี 60-70 ซ่ึงพบว่าเมื่อมีศักย์ จากวสั ดชุ วี ภาพและอาหารนน้ั ยงั มกี ระบวน- แบบพลั สช์ ว่ ยเพม่ิ ประสทิ ธภิ าพในการสกดั ไฟฟ้าข้ามเยื่อหุ้มเซลล์เพียงพอจะทำ�ให้ การท่ีใช้ช่วยทำ�ให้ประสิทธิภาพการสกัด (PEF assisted extraction) น้ัน จะใช้ เสถียรภาพของเยื่อหุ้มเซลล์เสียไป ดขี ึ้น ได้แก่ การใช้กระแสไฟฟ้าแบบพลั ส์ วธิ กี ารปลอ่ ยกระแสไฟฟา้ ความตา่ งศกั ยส์ งู ก่อให้เกิดการยอมให้ซึมผ่านของเย่ือ (PEFassistedextraction)การใหค้ วามรอ้ น เปน็ สนามแบบพลั ส์ ซงึ่ ปดิ เปดิ เปน็ จงั หวะ หุ้มเซลล์เพิ่มขึ้น เพราะโดยปกติแล้ว แบบโอห์มิก (Ohmic heating assisted ส้ัน ๆ ผ่านเข้าไปในเน้ือวัสดุ เม่ือนำ�เอา เยื่อหุ้มเซลล์ท่ีห่อหุ้มเซลล์อยู่จะป้องกัน extraction) การปลอ่ ยไฟฟา้ ความตา่ งศกั ยส์ งู อาหารหรือวัสดุชีวภาพเข้าไปผ่านสนาม ไม่ให้มีการแลกเปลี่ยนตัวกลางภายใน (high-voltage electrical discharge ไฟฟา้ แลว้ พบวา่ ประสทิ ธภิ าพในกระบวน- และภายนอกเซลล์ไดง้ า่ ย ๆ การใสส่ นาม assisted extraction) การใช้คลื่นเสียง การอบแห้ง การบีบอัด การสกัด และ ไฟฟ้าเข้าไปจะไปเหนี่ยวนำ�ให้เกิดรูพรุน ความถ่สี งู (ultrasound assisted extrac- การแพร่ จะดีขึ้น นอกจากนี้ยังนำ�ไปใช้ ภายในเยือ่ หุ้มเซลล์ tion: UAE) การใช้ไมโครเวฟ (microwave กับกระบวนการท่ีอาศัยการแพร่ของสาร assisted extraction: MAE) และการใช้ วิธีเหล่าน้ีร่วมกันเพื่อช่วยให้การสกัดเกิด ดีขนึ้ แสดงปรากฏการณ์อ์ ิเิ ล็็กโทรพอเรชันั ของเยื่�อหุ้�มเซลล์์ ก) เมื่่�อให้้สนามไฟฟ้า้ E เข้้าไป เยื่อ� หุ้�มเซลล์์จะถููกบีีบเนื่่�องจากแรงดููดของประจุุไฟฟ้า้ ข) หลังั จากนั้�น เมื่ �อสนามไฟฟ้้ามีคี ่า่ เกิินค่า่ วิกิ ฤตค่่าหนึ่่�ง ๆ ศัักย์์ไฟฟ้้าคร่อ่ มเยื่�อหุ้�มเซลล์์ (transmembrane potential) จะเพิ่่�มขึ้�นจนถึึงค่่า threshold ที่่จ� ะทำให้้เกิิด electroporation ขึ้�น[7] กุมภาพนั ธ์ 2566 36

รวอ้ ทิ ยยพานั เคยมีผู้สรุปรวบรวมงานต่าง ๆ ท่ี นอกจากน้ียังอาจใช้ช่วยสกัดของเหลวหรือนำ้�ผลไม้จากเน้ือเย่ือผักผลไม้ด้วยแรง เก่ียวข้องกับการใช้ PEF ในงานด้าน เชิงกล โดยผ่านสนามไฟฟ้าแรงสูงแบบพัลส์ ก่อนการนำ�ไปบีบหรือค้ันน้ำ�ออกจากผัก ต่าง ๆ ในอุตสาหกรรมอาหารเอาไว้[8] ผลไม้อีกด้วย ดังรปู โดยมีข้อมูลว่าความเข้มของสนามไฟฟ้า ส�ำ หรบั วธิ อี ่ืน ๆ ท่ีช่วยเพม่ิ ประสิทธิภาพในการสกดั เราจะมากลา่ วถงึ กนั ในบทความ ท่ีต้องใช้เพื่อให้เกิดอิเล็กโทรพอเรชันจะ ตอนตอ่ ไปนะครับ ขึ้นกับขนาดของเซลล์ที่นำ�มาเข้าเครื่อง โดยจะมีค่าความเข้มสนามระดับที่เริ่ม ทำ�ให้เกิดรู (threshold value) อยู่ที่ 100–500 V/cm ส�ำ หรับเน้อื เยื่อทม่ี เี ซลล์ ขนาดใหญ่ (30–60 ไมครอน) และมากกวา่ 3000–10000 V/cm สำ�หรับเซลล์ของ จุลินทรีย์ที่มีขนาดเล็ก (1–10 ไมครอน) ซ่ึงรูพรุนท่ีเกิดขึ้นนี้อาจมีสภาพทำ�ให้ เย่ือหุ้มเซลล์เสียหายอย่างถาวร หรือ รูอาจเกิดการปิดตัวจนเย่ือหุ้มเซลล์คืน สภาพกลับมาใหม่ ทั้งน้ีขึ้นกับเงื่อนไข สภาวะผา่ นการปรับสภาพดว้ ย PEF เชน่ เวลาท่ีให้เซลล์เนื้อเย่ือสัมผัสกับสนาม- ไฟฟ้า สำ�หรับการช่วยในการสกัดอาจ นำ�มาใช้กับกระบวนการสกัดโดยอาศัย กระบวนการแพร่ เช่น การสกัดน้ำ�ตาล จากบีตรูต (ความเข้มสนาม 670 V/cm เวลาตอ่ พลั ส์ 0.025 วนิ าที และใชพ้ ลงั งาน 5–6 kJ/kg) หรือการสกัดบีตาแคโรทีน จากแครร์ อต แหลง่ ขอ้ มูลเสรมิ 1. //www.nature.com/articles/news.2011.590 2. //en.wikipedia.org/wiki/Extraction_(chemistry) 3. //www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.2123171119 4. //en.wikipedia.org/wiki/History_of_chemistry 5. //www.britannica.com/science/separation-and-purification

ref619543 6. King JW, France JE. Basic principles of analytical supercritical fluid extraction. In: Wenclawiak B, editor. Analysis with supercritical fluids: Extraction and chromatography. Berlin: Springer-Verlag Berlin Heidelberg, 1992. 214. 7. Lebovka, Nikolai, Eugene Vorobiev, and Farid Chemat, eds. Enhancing extraction processes in the food industry. Boca Raton: Crc Press, 2012. 8. Barba, Francisco J., et al. \"Current applications and new opportunities for the use of pulsed electric fields in food science and industry.\" Food research international 77 (2015): 773-798. กมุ ภาพันธ์ 2566 37

สภากาแฟ ผศ. ดร.ปว๋ ย อนุ่ ใจ ผศ. ดร.ป๋วย​อุ่นใจ | //www.ounjailab.com นักวิจัยชีวฟสิ กิ ส์แ​ ละอาจารย์ประจำ�ภาควชิ าชวี วทิ ยา​ คณะวทิ ยาศาสตร์​ มหาวทิ ยาลั​ยมหดิ ล​ นักสื่อสารวิทยาศาสตร์​ นกั เขียน​ ศิลปินภาพสามมิติ​ และผปู้ ระดิษฐ​์ฟอนต์ไทย​ มีความสนใจทัง้ ในด้านวทิ ยาศาสตรเ์​ ทคโนโลย​ี งานศิลปะและบทกวี แอดมนิ และผู้ร่วมก่อตั้งเ​ พจ​ FB: ToxicAnt​ เพราะทกุ สิง่ ลว้ นเปน็ พษิ มหากาพย์ส์ งคราม ฆ่า่ ล้า้ งเผ่า่ พัั นธุ์์�ยุงุ ภาค 10 หนามยอก เอาหนามบ่ง่ เปิิดกลยุุทธ์ใ์ ช้ย้ ุงุ ปราบยุงุ กุมภาพันธ์ 2566 38

สภากาแฟ ยุุงคือื หนึ่�งในศัตั รูคูู่�อาฆาตที่�ตาม หรอื “the Global Programme to Eliminate ถงึ 2563 โครงการ GPELF ไดแ้ จกจา่ ยยา จองล้้างจองผลาญมนุุษย์์มา Lymphatic Filariasis (GPELF)” ขึ้นมา ฆ่าพยาธิไปแล้วถึงกว่า 8.6 พันล้านโดส นานแสนนาน นอกจากจะตามแอบกัดั จน ในปี พ.ศ. 2543 เพื่อม่งุ เป้าในการลบชื่อ และด้วยสัญญาความร่วมมือจากหลาย คันั คะเยอไปทั้�งตัวั ยังั ไม่พ่ อ ยังั นำ�ำ โรคติดิ ต่อ่ โรคเท้าช้างออกไปจากโลกใบนี้ ภายใน ประเทศพันธมิตรท่ีซีเรียสในการดำ�เนิน ที่่�ร้า้ ยกาจอย่า่ งเช่น่ ไข้เ้ ลือื ดออก มาลาเรียี ปี พ.ศ. 2563 (หรอื ถา้ ลบไมอ่ อก อยา่ งนอ้ ย การออกมาตรการก�ำ ราบโรคอยา่ งเอาจรงิ ไข้เ้ วสต์์ไนล์์ และอีีกสารพััดโรค กล็ ดให้เหลอื ให้น้อยที่สุดก็ยงั ดี) เอาจัง ปัญหาโรคเท้าช้างก็ลดน้อยถอย บางโรคก็ส่งผลน่ากลัวสุดสยดสยอง และเนื่องด้วยข้อเท็จจริงท่ีว่า ยา ลงไปอยา่ งมหาศาลในเวลาเพยี งแคไ่ มก่ ป่ี ี อย่างโรคเท้าช้าง (lymphatic filariasis: ฆา่ พยาธทิ ่วั ๆ ไป อยา่ ง “อัลเบนดาโซล อย่างในประเทศจีนก็พิสูจน์ได้อย่าง LF) โรคปรสติ ท่ีมียงุ เปน็ ตวั พาหะ ในอดตี (albendazole) และไอเวอร์เมกติน (iver- ภาคภมู วิ า่ สะอาดปราศจากโรคเท้าชา้ งไป เมอ่ื ตดิ อาจสง่ ผลกระทบใหญห่ ลวงกบั ชวี ติ mectin) แคโ่ ดสเดยี วกเ็ อาพยาธสิ ว่ นใหญ่ แลว้ ตงั้ แตป่ ี พ.ศ. 2550 และอกี สบิ ปตี อ่ มา ของผปู้ ว่ ย บางรายอาจถงึ ขนั้ ตอ้ งทพุ ลภาพ รวมทั้ง “พยาธเิ ทา้ ช้าง” ได้อยา่ งอยหู่ มัด ประเทศไทยก็ออกมาประกาศตัวได้แล้ว ไปตลอดชวี ติ แล้ว โครงการ GPELF กเ็ ลยจะเนน้ การ เช่นกันว่าไร้แล้วซึ่งโรคเท้าช้างเช่นกัน เท้าช้างเป็นหนึ่งในโรคร้ายที่ส่งผล ใหย้ าฆา่ พยาธแิ บบทุ่มสุดตวั (mass drug ในปี พ.ศ. 2560 กระทบกระจายไปในหลายประเทศ สง่ ผล administration: MDA) คอื เจอพยาธทิ ่ีไหน โครงการ GPELF จึงเป็นหน่ึงใน กระทบมหาศาลจนองคก์ ารอนามยั โลกตอ้ ง กจ็ า่ ยยาฆา่ ไปไมม่ เี หนยี ม ในชว่ งสองทศวรรษ โครงการทด่ี เู หมอื นจะประสบความส�ำ เรจ็ ออกโครงการลา้ งบางเทา้ ชา้ งในระดบั โลก ของการด�ำ เนนิ โครงการ ระหวา่ งปี พ.ศ. 2543 เปน็ อยา่ งสงู กอ่ นจะมโี ครงการน้ีโรคเทา้ ชา้ ง คือต้นเหตุของการสูญเสียปีสุขภาวะ (disability-adjusted life-years: DALYs) ถงึ กวา่ 5.25 ลา้ นปี และความสญู เสยี ทาง เศรษฐกิจมากถึง 5.7 พันล้านดอลลาร์- สหรัฐต่อปี แต่หลังจากท่ีทำ�โครงการไป ได้ราว ๆ สิบห้าปี ตัวเลขการสูญเสียปี สุขภาวะจากโรคเท้าช้างท่ัวโลกลดลงมา ถึงเกือบห้าเท่าเลยทีเดียว กมุ ภาพันธ์ 2566 39

สภากาแฟ ยุุงนัักล่า่ โพรงไม้้ หรอื หาปรสติ ของยงุ อยา่ งโปรโตซวั รปู ระฆงั mosquito หรือ Toxorhynchites rutilus อยา่ งวอรต์ เิ ซลลา (Vorticella) มากอ่ โรคใน septentrionalis)” เป็นนักล่าที่เก่งกาจ กระนน้ั สง่ิ หนงึ่ ทช่ี ดั เจนกค็ อื เปา้ หมาย ลูกนำ้� พวกมนั สามารถไลล่ า่ ตามจบั แพลงกต์ อน ในการลบชอ่ื เทา้ ชา้ งออกไปจากสารบบใน ถ้าจะให้ลำ้�กว่าน้ันหน่อยก็แบคทีเรีย หนอนตวั กลมตวั ออ่ นแมลงรวมถงึ ลกู น�ำ้ ยงุ พ.ศ. 2563 อาจจะยังเป็นตัวเลขที่แอบ สร้างสารพิษฆ่าลูกน้ำ� อย่าง Bacillus ชนดิ ตา่ ง ๆ มากนิ ไดอ้ ยา่ งตะกละตะกลาม ทะเยอทะยานมากไปนดิ และบทเรยี นหนง่ึ thuringiensis แม้จนแล้วจนรอดจะยัง “ลูกน้ำ�ยุงนักล่าโพรงไม้ตัวหน่ึงจะ ทเ่ี ราไดเ้ รยี นรกู้ นั มาแบบเจบ็ ปวดจากสถาน- ไมร่ วู้ า่ ท�ำ ไมแบคทเี รยี ถงึ ววิ ฒั นาการโปรตนี สามารถกำ�จัดลูกนำ�้ ยงุ พาหะน�ำ โรคอนื่ ๆ การณ์โควดิ กค็ อื ตราบใดทเ่ี ชอ้ื นน้ั ยงั คงอยู่ กำ�จัดยุงขึน้ มาใหเ้ รากต็ าม ท่ีอาศัยอยู่ในแหล่งนำ้�เดียวกันได้มากถึง ทใ่ี ดสกั แหง่ บนโลกใบน้ีการระบาดกอ็ าจปะทุ แตถ่ า้ จะพดู ถงึ การควบคมุ ดว้ ยวธิ ที าง 5000 ตวั กอ่ นทมี่ นั จะพฒั นาเปน็ ตวั เตม็ วยั ข้นึ มาใหม่ไดท้ กุ เม่อื ชวี ภาพ ไอเดยี หนงึ่ ทดี่ จู ะ “หนามยอกเอา ซ่ึงอาจจะใช้เวลาได้ยาวนานต้ังแต่ไม่กี่ และในขณะท่ีทีมนึงพยายามหาทาง หนามบง่ ” ทสี่ ดุ เหน็ จะเปน็ “เอาลกู น�้ำ ยงุ สัปดาห์ไปจนถึงครงึ่ ป”ี แอนติ า ชลิ เลอร์ ก�ำ จดั พยาธใิ นยงุ หลายทมี กพ็ ยายามก�ำ จดั ยงุ มาฆ่ายุง” (Anita Schiller) ผอู้ �ำ นวยการโครงการกอ่ ตง้ั แนน่ อนทสี่ ดุ กลยทุ ธส์ ารพดั รปู แบบถกู งดั คอื ลกู น�ำ้ ยงุ หลายชนดิ นน้ั กนิ ไดจ้ ปิ าถะ ศนู ยค์ วบคมุ ยงุ ดว้ ยชวี วธิ ี (Biological Control ขึ้นมาใช้ ไม่ว่าจะเป็นเทคโนโลยีใหม่ ๆ รวมทง้ั ลกู น�้ำ ยงุ ดว้ ยกนั กก็ นิ พฤตกิ รรมกนิ Mosquito Initiative) แหง่ แฮริสเคาน์ตีใน สดุ ล�้ำ อยา่ งยนี ไดรฟ์ หรอื การใชแ้ บคทเี รยี พวกเดยี วกนั เองนเ้ี รยี กวา่ “แคนนบิ าลซิ มึ เท็กซัสเผย “ยุงนักล่าโพรงไม้โตเต็มวัย โวลบาเคยี ไปจนถงึ เทคโนโลยดี ง้ั เดมิ อยา่ ง (cannibalism)” อาจมคี วามกวา้ งปกี ไดถ้ งึ เกอื บครง่ึ นว้ิ (ถา้ โลชันกันยุง ทั้งแบบท่ีส่งกล่ินไล่ไปจนถึง ลูกนำ้�ของยุงบางชนิด อย่างเช่น เทยี บขนาดตวั กน็ ่าจะพอ ๆ กับแมลงเม่า) เกาะแล้วลนื่ เลยดดู เลือดไมไ่ ด้ มีหมด… “ยงุ นกั ล่าโพรงไม้ (predatory tree-hole แต่พวกมันจะกินแต่นำ้�หวานจากดอกไม้ บางคนหันไปพ่ึงพาศัตรูทางชีวภาพ เทา่ น้นั พวกมันต้องการน�ำ้ ตาลจากเกสร ของยงุ อยา่ งใชป้ ลาหางนกยงู มากนิ ลกู น�ำ้ เพอื่ การวางไข”่ ทีมของเธอพัฒนาวิธีการเล้ียงลูกน้ำ� ยงุ นกั ลา่ โพรงไม้ในระดบั ใหญเ่ พอื่ ทดลอง ปล่อยไปควบคุมยุงในธรรมชาติ หน่วย เลี้ยงยุงของแอนิตาผลิตยุงนักล่าตัวเต็ม วัยได้กว่าพันตัวต่อสัปดาห์ ซึ่งทำ�ให้พวก เขาทดลองปล่อยยุงนักล่าตัวเมียออกสู่ ธรรมชาตเิ พอ่ื ทดลองควบคมุ ประชากรยงุ ในทอ้ งถ่ินได้ราว 300 ตัวในแต่ละสัปดาห์ ในช่วงฤดรู อ้ นปี พ.ศ. 2560 แต่การทดลองต้องหยุดลงอย่าง รวดเร็ว เพราะโรงงานเพาะยุงในเท็กซัส ของพวกเขาทเ่ี พงิ่ จะเปน็ รปู เปน็ รา่ งใชง้ าน ไดจ้ รงิ นน้ั กลบั ตง้ั อยบู่ นเสน้ ทางของเฮอร-์ รเิ คนฮารว์ ยี ์ และโดนพายถุ ลม่ จนเสยี หาย กมุ ภาพันธ์ 2566 40

สภากาแฟ อย่างหนัก แม้พวกเขาจะอพยพฝูงยุงท่ี โรเบริ ์ตทที่ ำ�ให้ทุกคนถึงกบั อึ้งก็คอื ลกู น�ำ้ การจะจบั คนู่ กั ลา่ กบั เหยอ่ื นนั้ จงึ ไมใ่ ช่ เล้ียงไว้ได้ทัน แต่การศึกษาทั้งหมดต้อง ยิงหัวได้ หัวของมันพุ่งตรงเข้าหาเหยื่อ เรอ่ื งงา่ ย ลกู น�้ำ ยงุ บางสปชี สี ช์ อบน�ำ้ นง่ิ แต่ ชะลอไปแบบไม่มกี ำ�หนด ราวกบั กระสนุ พอมนั งบั เหยอ่ื ไดอ้ ยา่ งมน่ั คง บางสปชี สี ก์ ลบั ชอบน�ำ้ ไหล การเลอื กนกั ลา่ วงการงานวจิ ยั ยงุ ลา่ ยงุ ดเู หมอื นจะเงยี บ แลว้ หวั มนั กเ็ ดง้ กลบั ไดเ้ หมอื นหวั แจก็ อนิ ใหต้ รงเหยอื่ จงึ เปน็ ศลิ ปะส�ำ หรบั ผทู้ เี่ ขา้ ใจ ไปพักใหญ่จนกระท่ังโรเบิร์ต แฮนค็อก เดอะบอกซ์ (บรย๋ึ ยยยยย) ยุงนักล่าโพรงไม้ถือเป็นหน่ึงในตัวตึง (Robert Hancock) นกั ชีววิทยาจากมหา- ในภารกจิ จดั การยงุ พาหะในเทก็ ซสั เพราะ วทิ ยาลยั เมโทรโพลทิ นั สเตตแหง่ เดนเวอร์ //www.nstda.or.th/r/NpC8D นอกจากจะเปน็ สายพนั ธุ์พืน้ ถิ่นในเทก็ ซัส (Metropolitan State University of อยแู่ ลว้ ลกู น�ำ้ ของพวกมันมักจะอาศัยอยู่ Denver) ได้ตั้งกล้องส่องพฤติกรรมล่า คลิิปพฤติกิ รรมการล่า่ เหยื่�อของลูกู น้ำ้ ยุงุ ที่่� ในแหล่งน้ำ�ขัง จานรองกระถาง ขอนไม้ เหยอื่ ของลกู น�ำ้ ยุง บัันทึึกโดยโรเบิิร์ต์ แฮนค็อ็ ก ผุพัง กะละมังแตก ซ่ึงเป็นแหล่งท่ีอยู่ “พวกเราถงึ กบั ตะลงึ อา้ ปากคา้ งเลยใน เดียวกันเป๊ะเลยกับพวกลูกน้ำ�ยุงลาย ตอนทเ่ี หน็ ไมม่ ใี ครทจ่ี ะเชอ่ื สายตาตวั เอง” ชา่ งเปน็ ดไี ซน์ในธรรมชาตทิ ป่ี ระหลาด ที่เป็นพาหะของไวรัสไข้ชิคุนกุนยาและ โรเบริ ต์ กล่าว แท้ ไขเ้ ลอื ดออก ลกู น�ำ้ ยงุ ลายเลยเปน็ เหยอ่ื ที่ พฤติกรรมการล่าเหยื่อของลูกน้ำ�มัน เพื่อให้มั่นใจว่าสิ่งท่ีเขาอัดได้ในคลิป เขา้ คกู่ นั ไดพ้ อดบิ พอดี เพอรเ์ ฟกตแ์ มตช์ ชา่ งอลงั การ… นั้นไม่ได้เป็นลักษณะเฉพาะของยุงแค่ และเพราะเปน็ สายพันธ์ุในพื้นถ่ิน ปัญหา เคยเห็นของเล่นหลอกเด็กท่ีเรียกว่า ชนิดเดียวตัวนั้น โรเบิร์ตก็เลยทำ�การ เร่ืองระบบนิเวศจึงเป็นเร่ืองที่น่ากังวล แจ็กอินเดอะบอกซ์ (Jack in the box) ทดลองกับยุงอีกหลายสายพันธุ์ หลาย ไม่มากนัก ถ้าเทียบกับการเอาสายพันธุ์ ไหมครับ ท่เี ปน็ กล่องท่ดี เู หมือนไม่มีอะไร สปชี สี ์ ปรากฏวา่ ทกุ ตวั ยงิ หวั ไดห้ มด กลไก รกุ รานมาใช้ แต่พอเปิดออก หัวตัวตลกก็จะกระเด้ง การลา่ พิสดารไมแ่ ตกตา่ งกันเลย แต่ก็ต้องรอดูกันต่อไปแล้วละครับว่า ออกมา ทำ�ให้ตกใจ จะบอกวา่ หัวลกู นำ�้ ยงุ ส่วนตัว ผมก็แอบลุ้นนะว่างานวิจัย งานนจ้ี ะไปตอ่ ได้ไกลเพยี งไร แตท่ า้ ยทส่ี ดุ เปน็ แบบนนั้ เปะ๊ เลย สง่ิ ทเี่ หน็ ในคลปิ ของ ยงุ ลา่ ยุงจะไปต่อได้อกี ไกลแค่ไหน เพราะ แล้วคงไม่มีทางหรอกที่วิธีหนึ่งวิธีใดจะ ไอเดียดีมาก แต่จะไปถึงดวงดาวไหมยัง เป็นหนทางตอบโจทย์ท่ีดีท่ีสุดสำ�หรับทุก ต้องลุ้นอีกหลายที เพราะแม้จะได้เห็น ปัญหา หนทางเดียวที่น่าจะนำ�ไปสู่ความ วิธีการสุดเพ้ียนในการล่าเหย่ือของลูกนำ้� ส�ำ เร็จคอื การบรู ณาการ ก็ไม่ได้หมายความว่าหนทางจะโรยด้วย แต่ส่ิงหน่ึงท่ีแอบคาดหวัง ถ้าจะงอย กลีบกหุ ลาบ ปากนกกระเต็นยังเป็นต้นแบบให้วิศวกร “ยุงนั้นหลากหลายไม่ต่างจากนก” เอาไปสร้างรถไฟหัวจรวด ใครจะรู้ดีไซน์ แอนิตากล่าว สุดเพี้ยนแบบน้ี วันหน่ึงอาจจะกลายไป เป็นแรงบันดาลใจให้วิศวกรแห่งอนาคต นำ�ไปพัฒนาต่อยอดเป็นนวัตกรรมอะไร เจ๋ง ๆ ท่พี ลกิ โลกขึ้นมาก็เป็นได้ รอลุ้นตอ่ ไปด้วยใจระทึก... แต่ “แจก็ อินเดอะบอกซ”์ ไมเ่ อา... ไม่เร้าใจพอ… กมุ ภาพันธ์ 2566 41

เลข เรยี บเรยี งโดย ธนกฤต ศรีวิลาศ และพีรวฒุ ิ บญุ สัตย์ เปลย่ี นโลก นกั สือ่ สารวิทยาศาสตร์จากเพจ The Principia และเวบ็ ไซต์ theprincipia.co พลัังของตัวั เลขนั้้�นยิ่่�งใหญ่่มาก เพราะตััวเลขนั้้น� อยู่่�ในทุกุ สรรพสิ่่�ง ไม่ว่ ่า่ จะเป็็นราคาสิินค้า้ เบอร์โ์ ทรศััพท์์ หรือื แม้้แต่่น้ำ�ำ�หนักั ของคุุณ ไม่เ่ ว้้นแม้้กระทั่่�งเลขสองตัวั ท้า้ ยของ สลากกินิ แบ่่งรัฐั บาลที่�เ่ พิ่่�งซื้้�อมาเมื่่�อเดือื นที่่�แล้้ว พูู ดขนาดนี้้เ� ราไม่ไ่ ด้้จะมาดููดวงผ่่านศาสตร์์ ของตััวเลขนะ แต่่เรากำ�ำ ลังั จะพูู ดถึึงความรู้�ที่�ซ่ ุุกซ่่อนอยู่่�ในตััวเลขผ่า่ นเรื่่�องราวทางวิิทยาศาสตร์์ หรือื ประวัตั ิศิ าสตร์ท์ ี่น�่ ่่าสนใจ ให้ส้ มกับั ชื่่�อบทความเลขเปลี่ย�่ นโลกนั่่น� เอง ครั้้ง� นี้�เป็น็ เรื่�องราวที่่�ซุกุ ซ่อ่ นอยู่�ในเลขท้า้ ยสองตัวั ของสลากกินิ แบ่ง่ รัฐั บาลของสองงวด ที่�อยู่�คนละปีีกััน ทั้�งในงวดวัันที่� 30 ธัันวาคมปีีที่�แล้ว้ และงวดวัันที่� 17 มกราคมปีีนี้� ซึ่�งทั้�งสองงวดที่่�ว่่า มีเี รื่�องราวน่า่ สนใจอะไรซ่่อนอยู่�ในตัวั เลขบ้า้ ง มาลองติิดตามอ่า่ นได้้เลย เริม่ กันจากรางวัลในงวดวันท่ี 30 ธันวาคม 2565 เลขที่ออกได้แก่... 58 วันท่ี 5 เดือน 8 หรือที่หมายถึงเดือนสิงหาคม ถือเป็นวัน พ.ศ. 2411 โดยนกั ประดษิ ฐท์ ชี่ อื่ วา่ จอหน์ พกี ไนต์ (John Peake ส�ำ คญั อีกวันหนง่ึ เพราะวนั ดังกล่าวในปี พ.ศ. 2457 ถอื เปน็ วัน Knight) ดว้ ยเหตผุ ลวา่ คนเดินเทา้ บรเิ วณหน้าพระราชวงั เวสต์- ที่โลกของเรามีเทคโนโลยีที่เรียกว่า “สัญญาณไฟจราจรระบบ มินสเตอร์ หรือรัฐสภาของประเทศอังกฤษ มักประสบอุบัติเหตุ ไฟฟ้า” เป็นคร้ังแรก และมันได้กลายเป็นต้นแบบเทคโนโลยีที่ ถูกรถม้าชน ซง่ึ เกดิ เหตกุ ารณแ์ บบน้บี อ่ ยมาก จงึ มกี ารตดิ ต้ังเสา ช่วยรักษาความปลอดภยั บนท้องถนนมาจนถึงทุกวนั น้ี สญั ญาณไฟจราจรดงั ทกี่ ลา่ วไวห้ นา้ รัฐสภา เสาสญั ญาณไฟจราจรใชง้ านครง้ั แรกจรงิ ๆ กอ่ นจะมรี ถยนต์ เสาสัญญาณไฟจราจรตัวแรกของประเทศอังกฤษน้ี ไม่ได้ เสยี อกี มกี ารพฒั นาขนึ้ มาในประเทศองั กฤษ เมอ่ื วนั ท่ี 9 ธนั วาคม ทำ�งานดว้ ยระบบไฟฟ้า รวมถงึ โดยปกตแิ ลว้ มนั ไม่ได้ให้สญั ญาณ กุมภาพันธ์ 2566 42

เปลเย่ี ลนขโลก ผู้คนบนท้องถนนด้วยไฟเป็นหลัก แต่จะใช้สัญญาณหางปลา แบบจำลองผลงานสัญั ญาญไฟ (semaphore signal) ซง่ึ เป็นเสาสูงและมีแขนยื่นออกมาจากเสา จราจรระบบไฟฟ้า้ ของไวร์ท์ี่่ต�ั้�ง สญั ญาณ หากแขนของสญั ญาณท�ำ มมุ ระนาบกบั พนื้ หมายความ แสดงอยู่�ที่� Utah Department วา่ ใหห้ ยดุ การสญั จร แตถ่ า้ แขนของสญั ญาณท�ำ มมุ ต�ำ่ ลง 45 องศา of Transportation Traffic หมายความว่าใหส้ ญั จรได้ดว้ ยความระมดั ระวงั Operations Center ส่วน “ไฟ” ท่ีมาจากสัญญาณไฟจราจรตัวแรกในประเทศ ที่ม่� าภาพ : Utah Department อังกฤษน้ัน จุดด้วยแก๊สโดยเจ้าหน้าที่ตำ�รวจ เพื่อให้มองเห็นได้ of Transportation via // ในเวลากลางคนื โดยใชส้ เี ขยี วแทนความหมายวา่ ให้ไป และสแี ดง flic.kr/p/dgwkDy แทนความหมายวา่ ให้หยดุ เหมือนสญั ญาณไฟจราจรในปัจจุบัน เลสเตอร์์ ฟาร์น์ สเวิริ ์ท์ ไวร์์ ผู้�ให้ก้ ำเนิดิ สัญั ญาณไฟจราจร ระบบไฟฟ้า้ อันั แรกของโลก ที่ม�่ าภาพ : //en.wikipedia. org/wiki/Lester_Wire จอห์น์ พีกี ไนต์์ ผู้�ให้ก้ ำเนิดิ เสาสััญญาณไฟจราจรเสาแรก ลักษณะหน้าตาเสาสัญญาณไฟจราจรของไวร์เป็นกล่องไม้ สัญั ญาณไฟจราจรอันั แรกของโลก ของโลก มีีจุดุ กำเนิดิ จากประเทศ ส่ีเหล่ียม มีหลังคายอดแหลม คล้ายบ้านนก โดยท้ังสี่ด้านของ ที่ม�่ าภาพ : //en. อัังกฤษ กล่องไม้นี้มีสัญญาณไฟติดต้ังไว้ด้านละสองสี คือ สีแดงและ wikipedia.org/wiki/J._P._ ที่ม�่ าภาพ : Leonard Bentley สเี ขยี ว ท�ำ จากหลอดไฟชบุ สี ทงั้ หมดนต้ี ดิ ตง้ั อยบู่ นเสาสงู 10 ฟตุ Knight via //flic.kr/p/c3sKv9 โดยเชื่อมระบบไฟฟ้าจากสายไฟเหนือรถรางไปสู่ปุ่มกดที่ป้อม ตำ�รวจบริเวณข้างถนน แตส่ ดุ ทา้ ยเสาสญั ญาณจราจรจากประเทศองั กฤษน้ีใชง้ านได้ ไวรค์ วรไดจ้ ดสทิ ธบิ ตั รผลงานของเขา แตก่ ลบั ถกู เกณฑ์ไปท�ำ เพยี งหนงึ่ เดอื นเทา่ นน้ั กอ่ นจะมเี จา้ หนา้ ทตี่ �ำ รวจประสบอบุ ตั เิ หตุ หน้าท่ีในช่วงสงครามโลกคร้ังที่หน่ึงเสียก่อน กระนั้นเขาก็ยังได้ ถกู ไฟระเบดิ ใสห่ นา้ เนอ่ื งจากแกส๊ รว่ั จากที่เจา้ ของผลงานอย่าง ช่ือว่าเป็นผู้ออกแบบสัญญาณไฟจราจรระบบไฟฟ้าคนแรกของ ไนตต์ อ้ งการพฒั นาสญั ญาณจราจรเพอ่ื ตดิ ตง้ั ทวั่ ประเทศ กจ็ �ำ เปน็ โลก แมผ้ ลงานจะไมไ่ ดร้ ับการยอมรับอย่างเป็นทางการ ตอ้ งพบั ความคดิ น้ันเกบ็ กลับบ้านไป สว่ นผลงานสญั ญาณไฟจราจรระบบไฟฟา้ ท่ีไดร้ บั การยอมรบั ส่วนจดุ กำ�เนิดของเสาสญั ญาณไฟจราจรระบบไฟฟา้ แบบท่ี วา่ ตดิ ตงั้ ใชง้ านจรงิ ทแ่ี รกของโลก รวมถงึ มสี ทิ ธบิ ตั รยนื ยนั เปน็ เสา พวกเราน่าจะคุ้นเคยกันจริง ๆ คือเสาสัญญาณไฟจราจรที่ สญั ญาณไฟจราจรทใ่ี ชง้ านบรเิ วณสแ่ี ยกทต่ี ดั กนั ระหวา่ งถนน Euclid ออกแบบในปี พ.ศ. 2455 โดย เลสเตอร์ ฟารน์ สเวริ ท์ ไวร์ (Lester Avenue และ East 105th Street ในเมืองคลีฟแลนด์ รัฐโอไฮโอ Farnsworth Wire) เจา้ หนา้ ทต่ี �ำ รวจ ต�ำ แหนง่ หวั หนา้ หนว่ ยจราจร สหรัฐอเมรกิ า จากการออกแบบของ เจมส์ บุชรอ็ ด ฮอจ ซ่ึงยืน่ จากเมอื งซอลต์เลกซติ ี รฐั ยทู าห์ สหรัฐอเมริกา จดทะเบียนสทิ ธบิ ตั ร “ระบบควบคมุ การจราจรในเมอื ง” ในวันที่ 22 กันยายน พ.ศ. 2456 (ถัดจากผลงานของไวรป์ ระมาณ 1 ป)ี และได้รบั การรบั รองสิทธิบัตรในวันที่ 1 มกราคม พ.ศ. 2461 กมุ ภาพันธ์ 2566 43

เปลเย่ี ลนขโลก เสาสััญญาณไฟจราจรแรกของเมืืองคลีีฟแลนด์์ รััฐโอไฮโอ สหรััฐอเมริกิ า สิทิ ธิบิ ัตั ร “ระบบควบคุมุ การจราจรในเมือื ง” ของเจมส์์ บุชุ ร็็อด ฮอจ ติิดตั้้�งในปีี พ.ศ. 2457 ได้ร้ ัับการรับั รองสิิทธิิบััตรในวัันที่่� 1 มกราคม พ.ศ. 2461 ที่ม่� าภาพ : //en.wikipedia.org/wiki/File:E.105th_and_Euclid_ ที่�ม่ าภาพ : //patents.google.com/patent/US1251666A/en Avenue.jpg เสาสญั ญาณไฟจราจรของฮอจมแี รงบนั ดาลใจมาจากผลงาน ของไวร์ ซ่ึงมีลักษณะการใช้ไฟสัญญาณสองสี คือ สีเขียวกับ สแี ดง ไมต่ า่ งจากของไวร์ และยงั จ�ำ เปน็ ตอ้ งมเี จา้ หนา้ ทต่ี �ำ รวจกดปมุ่ เพอ่ื เปลยี่ นสญั ญาณ ยงั ไมส่ ามารถท�ำ งานอยา่ งอตั โนมตั ไิ ด้ แตถ่ งึ อย่างนัน้ ผลงานของฮอจท่ีตดิ ตัง้ ในวนั ท่ี 5 สิงหาคม พ.ศ. 2457 ก็นับเป็นสัญญาณไฟจราจรระบบไฟฟ้าแรกของโลกอย่างเป็น ทางการ หลังจากน้ันก็มีการพัฒนาเสาสัญญาณไฟจราจรมาเรื่อย ๆ ทั้งการเพ่ิมไฟเหลืองเพื่อเป็นสัญญาณให้ชะลอรถ การพัฒนา สญั ญาณไฟจราจรอัตโนมัติ และการลดตน้ ทนุ การผลติ สัญญาณ ไฟจราจรเพอ่ื ใหต้ ดิ ตั้งในจุดต่าง ๆ ไดม้ ากขนึ้ ท�ำ ใหเ้ กิดประโยชน์ ในการจราจรมาจนถงึ ทุกวันน้ี และนค่ี อื เรอ่ื งราวในเลขทา้ ยสองตวั จากสลากกนิ แบง่ รฐั บาล งวดสดุ ท้ายของปี พ.ศ. 2565 แต่ยงั ไม่หมดเพยี งเท่านนั้ เพราะ ในงวดถดั มา ซงึ่ เปน็ เลขทา้ ยสองตวั จากงวดแรกของปนี ้ี กม็ เี รอ่ื ง ทน่ี า่ สนใจไม่แพ้กนั กมุ ภาพันธ์ 2566 44

เปลเย่ี ลนขโลก รางวัลในงวดวันที่ 17 มกราคม 2566 เลขท่อี อกไดแ้ ก.่ .. 47 47 ปีท่แี ล้ว องคก์ ารนาซา (NASA) เปดิ ตวั กระสวยอวกาศ เอนเทอร์ไพรส์ (Enterprise) กระสวยอวกาศลำ�แรกของโลกเมอ่ื การปิดิ ล้้อมเบอร์์ลินิ วันที่ 17 กันยายน พ.ศ. 2519 ที่ม่� าภาพ : //en.wikipedia.org/wiki/Berlin_Blockade โลกในช่วงยุคหลังสงครามโลกครัง้ ท่ี 2 ภายใต้ความบอบช้�ำ เนื่องจากสงคราม ทรัพยากรส่วนใหญ่ถูกนำ�มาใช้กับสงคราม จนทำ�ให้ขั้วมหาอำ�นาจโลกที่แต่เดิมเป็นอังกฤษและฝร่ังเศส เกิดการเปลี่ยนข้ัวอำ�นาจเป็นสหรัฐอเมริกาและสหภาพโซเวียต ประกอบกับในขณะนั้นมหาอำ�นาจท้ังสองต่างครอบครองอาวุธ นิวเคลียร์ซ่ึงเคยแสดงแสนยานุภาพการทำ�ลายล้างและสร้าง ความเสียหายแสนสาหัสให้แก่จักรวรรดิญี่ปุ่น จนนำ�มาสู่การจบ สงครามโลกคร้ังท่ี 2 ในท่ีสุด ความตงึ เครยี ดของชาตมิ หาอ�ำ นาจทง้ั สองท�ำ ใหเ้ กดิ การแบง่ โลก เปน็ สองฝง่ั ฝง่ั หนงึ่ คอื โลกเสรที ม่ี สี หรฐั อเมรกิ าเปน็ แกนน�ำ และอกี ฝง่ั คอื โลกสงั คมนยิ มทม่ี สี หภาพโซเวยี ตเปน็ แกนน�ำ โดยจดุ ก�ำ เนดิ ของความตึงเครียดน้ีเกิดจากการท่ีสหรัฐอเมริกาประกาศใช้ ลัทธิทรูแมนเม่ือวันท่ี 12 มีนาคม พ.ศ. 2490 เพราะต้องการ กำ�จัดแนวคิดท่ีไม่พึงประสงค์ออกไปจากโลก ซ่ึงเป็นการท้าทาย สหภาพโซเวียตเปน็ อยา่ งมาก กุมภาพนั ธ์ 2566 45

เลขโเลปกลย่ี น โลกในตอนน้ันเต็มไปด้วยความตึงเครียดทางจิตวิทยา ประเทศมหาอำ�นาจพร้อมจะกดปุ่มเริ่มสงครามนิวเคลียร์ที่จะ ท�ำ ลายลา้ งมนษุ ยชาตเิ ขา้ ไปทกุ ที จนกระทง่ั เมอ่ื วนั ที่ 29 กรกฎาคม พ.ศ. 2498 สหรฐั อเมรกิ าประกาศวา่ ตนจะสง่ ดาวเทยี มขนึ้ ไปโคจร รอบโลกกอ่ นเปน็ ชาตแิ รกให้ไดภ้ ายในปี พ.ศ. 2501 ซง่ึ ตอ่ มา วนั ที่ 30 สงิ หาคมปเี ดยี วกนั สหภาพโซเวยี ตไดส้ ง่ จรวด R-7 Semyorka ถือเป็นจรวดขีปนาวุธข้ามทวีป (ICBM) ลำ�แรกของโลกสำ�เร็จ เป็นครงั้ แรก กอ่ นท่วี ันท่ี 4 ตลุ าคมปีเดียวกนั นนั้ เอง มกี ารปล่อย ดาวเทียมดวงแรกของโลกคือ สปตุ นกิ 1 ซึ่งถอื เป็นชัยชนะของ สหภาพโซเวียตท่มี เี หนอื สหรัฐอเมริกา กระสวยอวกาศเอนเทอร์์ไพรส์บ์ ิินแยกตััวกับั เครื่�องบิินบรรทุุก กระสวยอวกาศเป็น็ ครั้�งแรก ที่ม่� าภาพ : NASA/Dryden Flight Research Center สปุุตนิิก 1 กระสวยอวกาศเอนเทอร์ไพรส์ถูกนำ�มาที่ฐานทัพอากาศ ที่ม่� าภาพ : NSSDC, NASA เอด็ เวิรด์ เพอื่ เริ่มการบนิ ทดสอบ approach and landing tests (ALT) เมอื่ วันที่ 31 มกราคม พ.ศ. 2520 โดยการบินทดสอบใน ในเวลาต่อมาสหรัฐอเมริกาและสหภาพโซเวียตได้ปล่อย ข้ันน้ีตัวกระสวยอวกาศเอนเทอร์ไพรส์จะอยู่บนเคร่ืองบินบรรทุก จรวดออกไปมากมายเพอ่ื แสดงใหเ้ หน็ ถงึ ศกั ยภาพทางอวกาศของ กระสวยอวกาศตลอดเวลา จนกระทง่ั วนั ที่ 12 สงิ หาคมปเี ดยี วกนั แตล่ ะชาตมิ หาอ�ำ นาจ จนกระทงั่ เมอ่ื วนั ท่ี 17 กนั ยายน พ.ศ. 2519 น้ันเองถึงได้บินแยกตัวออกจากเครื่องบินบรรทุกกระสวยอวกาศ องคก์ ารนาซาไดเ้ ปดิ ตวั กระสวยอวกาศเอนเทอร์ไพรส์ โดยใหร้ หสั เป็นครัง้ แรก และไดน้ ำ�ไปแก้ไขปัญหาทางเทคนคิ กอ่ นทีจ่ ะเข้าสู่ OV-101 (Orbiter Vehicle Designation) การทดสอบข้ันถัดไปที่ศูนย์การบินอวกาศมาร์แชล ซ่ึงเป็นที่ตั้ง ขององคก์ ารนาซาในตอนนน้ั โดยเรมิ่ ตน้ การทดสอบขนั้ นเี้ มอ่ื วนั ท่ี 13 มนี าคม พ.ศ. 2521 ต่อมาองค์การนาซามีแผนการจะปรับให้กระสวยอวกาศ เอนเทอร์ไพรสส์ ามารถใช้งานบนอวกาศได้ เพอ่ื ท�ำ ภารกิจในการ ขนส่งดาวเทียมส่ือสารและภารกิจต่าง ๆ ในอนาคต โดยตาม แผนการน้ี กระสวยอวกาศเอนเทอร์ไพรส์จะข้ึนส่อู วกาศในเดอื น กรกฎาคมปี พ.ศ. 2524 แต่ทว่าในตอนแรกท่ีผลิตกระสวยอวกาศเอนเทอร์ไพรส์น้ัน ยังไม่มีการติดเคร่ืองยนต์และฉนวนกันความร้อนสำ�หรับใช้งาน ในอวกาศ จึงต้องปรับแต่งทั้งสองส่วนนี้ให้ใช้งานบนอวกาศได้ ซง่ึ สง่ ผลใหก้ ระสวยอวกาศหลงั การปรบั แตง่ มนี �ำ้ หนกั มากเกนิ กวา่ กุมภาพันธ์ 2566 46

เลขโเลปกลย่ี น ก�ำ หนด รวมทง้ั คา่ ใชจ้ า่ ยในการปรบั ปรงุ และซอ่ มแซมตวั กระสวย ทงั้ หมดนค้ี อื เรอื่ งราวของตวั เลขทง้ั สองงวดทเี่ ราสรรหามาให้ อวกาศค่อนข้างสูงกว่างบประมาณท่ีคาดไว้ นอกจากนี้จำ�เป็น คณุ ไดร้ บั รกู้ นั ส�ำ หรบั ในเดอื นกมุ ภาพนั ธน์ จ้ี ะมคี วามนา่ สนใจใดท่ี ตอ้ งร้อื ถอนชิน้ ส่วนและส่งคนื ผรู้ บั เหมา นาซาจงึ ได้พับโครงการ ซกุ ซ่อนอยู่ในตวั เลขอีก ตดิ ตามอ่านได้ในฉบบั หนา้ ครับ ดดั แปลงกระสวยอวกาศเอนเทอร์ไพรส์ และหนั มาสรา้ งกระสวย ไม่วา่ การเส่ยี งโชคงวดนีจ้ ะเป็นอย่างไร โปรดจำ�ไว้ เราพรอ้ ม อวกาศชาเลนเจอรเ์ พ่ือปฏิบตั ภิ ารกจิ บนอวกาศแทน มอบความรู้ใหม่ ๆ ใหค้ ณุ เสมอแบบไมต่ อ้ งรอโชคชว่ ย... #แมค้ ณุ เหตุการณ์ดังกล่าวทำ�ให้กระสวยอวกาศเอนเทอร์ไพรส์ จะไม่ถูกหวยแต่คณุ จะรวยความรู้ #พบกนั ใหมง่ วดหน้า ไมเ่ คยไดข้ นึ้ ไปบนอวกาศจรงิ ๆ เลยแมแ้ ตค่ รงั้ เดยี ว อยา่ งไรกต็ าม อา้ งองิ กระสวยอวกาศเอนเทอร์ไพรส์ก็เป็นยานต้นแบบของกระสวย อวกาศรนุ่ ถัด ๆ มา เชน่ กระสวยอวกาศโคลมั เบยี ชาเลนเจอร์ //www.livescience.com/57231-who-invented-the-traffic-light.html ดิสคัฟเวอร์รี แอตแลนติส และเอนเดฟเวอร์ //en.wikipedia.org/wiki/Lester_Wire ในเวลาต่อมาสหภาพโซเวยี ตประสบปญั หาภายใน สง่ ผลให้ //www.findagrave.com/memorial/78127206/james-bushrod-hoge มหาอ�ำ นาจทคี่ านอ�ำ นาจกบั สหรฐั อเมรกิ าในขณะนนั้ ตอ้ งลม่ สลาย //www.clevelandpolicemuseum.org/historical/early-electric- ลงกลายเป็นประเทศรัสเซียในปัจจุบัน สหรัฐอเมริกากลายเป็น ชาติมหาอำ�นาจเพยี งแห่งเดยี ว ปจั จบุ นั กระสวยอวกาศเอนเทอร์ไพรส์จดั แสดงอยู่ท่ี Steven F. Udvar-Hazy Center ทร่ี ฐั เวอรจ์ เิ นยี ซงึ่ นอกจากกระสวยอวกาศ เอนเทอร์ไพรสแ์ ลว้ ยงั มเี ครอื่ งบนิ ตน้ แบบของโบองิ 707 กระสวย อวกาศโคลัมเบยี ท่ีถือเป็นรนุ่ แรกของสหรฐั อเมริกา จดั แสดงอยู่ ทีน่ ่นั ด้วย กมุ ภาพันธ์ 2566 47

หอ้ งภาพสตั วป์ า่ ไทย ประทปี ดว้ งแค คณะวนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ นกอีีแจว Hydrophasianus chirurgus นกอีแี จวมีกี ิจิ กรรมต่า่ ง ๆ และหากินิ ในตอนกลางวััน พบตามแหล่ง่ น้ำ��ำ ขนาดใหญ่่ ผสมพัันธุ์์�ระหว่า่ งเดืือนพฤษภาคมถึงึ ตุลุ าคม โดยตััวเมียี จะ เริ่่ม� แสดงพฤติกิ รรมการเกี้้ย� วพาราสีดี ้ว้ ยการส่ง่ เสียี งร้อ้ ง “แจ๊ว๊ -แจ๊ว๊ ” เมื่อ�่ เลืือกคู่ไ่� ด้แ้ ล้ว้ ก็จ็ ะเลืือกบริเิ วณสร้า้ งรััง ตััวเมียี เป็น็ ผู้้�สร้า้ งรััง ตััวผู้้� เฝ้้าดููโดยไม่่ได้ใ้ ห้ค้ วามช่่วยเหลืือใด ๆ แต่ห่ ลัังจากที่่ต� ััวเมีียไข่ค่ รบรัังก็็ จะทิ้้ง� ให้ต้ ััวผู้้�ฟักั ไข่อ่ ยู่่�ตามลำ�ำ พััง ส่ว่ นตััวเองออกไปจัับคู่่�กัับตััวผู้้�ตััวใหม่่ สร้า้ งรััง วางไข่ใ่ ห้้ตััวผู้้�ฟักั มีีรายงานว่่านกอีแี จวตััวเมียี 1 ตััว จัับคู่�่ กัับ ตััวผู้้�ได้ม้ ากถึึง 4 ตััว กมุ ภาพันธ์ 2566 48

ดาเรปาดิ ศโาลสกตร์ พงศธร กิจเวช (อัฐ) Facebook: คนดูดาว stargazer ฝนดาวตก ภาพวาดพายุุฝนดาวตกสิงิ โต ค.ศ. 1833 ประเทศสหรััฐอเมริกิ า ลงพิิมพ์์ในหนังั สือื ปรากฏการณ์์บนท้้องฟ้า้ ที่่�น่่าดููมากที่่ส� ุุดอย่า่ งหนึ่่�งคืือ Bible Readings for the Home Circle ปรากฏการณ์์ฝนดาวตก (meteor shower) ปีี ค.ศ. 1888 เห็น็ ดาวตกสวยงามจำ�ำ นวนมากบนท้อ้ งฟ้า้ ที่�่มาภาพ : Wikipedia ดาวตก (meteor หรือ falling star หรือ shooting star) เกิดจากสะเก็ดดาว (meteoroid) เปน็ กอ้ นหนิ หรอื กอ้ นเหลก็ เลก็ ๆ ในอวกาศ เขา้ มาในโลก เกดิ เสยี ดสี ลกุ ไหม้ในชัน้ บรรยากาศชั้นเมโซสเฟียร์ (mesosphere) สูงประมาณ 76-100 กโิ ลเมตร จากพน้ื ดิน ทำ�ให้เกดิ เป็นแสงสวา่ ง และบางครง้ั เราอาจไดย้ นิ เสยี งดว้ ย สะเกด็ ดาวสว่ นใหญจ่ ะไหมห้ มดในชนั้ บรรยากาศ แตบ่ างครง้ั ทส่ี ะเกด็ ดาวไหม้ไมห่ มด ตกมาบนพ้นื โลก เรยี กวา่ อกุ กาบาต (meteorite) มาจากค�ำ ว่า “อุกกา” แปลวา่ คบเพลงิ และ “บาต” แปลว่า ตก คนไทยเรียกดาวตกอีกช่ือว่า “ผีพุ่งไต้” เหมือนผีพุ่งหรือขว้างไต้ที่ใช้จุดไฟไปบน ท้องฟ้า เมอ่ื วนั ท่ี 18 พฤศจกิ ายน ปี ค.ศ. 1833 มผี พู้ บเหน็ ดาวตกจ�ำ นวนมากในสหรฐั อเมรกิ า ประมาณวา่ มดี าวตกมากถึง 34,640 ดวงตอ่ ช่ัวโมง และท่ีนา่ สนใจคือ ดาวตกเหมอื นพุ่ง ออกมาจากจดุ หนงึ่ บนทอ้ งฟา้ เปน็ จดุ ศนู ยก์ ลางหรอื จดุ กระจาย (radiant) ในกลมุ่ ดาวสงิ โต เหตกุ ารณ์นี้เปน็ จดุ เรม่ิ ตน้ ของการศกึ ษาเรอ่ื งฝนดาวตก กุมภาพันธ์ 2566 49

ดาเรปาดิ ศโาลสกตร์ ปัจจุบันองค์การอุกกาบาตสากล (Inter- ภาพดาวตกท่ีเป็นลูกไฟ (fireball) ของฝนดาวตกคนคู่ ในทะเลทราย Mojave, California national Meteor Organization ย่อว่า IMO) สหรัฐอเมรกิ า โดย Wally Pacholka เปน็ องค์กรทีศ่ กึ ษาเร่ืองฝนดาวตกโดยเฉพาะ ทมี่ าภาพ : NASA ช่ือฝนดาวตกจะต้ังตามกลุ่มดาวที่จุด ภาพจำลองการเกิิดฝนดาวตกคนคู่� จากแอปฯ Celestron SkyPortal เลืือกเมนูู Search (ค้้นหา) กระจายอยู่ แลว้ ใสค่ �ำ วา่ ids ตอ่ ทา้ ยชอื่ กลมุ่ ดาว ด้้านล่่างซ้้ายของหน้้าจอ แล้้วเลือื ก Meteor Showers (ฝนดาวตก) ด้้านล่่างสุุด (เลื่อ� นลงมา ตวั อยา่ งเชน่ ฝนดาวตกทมี่ จี ดุ กระจายอยใู่ นกลมุ่ ล่่างสุุด) เลือื ก Geminids (ฝนดาวตกคนคู่�) แล้้วคลิกิ Center (ตรงกลาง) ดาวสิงโต (Leo) จะเรียกว่า ฝนดาวตกสิงโต (Leonids) ฝนดาวตกทีม่ ีจดุ กระจายอย่ใู นกลมุ่ ดาวคนคู่ (Gemini) จะเรยี กวา่ ฝนดาวตกคนคู่ (Geminids) ฝนดาวตกทมี่ อี ตั ราดาวตกตงั้ แต่ 1,000 ดวง ต่อช่ัวโมง จะเรียกว่า พายุดาวตก (meteor storm) เมือ่ ปี พ.ศ. 2541 (ค.ศ. 1998) มีขา่ วพายุ ฝนดาวตกสงิ โต วา่ จะมดี าวตกจ�ำ นวนมาก เปน็ จุดเร่ิมต้นของความสนใจเร่ืองฝนดาวตกใน ประเทศไทย พายุฝนดาวตกสงิ โตจะเกิดทกุ 33 ปี คร้งั สุดท้ายปี ค.ศ. 2001 มีดาวตก 3,000 ดวงตอ่ ช่วั โมง ปจั จบุ นั มรี ายชอื่ ฝนดาวตกทงั้ หมด 836 กลมุ่ เฉพาะทย่ี นื ยนั แลว้ 112 กลมุ่ มฝี นดาวตกหลกั ที่มีดาวตกมากกว่า 10 ดวงต่อชั่วโมง จำ�นวน 11 กลุม่ ฝนดาวตกที่น่าดูท่ีสุดในประเทศไทยคือ ฝนดาวตกคนคู่ มีตั้งแต่วันที่ 4-17 ธันวาคม ของทุกปี (ฝนดาวตกเกดิ หลายวัน) และมมี าก ทสี่ ุดวันท่ี 14 หรอื 15 ธันวาคม แต่ละปีวนั ที่ อาจแตกต่างกัน สำ�หรับปีน้ี พ.ศ. 2566 จะตรง กบั วนั ศกุ รท์ ่ี15ธนั วาคมเวลา02:00น.(กลางคนื ต่อเน่ืองจากวนั ที่ 14 ธันวาคม) และปีนี้ตรงกบั วนั ขน้ึ 3 ค�ำ่ ดวงจนั ทรเ์ ปน็ เสยี้ วบาง 6 เปอรเ์ ซน็ ต์ และดวงจนั ทรต์ กตงั้ แตห่ วั ค�ำ่ ท�ำ ใหป้ นี ม้ี โี อกาส จะไดเ้ ห็นดาวตกจ�ำ นวนมาก กุมภาพันธ์ 2566 50