การพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม หมายถึง

หนังสือเรียนสาระทักษะการดําเนินชีวิต

รายวิชาการพัฒนาตนเอง ชุมชน สงคม
ั

กศน.ตําบลดอนใหญ่

(สค21003)

ระดับมัธยมศึกษาตอนตน

หลักสูตรการศึกษานอกระบบระดับการศึกษาขั้นพื้นฐาน

พุทธศักราช 2551

(ฉบับปรับปรุง พ.ศ. 2554)

สํานักงานสงเสริมการศึกษานอกระบบและการศึกษาตามอัธยาศัย

สํานักงานปลัดกระทรวงศึกษาธิการ

กระทรวงศึกษาธิการ

หนังสือเรียนสาระการพัฒนาสังคม

รายวิชาการพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม

(สค21003)

ระดับมัธยมศึกษาตอนตน

(ฉบับปรับปรุง พ.ศ. 2554)

ั
เอกสารทางวิชาการลําดบที่ 22/2555

สารบัญ

หนา

คําแนะนําการใชหนังสือเรียน

โครงสรางรายวิชา

บทที่ 1 ความรูเบื้องตนเกี่ยวกับการพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม 1

ความหมาย ความสําคัญของการพัฒนาตนเอง และครอบครัว 2

แนวทางในการพัฒนาตนเอง 3

ํ
ความหมาย และความสาคัญของการพัฒนาชุมชน 4
หลักการพัฒนาชุมชน 6

ั
ั
บทที่ 2 ขอมูลที่เกี่ยวของกบการพฒนาชุมชน 8
ความหมาย ความสําคัญ และประโยชนของขอมูล 9

ี่
ขอมูลที่เกยวของกับการพัฒนาชุมชน 10
เทคนิคและวิธีการเก็บขอมูลชุมชน 12

การวิเคราะหขอมูล 13

บทที่ 3 การจัดทําแผนชุมชน 15

กระบวนการจัดทําแผนพัฒนาชุมชน 16

ขั้นตอนการจัดทําประชาพิจารณแผนชุมชน 18

ี
ขั้นตอนการทําเวทประชาคม 19
การมีสวนรวมของประชาชนในการพัฒนาชุมชน 21

ระดับการมีสวนรวมของประชาชนในการพัฒนาชุมชน 23

บทที่ 4 การเผยแพรผลการปฏิบัติ 25

การเขียนโครงการพัฒนาชุมชน 26

การเขียนรายงานผลการดําเนินงานพัฒนาชุมชน 28
บทที่ 5 การพัฒนาอาชีพในชุมชนและสังคม

บรรณานกรม
ุ
ภาคผนวก ตัวอยางโครงการ

คําแนะนําในการใชหนังสือเรียน

หนังสือเรียนสาระการพัฒนาสังคม รายวิชาการพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม รหัสวิชา
21003 ระดับมัธยมศึกษาตอนตนเปนหนังสือเรียน สําหรับผูเรียนที่ลงทะเบียนเรียนเปนนักศึกษา

นอกระบบ

ั

ในการศึกษาแบบเรยนเลมนี้ผูเรียนควรปฏิบติดังนี้
ี
1. ศึกษาโครงสรางรายวิชาใหเขาใจในหัวขอสาระสําคัญ ผลการเรยนรูที่คาดหวัง และ
ี
ขอบขายเนื้อหาเปนลําดับแรก

ี่
2. ศึกษารายละเอียดเนื้อหาของแตละบทอยางละเอียด และทํากิจกรรมตาม ทกําหนด
แลวตรวจสอบกับแนวตอบกิจกรรมที่กําหนดไวทายเลม ถาผูเรียน ตอบผิดเปนสวน

ึ
ี่
ั
ใหญควรกลบไปศกษาและทําความเขาใจในเนื้อหานั้นใหม ใหเขาใจกอนทจะศึกษา
เรื่องตอไป
ิ
3. ปฏิบัติกจกรรมทายเรื่องของแตละเรื่องใหครบถวน เพื่อเปนการสรปความร ความ
ู
ุ
เขาใจของเนื้อหาในเรื่องนั้นๆอีกครั้ง และการปฏิบัติกิจกรรมของแตละ เนื้อหาแตละ
ิ
เรื่อง ผูเรียนสามารถนําไปตรวจสอบกับครูผูรูและเพื่อนๆ ที่รวม เรียนในรายวชาและ
ระดับเดียวกันได

4. หนังสือเลมนี้มี 4 บท คือ

บทที่ 1 ความรูเบื้องตนเกี่ยวกับการพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม

บทที่ 2 ขอมูลที่เกยวของกบการพัฒนาชุมชน
ี่
ั
บทที่ 3 การจัดทําแผนชุมชน

บทที่ 4 การเผยแพรผลการปฏิบต ิ
ั
บทที่ 5 การพัฒนาอาชีพในชุมชนและสังคม

โครงสรางรายวิชาการพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม รหัสวิชา สค 21003

ระดับมัธยมศึกษาตอนตน

 สาระสําคัญ

1. ความหมาย ความสําคัญ หลักการและประโยชนของการพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม

็
2. ความสําคัญของขอมูล วิธีการจัดเกบและวิเคราะหขอมูลอยางงาย
3. การมีสวนรวมในการวางแผนพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม และการนําไปใช ใน

ชีวิตประจําวัน

4. การพัฒนาอาชีพในชุมชนและสังคม

 ผลการเรียนรูที่คาดหวัง

1. อธิบายสาระสําคัญที่เกยวของกับการพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม
ี่
2. จัดเก็บและวิเคราะหขอมูลอยางงาย

3. มีสวนรวมและนําผลจากการวางแผนพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม ไปใชในชีวิต

ประจําวัน

4. วิเคราะหศักยภาพของประเทศเพื่อการพัฒนาอาชีพ

 ผลการเรียนรูที่คาดหวัง

บทที่ 1 ความรูเบื้องตนเกี่ยวกับการพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม

ั
บทที่ 2 ขอมูลที่เกยวของกบการพัฒนาชุมชน
ี่
บทที่ 3 การจัดทําแผนชุมชน

ั
บทที่ 4 การเผยแพรผลการปฏิบต ิ
บทที่ 5 การพัฒนาอาชีพในชุมชนและสังคม

แบบทดสอบกอนเรียน

1. ขอใดไมใชหลักของการพัฒนาชุมชน

ก. ประชาชนมีสวนรวม

ข. ทําเปนกระบวนการและประเมินผลอยางตอเนื่อง

ค. ยึดประชาชนเปนหลักในการพัฒนา

ี
ง. พัฒนาทุกดานไปพรอมๆกันอยางรวบรัดและเรงรบ

2. แนวทางในการพัฒนาตนเองอันดับแรกคืออะไร
ก. ปลุกใจตนเอง

ข. สํารวจตนเอง

ค. ลงมือพัฒนาตนเอง

ง. ปลูกคุณสมบติที่ดีงาม
ั

3. กิจกรรมใดเปนกิจกรรมระดับประเทศ

ก. การสัมมนา

ข. การสํารวจประชาสมต ิ

ค. การประชุมกลุมยอย

ง. การจัดทําเวทีประชาคม

4. ขอใดเปนบทบาทที่สําคัญที่สุดของประชาชนในการดูแลชุมชน

ก. เขารวมประชุมทุกครั้ง

ข. แสดงความเห็นในการประชุม

ค. เห็นคลอยตามผูนําทุกเรอง
ื่
ง. ทํากิจกรรมพัฒนาชุมชนรวมกันทุกครง
ั้

5. สถาบันใดที่มีสวนสําคัญเปนลําดับแรกปองกันไมใหเกิดปญหาสังคม

ก. สถาบันการเงิน

ข. สถาบันศาสนา

ค. สถาบันครอบครัว

ง. สถาบันการศึกษา

6. ขอใดคือการรวมตัวของสมาชิกในชุมชนเพื่อรวมกันทํากิจกรรมตางๆ ในชุมชน ดวย

ตนเอง

ก. เวทีประชาคม

ข. การทําประชาพิจารณ 

ค. การเลือกตั้ง

ง. การเขียนโครงการ

7. ขอใดไมใชเทคนิคการเก็บรวบรวมขอมูลในชุมชน
ก. อธิบาย

ข. สังเกต

ค. สัมภาษณ

ง. สนทนากลุม

8. วัตถุประสงคของการทําประชาพิจารณคือขอใด

ก. ตอบสนองความตองการของผูบริหาร

ิ
ข. ใหเกิดความคิดรวบยอดในการปฏิบัตงาน
ู
ค. ปองกันการประทวงของผเสียประโยชน 
ง. รวบรวมความคิดเห็นของผูเกี่ยวของ

9. ขอใดบงบอกถึงความสําเร็จของโครงการ

ก. การประเมินโครงการ

ข. ตัวชี้วัดผลสําเร็จของโครงการ

ค. การสรุปผลและรายงานโครงการ

ง. วัตถุประสงคของโครงการ

ู
10. ขอใดเปนวิธีการเขียนรายงานผลการดําเนินงานที่ถกตอง
ก. ถูกตอง กระชับรัดกุม ชัดเจนและสละสลวย

ข. เขียนบรรยายรายละเอียดใหมากที่สุด

ค. เขียนใหเปนภาษาวิชาการมากๆ

ง. เขียนโดยแบงเปนขอยอยๆ

เฉลย 1. ง 2. ข 3. ข 4. ง 5. ค
6. ก 7. ก 8. ง 9. ข 10. ก

บทที่ 1

ความรูเบื้องตนเกี่ยวกับการพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม

 สาระสําคัญ

ความรูเบื้องตนเกี่ยวกับการพัฒนาตนเอง ครอบครัวและชุมชน ประกอบดวย ความหมาย

ความสําคัญ แนวทางการพัฒนาตนเอง ความหมาย ความสําคัญ และหลักการพัฒนา ชุมชน เปน

ี่
สิ่งจําเปนทตองทําความเขาใจเปนพื้นฐาน เนื่องจากมีความเกี่ยวของสัมพันธตอเนื่อง กับ
กระบวนการพัฒนาชุมชนและสังคม

 ผลการเรียนรูที่คาดหวัง

ี่
เมื่อศึกษาบทท 1 จบแลว ผูเรียนสามารถ
1. อธิบายความหมาย ความสําคัญ และแนวทางการพัฒนาตนเองได 

2. อธิบายความหมาย ความสําคัญ และหลักการพัฒนาชุมชนได

ํ
3. กําหนดแนวทางและจัดทาแผนในการพัฒนาตนเองและครอบครัวได

 ขอบขายเนื้อหา

เรื่องท 1 ความหมายและความสําคัญ ของการพัฒนาตนเองและครอบครัว
ี่

เรื่องท 2 แนวทางในการพัฒนาตนเอง
ี่
ี่
เรื่องท 3 ความหมายและความสําคัญของการพัฒนาชุมชน
เรื่องท 4 หลักการพัฒนาชุมชน
ี่

บทที่ 1

ความรูเบื้องตนเกี่ยวกับการพัฒนาตนเอง ชุมชน สังคม

ปจจุบันเปนที่ยอมรับกันโดยทั่วไปวา คนเปนทรัพยากรที่มีคุณคาของสังคม สังคมจะ

พัฒนาและเจริญขึ้นไปไดขึ้นอยูกับคุณภาพของคนที่เปนองคประกอบของสังคม นั้น การจะพัฒนา

ชุมชนไดจึงตองเริ่มตนทการพัฒนาคนเปนอันดับแรก นอกจากนี้ การพัฒนาชุมชนตองยึดหลักการ
ี่
ั
มีสวนรวมของประชาชนเปนปจจยพื้นฐานที่สําคัญ เพราะเปาหมายสุดทายของ การพัฒนาคือคน
เนื่องจากคนเปนทั้งทรัพยากรที่จะถก พัฒนาและเปนทั้งผูไดรับผลประโยชน จากการพัฒนานั่นเอง
ู
ปจจุบันเปนที่ยอมรับกันโดยทั่วไปวา คนเปนทรัพยากรที่มีคุณคาของสังคม สังคมจะ

พัฒนาและเจริญขึ้นไปไดขึ้นอยูกับคุณภาพของคนที่เปนองคประกอบของสังคม นั้น การจะพัฒนา

ชุมชนไดจึงตองเริ่มตนทการพัฒนาคนเปนอันดับแรก นอกจากนี้ การพัฒนาชุมชนตองยึดหลักการ
ี่
ั
มีสวนรวมของประชาชนเปนปจจยพื้นฐานที่สําคัญ เพราะเปาหมายสุดทายของ การพัฒนาคือคน
เนื่องจากคนเปนทั้งทรัพยากรที่จะถก พัฒนาและเปนทั้งผูไดรับผลประโยชน จากการพัฒนานั่นเอง

ู

เรื่องท 1 ความหมายและความสําคัญ
ี่

ของการพัฒนาตนเองและครอบครัว

1.1 ความหมายของการพัฒนาตนเอง

นักวิชาการหลายทานใหความหมายของการพัฒนาตนเองในลักษณะที่คลายคลึงกันสรุป

ั
ความไดวาการพัฒนาตนเองคือการปรบปรุงดวยตนเองใหดีขึ้นกวาเดิม ทั้งดานรางกาย จิตใจ
ี่
อารมณและสังคม เพื่อใหสามารถทํากิจกรรมที่พึงประสงคตามเปาหมายทตนตั้งไว เพื่อการ

ั
ดํารงชีวิตรวมกบผูอื่นไดอยางปกติสุข รวมทั้งเพื่อใหเปนสมาชิกที่ดีของครอบครัว ชุมชน และ
สังคม

2

1.2 ความสําคัญของการพัฒนาตนเอง

โดยทั่วไป คนทุกคนตางตองการดํารงชีวิตอยูรวมกับผูอื่นอยางมีความสุข ทั้งใน


ครอบครัว ชุมชน และสังคมปจจัยสําคัญประการหนึ่งของการมีชีวิตที่มีความเปนปกติสุข คือการ
ปรับปรุงและพัฒนาตนเอง ทั้งวิธีคิดและการกระทําหรือพฤติกรรมที่แสดงออกทั้งดาน รางกาย

จิตใจ อารมณและสังคม เพื่อใหสามารถปรับตนเองเขากับสังคมและสิ่งแวดลอมที่ดี การพัฒนา
ตนเองมีความสําคัญสรุปไดดังนี้

1. เปนการเตรียมตนเองในดานตางๆ เชน รางกาย จิตใจ อารมณ สังคม รวมทั้งสต ิ

ปญญาใหสามรถรบกบสถานการณตางๆที่อาจเกิดขึ้นในชีวิตประจําวัน
ั
ั
2. มีความเขาใจตนเอง เห็นคุณคาของตนเอง ทําใหสามารถทําหนาที่ตามบทบาท ของ

ตนเองในครอบครัว ชุมชน และสังคมไดอยางเต็มกําลังความสามารถ

3. สามารถปรับปรุงการปฏิบัติตน และแสดงพฤติกรรมใหเปนทยอมรบของบคคล รอบ
ี่
ุ
ั
ขางในครอบครัว ชุมชน และสังคม

4. สามารถกําหนดแนวทางการพัฒนาตนเอง ใหพัฒนาไปสูเปาหมายสูงสุดของ ชีวิต
ตามที่วางแผนไว 

5. เปนแบบอยางการพัฒนาของคนในครอบครัว ชุมชน และสังคม

6. เปนการเตรียมคนใหมีความพรอมในการดํารงตนใหอยูในสังคมอยางมั่นใจ มี

ความสุข และเปนกําลังสําคัญของการพัฒนาชุมชนและสังคม

1.3 ความสําคัญของการพัฒนาครอบครัว

ครอบครัวเปนหนวยยอยของสังคม การพัฒนาสังคมในหนวยยอยไปสูสังคม หนวยใหญท ี่

หมายถึงชุมชน มีจุดเริ่มตนที่เหมือนกันนั่นคือการพัฒนาที่คนบุคคล หาก บุคคลในครอบครัวไดรับ

ี่
การพัฒนาใหเปนบุคคลทมีจิตใจดี มีความเอื้อเฟอชวยเหลือ เกื้อกูลตอกัน รูจักพึ่งพาตนเอง มี
ความคิด มีเหตุผล พรอมที่จะรับการพัฒนาในสิ่งใหมๆ ยอมทํา ครอบครัวเปนครอบครัวที่มีความ

ื
เขมแข็ง มีความสุข สามารถชวยเหลอครอบครัวอื่นๆ ใน ชุมชนนั้นๆได หากครอบครัวสวนใหญใน
ิ
ชุมชนสามารถพึ่งพาตนเองไดและตางใหความ รวมมือชวยเหลือซึ่งกันและกน ชุมชนนั้นๆยอมเกด
ั
ความมั่นคงเขมแข็ง และชวยเหลือชุมชน อื่นๆได เมื่อชุมชนสวนใหญเขมแข็งยอมสงผลใหสังคม

3

โดยรวมเขมแข็งมั่นคงตามไปดวย และ ที่สําคัญจะกอใหเกิดคานิยมของการพึ่งพาเกื้อหนุน

เอื้อเฟอเผื่อแผ และชวยเหลือซึ่งกันและกัน ที่นําไปสูเปาหมายของการอยูรวมกันอยางอบอุน และม ี

ความสุข

ี่
เรื่องท 2 แนวทางในการพัฒนาตนเอง

การพัฒนาตนเองใหประสบความสําเร็จ สามารถอยูรวมกบบุคคลตางๆในครอบครัว และ
ั
ชุมชนไดอยางมีความสุข มีแนวทางการพัฒนาได ดังนี้

1. การสํารวจตนเอง เพื่อจะไดทราบวาตนเองมีคุณสมบัติที่ดีและไมดี อยางไร บาง

เพื่อที่จะหาแนวทางการปรับปรุงพัฒนาตนเองใหดีขึ้น การสํารวจตนเองอาจทําไดหลายวิธี เชน การ

ตรวจสอบตนเองดวยเหตุและผลการใหบุคคลใกลชิดชวยสํารวจ ชวยพิจารณาอยางตรงไปตรงมา

ี่
2. การปลูกฝงคุณสมบัติที่ดีงาม เปนการนําเอาแบบอยางทดีของบุคคลสําคัญท ี่
ิ
ประทับใจมาเปนตัวแบบ เพื่อปลูกฝงคุณสมบัตที่ดีใหกับตนเอง ใหประสบความสําเร็จ สมหวัง
ตามที่คาดหวังไว 

ุ
3. การปลุกใจตนเอง การปลกใจตนเองใหมีความเขมแข็งที่จะตอสูกบอุปสรรค ดาน
ั
ี่
ตางๆนั้น มีความจําเปนยิ่ง เพราะเมื่อตนเองมีจิตใจทเขมแข็งมีความมุงมั่นจะสามารถตอสู กับปญหา
ั้
และอุปสรรครวมทงสามารถดําเนินการพัฒนาตนเองใหบรรลุเปาหมาย การปลุกใจ ตนเองสามารถ
ทําไดหลายวิธี เชน การนําตัวแบบของผูประสบความสําเร็จมาเปนแบบอยาง การใชอุปสรรคเปน

ั
ู
ตัวกระตุน การใชขอมูลหรือการรบคําแนะนําจากผูใกลชิดหรือผูร ฯลฯ
4. การสงเสริมตนเอง เปนการสรางกําลังกายกําลังใจใหเขมแข็ง สรางพลังความคิด ที่

สามารถปฏิบัติได เชน การเลนกีฬา การออกกําลงกาย การพักผอน การฝกสมาธิ การเขารับ การ
ั
ี่
ื่
ฝกอบรมเรองทเราสนใจ เปนตน
ํ
5. การลงมือพัฒนาตนเอง การพัฒนาตนเองสามารถทาไดหลายวิธี เชน อาน หนังสือ
เปนประจํา รวมกิจกรรมตางๆของชุมชนตามความสนใจ การศึกษาดูงาน การศึกษาตอ การพบปะ



ั
เยี่ยมเยียนเพื่อนหรือผูที่รูจกสนิทสนม การหมุนเวียนเปลี่ยนงาน การทํางานรวมกับ ผูอื่น การ
พยายามฝกนิสัยที่ดีดวยความสม่ําเสมอ การสรางความสัมพันธที่ดีกับผูอื่น ฯลฯ

4

ี่
เรื่องท 3 ความหมาย

และความสําคัญของการพัฒนาชุมชน

3.1 ความหมายของการพัฒนาชุมชน

ความหมายของคําวา “พัฒนาชุมชน” ผูรูไดใหความหมายไวหลากหลาย สรุปไดดังนี้

1) การรวบรวมกําลังของคนในชุมชนรวมกันดําเนินการปรับปรุง สภาพ ความ


เปนอยูของคนในชุมชนใหมีความเขมแข็งเปนปกแผน โดยความรวมมือกัน
ระหวางประชาชน ในชุมชนและหนวยงานภายนอก

2) เปนกระบวนการที่ประชาชน รวมกันดําเนินการกบเจาหนาที่หนวยงาน ตางๆ
ั
เพื่อทําใหสภาพเศรษฐกิจ สังคม วัฒนธรรม และสิ่งแวดลอมของ ชุมชน เจริญ

ขึ้น กวาเดิม

ั
3) เปนวิธีการสรางชุมชนใหเจริญโดยอาศยกําลังความสามารถของ ประชาชน
และรัฐบาล

ี่
4) เปนการเปลยนแปลงที่มีการกําหนดทิศทางที่พึงปรารถนาโดยการมีสวนรวม
ของคนในชุมชน

ั
สรุปไดวา การพัฒนาชุมชน คือการกระทําที่มุงปรบปรุง สงเสริม ใหกลุมคนที่อย ู
ุ
รวมกันมีการเปลยนแปลงไปในทิศทางที่ดีขึ้นในทกๆดาน ทั้งดานที่อยูอาศย อาหาร เครื่องนุงหม
ี่
ั
สุขภาพรางกาย อาชีพที่มั่นคง ความปลอดภัยในชีวิตและทรัพยสิน โดยอาศยความรวมมือจาก
ั
ประชาชนภายในชุมชน และหนวยงานองคกรตางๆทั้งจากภายในและภายนอกชุมชน

ั
3.2 ความสําคัญของการพฒนาชุมชน
ู
จากการอยูรวมกันของครอบครวหลายๆครอบครัวจนเปนชุมชน ความเปนอย ของคนแต
ั
ละครอบครัวยอมมีความสัมพันธกัน มีความสลับซับซอนและมีปญหาเกิดขึ้นมากมาย จึงจําเปนตอง

อาศัยความรวมมือกันของบุคคลหลายๆฝายโดยเฉพาะประชาชนเจาของชุมชนที่เปนเปาหมายของ

5

การพัฒนาตองรวมกันรับรูรวมมือกันพัฒนาและปรบปรงแกไขใหเกิดความเปลี่ยนแปลงที่ดีขึ้น เพื่อ
ุ
ั
ความสงบสุขของชุมชนนั้นๆ การพัฒนาชุมชนจึงมีความสําคัญ พอจะจําแนกไดดังนี้

1. สงเสริมและกระตุนใหประชาชนไดมีสวนรวมในการแกไขปญหาพัฒนาตนเอง และ

ชุมชน

2. เปนการสงเสริมใหประชาชนมีจิตวิญญาณ รูจักคิด ทํา พัฒนาเพื่อสวนรวม และ

เรียนรูซึ่งกันและกัน

3. เปนการสงเสริมการรวมกลุมในการดําเนินชีวิตตามระบอบประชาธิปไตย

4. ทําใหปญหาของชุมชนลดนอยลงและหมดไป


ั
5. ทําใหสามารถหาแนวทางปองกันไมใหปญหาในลกษณะเดียวกันเกิดขึ้นอีก
6. ทําใหเกิดความเจริญกาวหนาขึ้น

7. ทําใหเกิดการอยูรวมกันอยางมีความสุข ตามสภาพของแตละบุคคล และเกิด ความ

ภาคภูมิใจในชุมชนของตนเอง

8. ทําใหชุมชนนาอย มีความรักความสามัคคี เอื้ออาทรชวยเหลือเกื้อกูลซึ่งกัน และกัน
ู
9. เปนรากฐานสําคัญของการพัฒนาสังคมและประเทศชาต ิ

เรื่องท 4 หลักการพัฒนาชุมชน
ี่


หลักการพัฒนาชุมชน เปนหลักสําคัญในการดําเนินงานพัฒนาชุมชน เพื่อสรางสรรค ไปสู
ความสําเร็จตามเปาหมาย ยึดถือการสรางความเจริญใหกับชุมชนโดยอาศยหลกการ สรุปไดดังนี้
ั
ั
1. ประชาชนมีสวนรวมการดําเนินกิจกรรมของการพัฒนาทุกขั้นตอนประชาชนจะตอง


ี่
เขามามีสวนเกยวของและมีสวนรวมตั้งแต รวมคิด ตัดสินใจ วางแผน ปฏิบัติและ
ประเมินผล ประชาชนตองกลาคิด กลาแสดงออก เพราะผลที่เกิดจาก การดําเนินงาน

สงผลโดยตรงตอประชาชน

2. พิจารณาวัฒนธรรมและสภาพความเปนอยูของชุมชน หากทุกฝายที่เกี่ยวของในการ

พัฒนาไดทราบและเขาใจขอมูลเกี่ยวกับวัฒนธรรมและสภาพความ เปนอยูของ

6

ชุมชนในทุกๆดาน จะชวยใหการคิด การวางแผน และการดําเนินงาน พัฒนาเปนไป

ในทิศทางที่ถกตองเหมาะสม
ู
ั
3. ใหความสําคัญกับคนในชุมชน โดยคนในชุมชนตองเปนหลกสําคัญหรือเปน
ศูนยกลางของการพัฒนา โดยเริ่มจากการคนหาความตองการและปญหาที่แทจริง

ของชุมชนตนเองใหพบ เพื่อนําไปสูกระบวนการพัฒนาในขั้นตอไป

4. การพัฒนาตองไมรวบรัดและเรงรีบ การดําเนินงานควรคํานึงถึงผลของการ พัฒนา

ในระยะยาวดําเนินงานแบบคอยเปนคอยไป เพื่อใหทุกคนมีความพรอม มีความ

ิ
ี่
เชื่อมั่น ไดมีเวลาพิจารณาคิดไตรตรองถึงผลทจะเกดขึ้นในขั้นตอนตอไป และใน
ระยะยาวทั้งผลที่สําเร็จและไมสําเร็จ มิใชเรงรีบดําเนินการใหเสร็จอยาง รวบรัดและ

ี
็
เรงรีบ เพราะการเรงรบและรวบรัดใหเสรจอาจนําไปสูความลมเหลว
5. ทําเปนกระบวนการและประเมินผลอยางตอเนื่อง การพัฒนาชุมชนควรดําเนิน การ

ดวยโครงการที่หลากหลายภายใตความตองการที่แทจริงของชุมชน ขณะ เดียวกัน

ควรประเมินผลดวยการมีสวนรวมของทุกฝายที่เกยวของอยางตอเนื่อง เพื่อจะได
ี่
รับทราบขอดี ขอเสีย บทเรียนความสําเร็จ ไมสําเร็จ เพื่อนําไปสูการ พัฒนาที่ดีขึ้น

กวาเดิม


หลักการพัฒนาชุมชนดังกลาวขางตนเปนหลักการโดยทั่วไป ที่มุงหวังใหประชาชน
รวมมือกันพัฒนาชุมชน ของตนโดยมีเปาหมายสูงสุดคือประชาชนมีความเปนอยูที่ดี และสังคม มี

ชุมชนที่นาอย เพราะฉะนั้น หากเราเปนสมาชิกของชุมชนใดก็ควรเขาไปมีสวนรวมใหความ
ู

ี่
รวมมือ กับชุมชนนั้นๆ เชน รวมประชุมอยางสรางสรรค แสดงความคิดเห็น แลกเปลยนความคิด
รวมพัฒนาทุกขั้นตอนเพื่อนําไปสูเปาหมายททุกฝายรวมกันกําหนดขึ้นนั่นเอง
ี่

กิจกรรม

1. ใหผูเรียนคนควาเพิ่มเติม "แนวทางในการพัฒนาตนเอง ประโยชน และหลักการ

ชุมชนเพิ่มเติมจากแหลงความรูตางๆ เชน หองสมุด อินเทอรเนต ฯลฯ
็
ี
2. ใหผูเรียนอธิบายสิ่งตอไปนี้ตามความเขาใจของผูเรยนโดยสรุป และเขียนบันทึก ลง
ในสมุดของตนเอง

7

2.1 ความหมายของคําวา "การพัฒนา"

2.2 ความสําคัญในการพัฒนาตนเอง

2.3 แนวทางในการพัฒนาตนเอง

2.4 ความหมายของคําวา "การพัฒนาชุมชน"

2.5 ประโยชนของการพัฒนาชุมชน

2.6 หลักการพัฒนาชุมชน

3. ผูเรียนแบงกลุมอภิปรายรวมกันคิดประเด็นตอไปนี้ แลวนําเสนอผลการอภิปราย

ของกลุมตอเพื่อนๆ

3.1 แนวทางในการพัฒนาตนเองใหเปนบุคคลที่พึงประสงค และเปนที่ยอมรบ
ั
ของสังคม

3.2 แนวทางในการพัฒนาและการปฏิบัติตน เพื่อใหครอบครัวอบอุน

3.3 แนวทางการพัฒนาชุมชนของตนเองใหเปนชุมชนที่เขมแข็ง

4. ใหผูเรียนจัดทําแผนพัฒนาตนเองและครอบครัวตามแนวทาง ขอ 3.1 และขอ 3.2

8

บทที่ 2

ขอมูลที่เกี่ยวของกับการพัฒนาชุมชน

 สาระสําคัญ


ี่
การศึกษาความรูเบื้องตนทเกี่ยวกับขอมูล เชน ความหมาย ความสําคัญ และประโยชน ของ
ขอมูลจะชวยใหมีความเขาใจขอมูลที่เกี่ยวของกบการ พัฒนา ชุมชนซึ่งมีหลายดานดวยกัน เชน
ั
ขอมูลดานครอบครัว ขอมูลดานเศรษฐกิจ ขอมูลดานสังคม ฯลฯ ขอมูลแตละดานลวน มีความ

จําเปนและสําคัญตอการพัฒนาชุมชน

 ผลการเรียนรูที่คาดหวัง

เมื่อศึกษาบทท 2 จบแลว ผูเรียนสามารถ
ี่

1. อธิบายความหมาย ความสําคัญ และประโยชนของขอมูล
2. ระบุขอมูลในดานตางๆที่เกี่ยวกบการพัฒนาชุมชนไดอยางนอย 5 ดาน
ั

3. ยกตัวอยางรายการของขอมูลในแตละดานที่เกี่ยวของกับการพัฒนาชุมชนได

4. อธิบายเทคนิคและวิธีการเก็บขอมูลชุมชนไดอยางนอย 3 วิธี

5. สํารวจขอมูลชุมชนได

6. มีสวนรวมในการวิเคราะหขอมูลชุมชน

 ขอบขายเนื้อหา

ี่
เรื่องท 1 ความหมาย ความสําคัญ และประโยชนของขอมูล
ั
เรื่องท 2 ขอมูลที่เกยวของกบการพัฒนาชุมชน
ี่
ี่
เรื่องท 3 เทคนิคและวิธีการเก็บขอมูลชุมชน
ี่
ี่
เรื่องท 4 การวิเคราะหขอมูล

9

บทที่ 2

ขอมูลที่เกี่ยวของกับการพัฒนาชุมชน

ั
ขอมูลที่เปนขอเท็จจริงทเกี่ยวของกบการพัฒนาชุมชนมีหลายดานดวยกัน แตละดานควรร ู
ี่
และทําความเขาใจ เพราะเปนสิ่งจําเปนและสําคัญสําหรับกระบวนการ พัฒนาชุมชน ทั้งนี้เพื่อเปน

เครื่องมือในการนําไปสูการวางแผน การกําหนดทิศทาง เปาหมาย การตัดสินใจ การปฏิบัติและ

ู
ประเมินผลของการปรับปรุงและพัฒนาชุมชน ใหนาอย และดีขึ้นกวาเดิมในทุกๆ ดาน

ี่
เรื่องท 1 ความหมาย ความสําคัญ และประโยชนของขอมูล

1.1 ความหมายของขอมูล

มีผูรูไดใหความหมายของขอมูลในลักษณะเดียวกันสรุปไดวา ขอมูล หมายถึง ขอเท็จจริง

ี่
ิ
ของสิ่งตางๆ ที่อยรอบตัวเรา เชน คน สัตว สิ่งของ สถานท ธรรมชาต ฯลฯ ที่ถูก บันทึกไวเปน
ู
ตัวเลข สัญลักษณ ภาพ หรือเสียงที่ชวยทําใหรูถึงความเปนมา ความสําคัญ และ ประโยชนของสิ่ง

เหลานั้น

ความหมายของขอมูล ตามพจนานุกรมราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2525 ไดใหความหมาย วา


ั
ิ
ขอมูลหมายถึงขอเทจจริงสําหรับใชเปนหลกในการคาดการณ คนหาความจรงหรือการคิด คํานวณ
็
กลาวโดยสรุป ขอมูลหมายถึงขาวสารหรือขอเท็จจริงที่เกิดขึ้นกับสิ่งตางๆ ที่เปน
สัญลักษณ ตัวเลข ขอความ ภาพหรือเสียงที่ไดมาจากวิธีการตางๆ เชน การสังเกต การนับ การวัด

และบันทึกเปนหลักฐานใชเพื่อคนหาความจริง

ตัวอยาง เชน

ก. สุนันทประกอบอาชีพทํานา

ข. ตําบลทํานบ มีจํานวนครัวเรือน 350 ครัวเรือน

ค. อบต.เกาะยอ ชาวบานมีอาชีพทําสวนผลไมและทําประมง

ง. จังหวัดสงขลามีหองสมุดประชาชนประจําอําเภอ 16 แหง

10

จากตัวอยาง จะเห็นวา ขอ ข และ ง เปนขอมูลที่เปนตัวเลข ขอ ก และ ค เปนขอมูล ที่ไม

เปนตัวเลข

จากความหมายและตัวอยางของขอมูล จะเห็นไดวาขอมูลแบงเปน 2 ความหมาย คือ

ขอมูลที่มีลักษณะเปนตัวเลขแสดงปริมาณเรียกวาขอมูลเชิงปริมาณ และขอมูลที่ไมใชตัวเลข

เรียกวา ขอมูลเชิงคุณภาพ

1.2 ความสําคัญและประโยชนของขอมูล

ขอมูลที่เปนขอเท็จจริงของสิ่งตางๆ ที่อยูรอบตัวเราลวนมีประโยชนตอการพัฒนา ตนเอง

ั

ชุมชนและสังคม ทั้งนี้ขึ้นอยูกับการเลือกนํามาใชใหถูกตองเหมาะสมกบสถานการณ และโอกาส
โดยทั่วไปขอมูลจะใหประโยชนมากมาย เชน

1. เพื่อการเรียนร ศึกษา คนควา
ู
2. เพื่อเปนแนวทางการพัฒนาดานตางๆ

3. เพื่อการนําไปสูการปรบปรุงแกไขในสิ่งที่ดีกวา
ั
ั
4. เพื่อใชประกอบเปนหลกฐานอางอิงประเด็นสําคัญ
5. เพื่อการวางแผน การปฏิบัต และการประเมินผล
ิ
6. เพื่อการตัดสินใจ

ฯลฯ


จากประโยชนดานตางๆ ที่กลาวถึง ขอยกตัวอยางประโยชนของขอมูลในการชวย การ
ตัดสินใจ เชน ถารูขอมูลเกี่ยวกบคะแนนการเรียนวชาคณิตศาสตร ผลคะแนนระหวาง เรียนไมนาพึง

ิ
ั
พอใจ แตผูเรียนตองการใหสอบผานวิชานี้ ผูเรียนจะตองวางแผนการเรียนและ เตรียมพรอมกับการ
ี
สอบใหดี ขยันเรียน ขยันทําแบบฝกหัดมากขึ้นผลการเรยนวิชานี้นาจะผาน แตถาไมรูขอมูลเลย
โอกาสที่จะสอบไมผานก็จะมีมากกวา

ั
ในการพัฒนาชุมชนและสังคมจําเปนตองอาศยขอมูลดานตางๆ ไดแก ขอมูลเกี่ยวกับ ดาน


ความเปนมา ประวัติศาสตร เศรษฐศาสตร การเมือง การปกครอง ศาสนา วัฒนธรรม ประเพณี

ทรัพยากร สิ่งแวดลอม สาธารณสุข และการศึกษา เปนตน

11

ี่
เรื่องท 2 ขอมูลที่เกี่ยวของกับการพัฒนาชุมชน


การพัฒนาชุมชน จําเปนตองอาศัยขอมูลหลายๆ ดาน เพื่อใชในการเรียนรูและคนหา ความ
ี่
ี่
ี่
จริงทเปนพลังภายในของชุมชนที่ยังไมไดพัฒนา หรือยังพัฒนาไมเต็มท ขอมูลที่สําคัญท เกี่ยวของ
กับการพัฒนาชุมชน มีดังนี้


1. ขอมูลเกี่ยวกับครอบครัวและประชากร ไดแก ขอมูลรายรับ รายจาย หนี้สิน ของ
ครอบครัว จะชวยใหเห็นที่มาของปญหาความยากจนหรือที่มาของรายได จํานวน

รายไดและรายจายของครอบครัวในชุมชน จํานวนครัวเรือน เปนตน


2. ขอมูลดานเศรษฐกิจ ไดแก จํานวน ประเภทของการผลิต การกระจายผลผลิต การ
เปนเจาของถือครองที่ดิน การเปนเจาของสถานประกอบการ โรงงาน และ รานคา

การนําเขาทรัพยากรจากภายนอก การใชทรัพยากรที่มีอยูในทองถิ่น การใชแรงงาน

ิ
การบรโภคสินคา การใชประโยชนที่ดิน อาชีพ ชนิดของพืช ที่ปลก ชนิดและจํานวน
ู
สัตวที่เลยง ผลผลิต รายได เปนตน
ี้

3. ขอมูลดานประเพณีและวัฒนธรรม ไดแก จํานวนกลุมที่สงเสริมประเพณีและ

วัฒนธรรม การละเลน การกีฬาของทองถิ่น ความหลากหลายทางวัฒนธรรม ความ

เชื่อ ศาสนา ระบบเครือญาติ


4. ขอมูลดานการเมือง การปกครอง ไดแก การเลือกผูนําของคนในชุมชนและ บทบาท
ของผูนํา การมีสวนรวมของคนในชุมชน ดานการปกครองและการ พัฒนา การ

ตัดสินใจของผูนําชุมชน โครงสรางอํานาจ ความสัมพันธของคนใน ชุมชนและ

ระหวางกลุม การรวมกลุม การแบงกลุม เปนตน


5. ขอมูลดานสังคม ไดแก การศึกษาอบรม การเรียนรู แหลงเรียนรูในชุมชน การดูแล
สุขภาพ การใชทรัพยากร การใชภูมิปญญา กองทุนสวัสดิการ การรับ ความชวยเหลือ

จากภายนอก เปนตน

ิ
6. ขอมูลดานระบบนิเวศและสิ่งแวดลอม ไดแก สภาพทรัพยากรธรรมชาต ดิน น้ํา

้ํ
อากาศ การจักการแหลงนา เชน แมน้ํา ลําคลอง ทะเล ปาชายเลน สัตวบก สัตวน้ํา

12

สภาพการดํารงชีวิตของพืชและสัตว การพัฒนาชุมชนกับจํานวนและปริมาณ ของ

ทรัพยากร เปนตน

7. ความตองการของชุมชน เปนความตองการที่แทจริงของชุมชนดานตางๆ ขอมูล ดาน

ตางๆ เหลานี้จะเปนตัวชี้เกี่ยวกบ "ทุน" ที่มีอยูในชุมชน ซึ่งตองคนหา สํารวจ
ั
็
รวบรวมและวิเคราะหเพื่อนํามาพัฒนาชุมชน การสํารวจ เกบรวบรวมขอมูล จะตอง
รวมมือชวยกันหลายฝาย นอกจากนี้ผูสํารวจตองมีความละเอียด ในการใช เครื่องมือ

เพราะยิ่งไดขอมูลที่มีความละเอียดมาก ยิ่งสงผลตอความแมนยําในการ วิเคราะห 

ความตองการความจําเปนของชุมชน

ี่
เรื่องท 3 เทคนิคและวิธีการเก็บขอมูลชุมชน

ี่
ั
เทคนิคและวิธีการเก็บขอมูลที่เกยวของกบการพัฒนาชุมชนมีหลายวิธี เชน การสังเกต การ
สัมภาษณ การใชแบบสอบถาม การศึกษาจากเอกสาร การสนทนากลุม การสํารวจ การจัดเวที

ื
ประชาคม สวนการจะเลอกใชเทคนิควิธีการใดจึงจะเหมาะสมขึ้นอยูกับหลายๆ ปจจัย เชน
แหลงขอมูล ความสะดวก ความประหยัด ฯลฯ การศึกษาและรวบรวมขอมูลชุมชน ผูศึกษา

สามารถกระทําโดยยึดวัตถุประสงคของการศึกษา โดยอาจจําแนกประเด็นหลัก และประเด็นยอย

ุ
เพื่อใหไดรายละเอียดใหคลอบคลุมทกดาน เทคนิควิธีการเกบขอมูล มีวิธีตางๆ เชน
็
1. การสังเกต เปนวิธีการเกบรวบรวมขอมูล โดยผูสังเกตเฝาดูพฤติกรรมจริงหรอ
ื
็

เหตุการณจริงโดยผูสังเกตอาจเขาไปทํากิจกรรมรวมในเหตุการณ หรือไมมี สวนรวมโดยการ เฝาดู
ั
อยูหางๆ ก็ได การสังเกตมีทั้งแบบที่มีโครงสรางกบ แบบไมมีโครงสราง การสังเกตแบบม ี
โครงสรางผูสังเกตตองเตรียมหัวขอ ขอบขาย ประเด็น ที่ตองใชในการสังเกตลวงหนา แลว บันทึก

รายละเอียดสิ่งท สังเกตพบเห็นตามหัวขอ ประเด็นที่ตองใชในการสังเกตลวงหนา แลว บันทึก
ี่
รายละเอียดสิ่งที่สังเกตพบเห็นตามหัวขอ ประเด็น การสังเกตแบบไมมีโครงสราง เปนการ สังเกต

ไปเรื่อยๆ ตามสิ่งที่พบเห็น

13

2. การสัมภาษณ เปนวิธีการเก็บขอมูลโดยผูสัมภาษณและผูใหสัมภาษณตอง พบหนา

กัน และมีการสัมภาษณซักถามโดยใชภาษาเปนตัวกลางในกลางสื่อสาร การสัมภาษณ มีทั้งแบบมี

โครงสรางและแบบไมมีโครงสราง การสัมภาษณ แบบมีโครงสรางผูสัมภาษณจะ เตรียมคําถาม

เรียงลําดับคําถามไวลวงหนาตาม วัตถุประสงคของการสัมภาษณ สวนการ สัมภาษณแบบไมมี

โครงสรางเปนการ สัมภาษณแบบพูดคุยไปเรื่อยๆ จะถามคําถามใดกอนหลัง ก็ไดไมมีการ

เรียงลําดบ คําถาม
ั
3. การใชแบบสอบถาม ผูเก็บขอมูลจะตองเตรียมและออกแบบสอบถามลวงหนา

แบบสอบถามจะประกอบดวยคําชี้แจง วัตถุประสงค รายการขอมูลที่ตองการถาม จําแนกเปน ราย

ิ
ขอ ใหผูตอบตอบตามขอเท็จจรง
ั

4. การศึกษาจากเอกสาร เปนการรวบรวมขอมูลที่มีผูเรียบเรียงไวแลวในลกษณะ ของ
เอกสารประเภทตางๆ เชน บทความ หนังสือ ตํารา หรือเว็บไซต การเก็บขอมูลดวยวิธีนี้ จะตอง

คํานึงถึงความทันสมัย

5. การสนทนากลุม เปนการรวบรวมขอมูลดานเศรษฐกิจ สังคม ประชากร อาชีพ ฯลฯ
จากวงสนทนาทเปนผูใหขอมูลที่ถูกคัดสรรวาสามารถใหขอมูลใหคําตอบ ตรงตามประเด็น คําถาม
ี่

ที่ผูศึกษาตองการ มีการถามตอบและถกประเด็นปญหา โดยเริ่มจากคําถามที่งายตอการ เขาใจแลวจึง

คอยเขาสูคําถามที่เปนประเด็นหลัก ของการศึกษา แลวจบดวยคําถามประเด็นยอยๆ ขณะเดียวกันมี

ผูบันทึกเก็บขอมูล จากคําสนทนาพรอมบรรยากาศ และอากัปกิริยาของสมาชิก กลุมแลวสรปเปน
ุ
ขอสรุปของการ สนทนาแตละครั้ง

6. การสํารวจ การสํารวจขอมูลชุมชนทําไดในลักษณะตางๆ เชน 1) ขอมูลท ครอบครัว
ี่

ควรทําเอง ไดแก บัญชีรายรับ-รายจายของครอบครัว แตละครอบครัว รวมทั้งหนี้สิน 2) ขอมูล

ทั่วไปของครอบครัว ไดแก จํานวนสมาชิก อายุ การศึกษา รายได ที่ทํากิน เครื่องมือ อุปกรณ ความร ู

ของคนในครอบครัว และ การดูแล สุขภาพ เปนตน 3) ขอมูลสวนรวมของ ชุมชน ไดแก ประวัต ิ

ความเปนมาของชุมชน ทรัพยากร ความร ภูมิปญญาเฉพาะดาน การ รวมกลุม โครงการ ของชุมชน
ู
ผูนํา เปนตน

สําหรับวิธีการเก็บขอมูลดวยเทคนิคการสํารวจอาจใชแบบสอบถาม หรือแบบ สัมภาษณ

ตามความสะดวก ความประหยัดของผูเก็บขอมูล และไมสรางความ ยุงยากใหกับผูให ขอมูล

14

7. การจัดเวทประชาคม เปนการพบปะของผูคนที่เปนผูแทนระดับของกลุมตางๆ ใน
ี

ชุมชนซึ่งผูคนเหลานี้มีขอมูล ประสบการณ ความคิดที่หลากหลาย ไดมารวมกันแลกเปลี่ยน ขอมูล
ั



ประสบการณ ความคิด เพื่อรวมกันกําหนดวิสัยทศน วิเคราะห สถานการณ ปญหา วางแผน
ดําเนินงาน ติดตามประเมินผลการทํางาน รวมกัน เพื่อนําไปสูการพัฒนาชุมชนให สามารถบรรลุ
เปาหมายรวมกัน สวน เครื่องมือที่สําคัญในการจัดเวทีประชาคม คือ ประเด็น คําถามที่มีลักษณะเปน

คําถามปลายเปด เพื่อทําใหผูรวมเวทีสามารถตอบและอภิปรายได ละเอียดตาม ความรูความคิดและ

ประสบการณของแตละคน ทําใหไดคําตอบที่เปนขอมูล เชิงลึก ซึ่งแตเปนประโยชนตอการ

วิเคราะหขอมูลในแตละดานตอไป

ี่
เรื่องท 4 การวิเคราะหขอมูล

็
็
็
หลังจากการเกบขอมูลเสรจสิ้นแลว ผูเก็บขอมูลควรนําผลจากการจัดเกบขอมูล ไป
ั
ู
ตรวจสอบความถกตองและสมบูรณกบแหลงขอมูลอีกครั้งเพื่อยืนยันความถกตอง และ เพิ่มเติม
ู
ู
ขอมูลในสวนที่ยังไมสมบรณใหสมบูรณมากที่สุด ขั้นตอนถัดมาคือการวิเคราะหขอมูล
การวิเคราะหขอมูล เปนการนําขอมูลที่เก็บรวบรวมมาได มาจัดกระทําโดยจําแนก จัดกลุม
ั
จัดระบบ หมวดหมู เรียงลําดับ คํานวณคาตวเลข (เชิงปริมาณ) ตีความ สรุป และนําเสนอในรูปแบบ

ตางๆ ใหสามารถสื่อความหมายได เชน ตาราง แผนภูมิ ภาพ ฯลฯ
ั
ขั้นตอนของการวิเคราะหขอมูลชุมชนอาจตองอาศยผูรูเกี่ยวกบการวิเคราะหขอมูลเขามา
ั
ั
ใหความรวมมือชวยเหลือในการวิเคราะหและเผยแพรขอมูล แตขณะเดียวกน ประชาชนใน ชุมชน
ู
ตองมีสวนรวมเขามาแลกเปลี่ยนเรียนรเพื่อใหเกิดการเรียนรูรวมกัน

กิจกรรม

ใหผูเรียนทํากิจกรรมตอไปนี้

1. เขียนอธิบายตามความเขาใจของผูเรียน

1.1 ความหมาย

15

1.2 ความสําคัญและประโยชนของขอมูล

2. เขียน ระบุ ขอมูลที่เกี่ยวกบการพัฒนาชุมชนอยางนอย 5 ดาน พรอมยกตัวอยาง
ั
รายการขอมูลในแตละดาน

็
3. อธิบายเทคนิควิธีการเกบขอมูลชุมชน มา 3 วิธี
4. ใหออกแบบเครื่องมือ และออกสํารวจขอมูลของชุมชนของผูเรียนพรอมนํา เสนอผล

การสํารวจแลกเปลี่ยนในกลุม

5. ใหหาโอกาสเขามามีสวนรวมในขั้นตอนของการวเคราะหขอมูลชุมชน และหรือ
ิ
เชิญผูรูเกี่ยวกับวิธีการวิเคราะหขอมูลชุมชนมาอธิบายรวมแลกเปลี่ยนเรียนร ู

16

บทที่ 3

การจัดทําแผนพัฒนาชุมชน

 สาระสําคัญ

ี่
แผนพัฒนาชุมชนเปนแผนหลักทรวมแนวทางการพัฒนาชุมชนทุกดานที่เกดจากการ มี
ิ
สวนรวมของคนในชุมชน รวมกนเรยนรูและจัดทําขึ้น โดยมีกระบวนการและขั้นตอนของการ
ั
ี
ู
พัฒนาที่เปนรปธรรมชัดเจน เพื่อนําไปใชในการแกไขปญหาและพัฒนาชุมชน

 ผลการเรียนรูที่คาดหวัง

ี่
เมื่อศึกษาบทท 3 จบแลว ผูเรียนสามารถ
1. อธิบายขั้นตอนการจัดทําแผนพัฒนาชุมชน และการทําประชาพิจารณแผนชุมชน

2. สรางสถานการณจําลองในการจัดเวทประชาคมได
ี

3. มีสวนรวมในการจัดทําแผนและประชาพิจารณ รวมทั้งการประชุมกลุมยอย
4. ประเมินระดับการมีสวนรวมในการพัฒนาชุมชนของประชาชนในชุมชนได


 ขอบขายเนื้อหา

เรื่องท 1 กระบวนการจัดทําแผนพัฒนาชุมชน
ี่
ี่
เรื่องท 2 ขั้นตอนการทําประชาพิจารณแผนชุมชน
เรื่องท 3 ขั้นตอนการทําเวทประชาคม
ี่
ี
เรื่องท 4 การมีสวนรวมของประชาชนในการพัฒนาชุมชน
ี่
เรื่องท 5 ระดับการมีสวนรวมของประชาชนในการพัฒนาชุมชน
ี่

17

บทที่ 3

การจัดทําแผนพัฒนาชุมชน

ี่
แผนพัฒนาชุมชน มีลักษณะเปนแผนหลักทรวมแนวทางการพัฒนาทุกๆ ดานของ ชุมชน
เปนแผนที่เกิดจากการมีสวนรวมของผูคนในชุมชนและเครือขายที่เกี่ยวของรวมกัน จัดทําขึ้น เพื่อ


มุงใหคนในชุมชนไดเรียนรูและรวมดําเนินการแกไขปญหารวมกัน

ี่
เรื่องท 1 กระบวนการจัดทําแผนพัฒนาชุมชน


การจัดทําแผนพัฒนาชุมชนแตละชุมชนอาจมีขั้นตอนของการดําเนินการพัฒนาชุมชน
แตกตางกันไป ขึ้นอยูกบบริบทสิ่งแวดลอมของชุมชนนั้นๆ แตโดยทั่วไปการจัดทําแผนพัฒนา
ั
ชุมชน มีขั้นตอนตอเนื่องเปนกระบวนการตามลําดับ ตั้งแตขั้นการเตรยมการและวางแผน ขั้นการ
ี
จัดทําแผนพัฒนา และขั้นการนําแผนไปสูการปฏิบติ ดังนี้
ั
ี
1. ขั้นการเตรียมการและการวางแผน เปนการเตรยมความพรอมในดานตางๆ ดังนี้
ี
1.1 การเตรยมหาบุคคลที่เกี่ยวของ เชน คณะทํางาน คณะวิชาการ อาสา สมัคร
ผูนํา ฯลฯ

1.2 การเตรยมการจัดเวทีสรางความตระหนักรวมในการเปนเจาของชุมชน รวมกัน
ี
เชน การรวมคิด รวมวางแผน รวมปฏิบัต ทุกขั้นตอน
ิ

1.3 การศึกษาพัฒนาการของชุมชน โดยการศึกษา สํารวจ วิเคราะห สังเคราะห
ขอมูลทุกๆ ดานของชุมชน เชน ดานเศรษฐกจ ดานประเพณีวัฒนธรรม ดานการเมืองการ ปกครอง
ิ
เปนตน

1.4 การศึกษาดูงานชุมชนตนแบบ เพื่อเรียนรูจากประสบการณตรงจากชุมชน
ู
ี่
ตนแบบทประสบความสําเร็จ จะไดเห็นตัวอยางการปฏิบัติจรงที่เปนรปธรรม เพื่อที่จะไดนําสิ่ง ที่
ิ

18

ดีๆ ที่เปนประโยชนมาประยุกตใชกับชุมชน ตนเอง และชวยกันคิดวาชุมชนของตนควรจะ วางแผน

บริหารจัดการที่จะ นําไปสูการพัฒนาไดอยางไร

2. ขั้นการจัดทําแผนพัฒนา ประกอบดวยขั้นตอนยอยๆ ดังนี้

2.1 การรวมกันนําขอมูลที่ไดจากการเตรยมการมารวมกันวิเคราะหจุดแข็ง จุดออน

ี
โอกาสและอุปสรรคของชุมชน เพื่อประเมินความสามารถและ ประสบการณของ ชุมชนเพื่อ

นําไปสูการกําหนดภาพอนาคตของชุมชน ตามที่คาดหวัง (วิสัยทศน)
ั
2.2 การรวมกันคนหา และกําหนดการเลือกที่เหมาะสมในการพัฒนา (ยุทธศาสตร)

2.3 รวมกันกําหนดแผนงาน โครงการ กิจกรรม และเขียนเอกสารแผนงาน

โครงการ และกิจกรรมทจะพัฒนาแกปญหาหรือปองกันปญหา
ี่
2.4 นําแผนงาน โครงการ และกิจกรรม นําเสนอแลวพิจารณารวมกันและ ให

ขอมูลเพิ่มเติม เพื่อใหเห็นภาพรวมเพื่อการประสานเชื่อมโยงและเพื่อ การแบงงาน กันรับ ผิดชอบ

2.5 เมื่อคณะทํางานทุกฝายเห็นชอบ จึงนํารางแผนชุมชนไปทําการประชา พิจารณ 

แลกเปลยนเรยนรูในเวทีเพื่อสรางความเขาใจกับสมาชิกของชุมชนทั้งหมด เปนการ รวมใจเปนหนึ่ง
ี
ี่

เดียวที่จะดําเนินการพัฒนารวมกัน ตามแผน
2.6 ปรับปรุง แกไข แผนใหถูกตองเหมาะสมตามมต ความคิดเห็นที่ไดจาก การ
ิ
ประชาพิจารณ 

3. การนําแผนไปปฏิบัติ และประเมินผลการปฏิบัติงาน ประกอบดวยขั้นตอนยอยๆ

ดังนั้น

3.1 จัดลําดับความสําคัญของแผนงานโครงการ

3.2 วิเคราะหความเปนไปไดของแตละโครงการ

ั
ี่
ี่
3.3 จัดฝกอบรม เพิ่มเติมประสบการณความรูเกยวกบประเด็นที่สําคัญท กําหนดไว 
ในแผนเพื่อขยายผลการเรียนรูไปยงคนในชุมชน
ั
3.4 จัดระบบภายใน เชื่อมโยงเครือขายทั้งภายในภายนอกเพื่อสรางความ เขมแข็ง

ใหกับชุมชน

3.5 ดําเนินการปฏิบัติตามแผน

19

3.6 ติดตามความกาวหนา และประเมินผลการปฏิบัติงานตามแผน รวมทั้ง

ี่
ประเมินผลการดําเนินงานโครงการและกิจกรรมทอยูในแผน เพื่อปรับปรุงแผนใหมีความ สมบูรณ 
ยิ่งขึ้น

สําหรับผูที่จะทําหนาที่ในการประเมิน คือ แกนนําและคนในชุมชน เพราะคนเหลานี้ เปน

ิ
ทั้งผูบริหารจัดการ ผูปฏิบัต และผูรับประโยชนโดยตรง

การประเมินผลเมื่อเสร็จสิ้นโครงการ

ุ
หลังจากทกฝายไดรวมมือกันทํางานตามแผนชุมชนของตนเองแลวควรจัดประชุม สรุปผล
ุ
การดําเนินงานรวมมือกันเมื่อเสร็จสิ้นโครงการ เพื่อเปนการสรปบทเรยนทั้งโครงการวา ไดผลลัพธ
ี
ตามเปาหมายหรือไม นั่นคือ คนในชุมชนมีพัฒนาการและเกิดการเปลี่ยนแปลง อยางไร มีสิ่งที่ดีๆ

อะไรเกิดขึ้นบางที่เปนผลพวงของการพัฒนา มีปญหาอุปสรรคอยางไร มีวิธีการ แกไขใหบรรลุผล

สําเร็จหรือไม อยางไร ถาจะพัฒนาตอไปควรปรับปรุงขั้นตอนใด ฯลฯ ทั้งนี้เพื่อรวบรวมขอคิดเห็น

ิ
หลังการทํางานแลว ถอดและสรุปเปนบทเรยน เพื่อเปนแนวทางใน การทํากจกรรมหรือโครงการ

ี
พัฒนาอื่นตอไป

เรื่องท 2 ขั้นตอนการทําประชาพิจารณแผนชุมชน
ี่

เมื่อชุมชนรวมกันจัดทําแผนชุมชนและโครงการเสร็จแลว ขั้นตอนตอไปจะเปนการนํา

แผนชุมชนฉบับรางไปพิจารณาขอรับความคิดเห็นจากประชาชนที่มีสวนไดสวนเสีย หรือไดรับ


ผลกระทบจากแผนที่จัดทาขึ้น เรียกขั้นตอนนั้นวา “การทําประชาพิจารณ”
ํ
การทําประชาพิจารณแผนชุมชน เปนการนําเสนอแผนใหประชาชนในชุมชนได รับทราบ

ี่
โดยทั่วกัน ในขั้นตอนนี้ควรใหโอกาสประชาชนไดอภิปราย แลกเปลยนเรยนร ใหขอเสนอแนะ
ู
ี
ปรับปรุงแกไข เปนการแสดงออกรวมกันในเวท เปนการวิพากษวิจารณใน ลักษณะที่สรางสรรค
ี
ุ
เพื่อที่จะรวมมือกันดําเนินงานใหบรรลเปาหมาย นั่นคือ การพัฒนา ชุมชนที่อาศัยการพึ่งพาตนเอง

โดยอาศัยแผนงาน โครงการและกิจกรรมที่รวมกันกําหนดขึ้นการ ประชาพิจารณควรดําเนินการ
ดังนี้

20


1. เตรียมการประชาสัมพันธสื่อสารใหประชาชนไดเขารวมเวทีประชาพิจารณ เตรียม
ิ
เอกสารแผนงานโครงการที่รวมกันคิด รวมกันกําหนดติดตอและเตรียมวทยากร และคณะ
ผูดําเนินการรวมทั้งเตรียมความพรอมในการจัดเวท ี

2. จัดเวท สรางความเขาใจกับสมาชิกของชุมชนทั้งหมด โดยเชิญผูนํา ตัวแทน กลม
ุ
ี
ตางๆ และประชาชนในชุมชนรวมเวท ี


ี่
3. ประชาพิจารณ วิพากษวิจารณ แลกเปลยนเรียนร รวมแรงรวมใจใหเปนหนึ่งเดียว
ู
เพื่อรวมกันปฏิบัติการตามแผน
4. ปรับปรุง แกไขแผนใหมีความถูกตองเหมาะสมตามมติของที่ประชุมโดย เขียน แผน

ั
เปนลายลกษณอกษร จัดทาเปนเอกสารใหชุมชนไดศึกษาและนําไป ปฏิบัติใหเปนไปใน แนวทาง
ั
ํ
เดียวกัน

องคประกอบของแผนชุมชน

โดยทั่วไป แผนชุมชนมีองคประกอบหลักในการเขียนดังนี้ คือ

1. วิสัยทศน (ภาพอนาคตที่จะไปใหถึง)
ั
2. เปาหมาย

3. ยุทธศาสตร (กลวิธี)

4. วัตถุประสงค

5. ขอมูลชุมชน ที่จําแนกเปนหมวดหมู

6. แผนงาน โครงการ และกิจกรรม

7. แผนการปฏิบัติงาน แนวทางหรือวิธีการดําเนินการ

8. จํานวนงบประมาณ และที่มาของงบประมาณ

9. ระยะเวลาดําเนินการ

10. ตัวบงชี้ความสําเร็จ

ี
ิ
สวนองคประกอบปลกยอยอื่นอาจเขียนเพิ่มเติมตามความจําเปนและเหมาะสมตาม บรบท
สิ่งแวดลอมของแตละชุมชน

21

เรื่องท 3 ขั้นตอนการทําเวทีประชาคม
ี่

เวทีประชาคมเปนสถานทที่ผูคนรวมตัวกันเพื่อพูดคุย แลกเปลยนขอมูลความคิดเห็น แกไข
ี่
ี่
ปญหาพัฒนา หรือปฏิบัตรวมกัน เพื่อประโยชนของชุมชน โดยใชการมีสวนรวมในการ คนหา
ิ
ขอมูล วิเคราะหขอมูลและกําหนดกิจกรรมที่จะนําความเห็นรวมขับเคลื่อนไปสูการปฏิบัต ิ

ขั้นตอนการทําประชาคม (กรมการพัฒนาชุมชน, 2543, 420) มีขั้นตอนดังนี้

1. ขั้นเตรียมการ

1.1 ศึกษา วิเคราะห ขอมูลที่เกี่ยวของกบชุมชน และที่เปนประเด็นรวมของ ชุมชน

ั

กําหนดประเด็นเนื้อหา และวิธีการ
1.2 จัดตงคณะทํางานประชาคม พรอมทั้งกําหนดบทบาทหนาที่ของคณะ ทํางาน
ั้
ใหชัดเจน เชน ผูนําประชาคมทําหนาที่กระตุนใหประชาชนไดรวมคิดตามประเด็น สราง

บรรยากาศการมีสวนรวมผูชวยผูนําประชาคม ทําหนาที่เสนอประเด็นที่ผูนําประชาคม เสนอไม

ครบถวน หรือผิดพลาด รวมทั้งบรรยากาศใหเกิดการตื่นตัว เกิดการผอนคลาย ผูอํานวย ความ

ิ
สะดวก ทําหนาที่ใหบรการดานตางๆ เปนตน
1.3 กําหนดจํานวนประชาชนกลุมตางๆ ที่เปนผูมีสวนไดสวนเสีย ประมาณ 30-50

คน เชน กรรมการหมูบาน ผูนํากลุมอาชีพ ผูนําทองถิ่น ผูนําตามธรรมชาติและอาสาสมัคร เปนตน

1.4 กําหนดระยะเวลาของการทําประชาคม โดยพิจารณาใหมีความเหมาะสม ตาม

ความพรอมของประชาชนและขึ้นอยูกับประเด็นการพูดคุย แตตองไมกระทบตอเวลาการ ประกอบ

อาชีพของประชาชน


1.5 เตรียมชุมชน สถานท วัสดุอุปกรณ สื่อการเรยนรูตางๆ ที่ใชในการ ประชาคม

ี
ี่
และประสานงานกับทุกฝายที่เกี่ยวของ
2. ขั้นดําเนินการ

2.1 เตรียมความพรอมของประชาชนที่เขารวมประชาคม เชน สรางความ คุนเคย

การแนะนําตัว ละลายพฤติกรรม ใหทุกคนไดรูจักกนโดยทั่วถึง กําหนดวัตถุประสงค ขอบเขต กติกา
ั
ในการทําประชาคมใหชัดเจน

22

2.2 แลกเปลยนเรยนรูซึ่งกันและกัน ทั้งคณะทํางานและประชาชนรวมกัน สะทอน
ี่
ี
ความคิดเห็นตอประเด็น

2.3 คนหาปจจัยเกื้อหนุนหรือ “ทุน” ในชุมชน โดยรวมกันพิจารณาจุดเดน จุด


ดอย ขอจํากัดและโอกาสของการพัฒนาชุมชน ระดมสมองคนหา ทรัพยากรตางๆ ที่มีอยูใน ชุมชน
รวมทั้งทุนทางสังคม ไดแก วัฒนธรรม ประเพณี ระบบเครือญาต ความเอื้ออาทร ฯลฯ เพื่อใชทุน

ิ
เหลานี้เปนพลัง ขับเคลื่อนกิจกรรมตางๆ ในชุมชน

3. ขั้นติดตามและประเมินผลการดําเนินการ

3.1 คณะทํางานและประชาชนกลุมเปาหมายรวมกันแสดงผล ประเมิน จุดเดน จุด

ดอย ขอบกพรองและสิ่งทควรปรับปรุง สําหรับการทําประชาคมครั้งตอไป รวบรวมผลงาน ที่ผาน
ี่
มา เพื่อเผยแพรและประชาสัมพันธ

3.2 ติดตามผลหลังการดําเนินงาน เมื่อจัดประชาคมเสร็จสิ้นแลว เชน คณะ ทํางาน

ประชาชน กลุมเปาหมาย และผูเกี่ยวของทุกฝาย ตองประสานงาน เพื่อใหเกิดการสนับ สนุนการ

ั
ดําเนินงานตามมติของประชาชนอยางตอเนื่อง ใหกําลังใจ ชวยเหลือกันและกนอยาง จริงจัง

วัตถุประสงคของการทําประชาคม

ุ
ี
ในการทําประชาคมมีวัตถประสงคที่สําคัญหลายประการ (ณัฐนร ศรีทอง, 2552, 418-419)
ดังนี้

ี
ั
1. เพื่อสงเสริมใหประชาชนเกิดการเรยนรูซึ่งกันและกนอยางตอเนื่อง โดย
สามารถ คิด วิเคราะหไดดวยตนเอง

2. เพื่อสงเสริมใหประชาชนไดวิเคราะหปญหาของชุมชน และสามารถ กําหนด

ทิศทางการทํางานดวยตนเอง

3. เพื่อสรางจิตสํานึกสาธารณะใหเกิดขึ้น ประชาชนในชุมชนรูจักทํางานเพื่อ

สวนรวม และการพึ่งพาตนเอง

4. เพื่อคนหาผูนําการเปลี่ยนแปลง (แกนนํา) ในชุมชน
5. เพื่อเปนการระดมพลังสมองในการคิดแกปญหาทตอบสนองตอความ ตองการ
ี่

ที่แทจริงของประชาชน (ประเด็นรวม)

23

6. เพื่อใหประชาชน หนวยงานตางๆ ทั้งภาครัฐและเอกชน มีสวนรวมในการ

ั
ตัดสินใจ ลงมือปฎิบัติและติดตามผล ประเมินผลการทํางานเชิงพัฒนารวมกน
7. เพื่อใหมีทางเลือกในการแกไขปญหารวมกันของประชาชน โดยเชื่อมโยง


ประสบการณตางๆ และพัฒนาการคิดอยางอยางเปนระบบ
8. เพื่อกอใหเกิดเวทีสําหรับการปรกษาหารือ พบปะ พูดคุย แสดงความ คิดเห็น
ึ
รวมกันของคนในชุมชน

ี่
เรื่องท 4 การมีสวนรวมของประชาชนในการพัฒนาชุมชน

การจัดกิจกรรมการพัฒนาชุมชนที่กอใหเกิดการมีสวนรวมของประชาชนนั้น สามารถ ทํา

ไดหลายวิธี เชน การจัดเวทีประชาคม การประชุมกลุมยอยเพื่อระดมความคิดเห็นรวมตอ ประเด็น

ใดประเด็นหนึ่ง การฝกอบรมเพื่อพัฒนาหรือสงเสริมศักยภาพของประชาชน การ ประชาพิจารณ 

เพื่อการรับฟงความคิดเห็นของประชาชนเกี่ยวกบประเด็นที่มีผลกระทบตอ ประชาชนจํานวนมาก
ั
ฯลฯ กิจกรรมตางๆ เหลานี้ประชาชนทุกคนสามารถเขาไปมีสวนรวม เพราะเปนกระบวนการเรียนรู

ํ
รวมกัน แตการเขาไปมีสวนรวมในแตละกิจกรรม จาเปนตองเขาใจ และแสดงบทบาทของตนเองให 
ิ
ถูกสอดคลองและเหมาะสมกับกจกรรมที่จัดขึ้น

4.1 การมีสวนรวมของประชาชนในเวทีประชาคม

เวทีประชาคมเปนกิจกรรมหนึ่งที่มีวิธีการกระตุนใหกลุมประชาชนไดเกิดการ เรียนร ู

ั
อยางมีสวนรวมระหวางผูที่มีประเด็นรวมกันโดยจดเวทีสื่อสารพูดคุยกันขึ้น เพื่อสราง การรับรู

สรางความเขาใจในประเด็นปญหารวม เพื่อใหไดขอสรุปและแนวทางแกไขประเด็น นั้นๆ แลว

ชวยกันผลักดันใหเกิดผลตามแนวทางและเปาหมายที่ไดกําหนดขึ้นรวมกัน

การเขามามีสวนรวมของประชาชนในเวทีประชาคม ประชาชนอาจแสดง บทบาท

ของตนเองไดดังนี้

1. ควรทําความเขาใจตอวัตถุประสงคของการทําประชาคมอยางชัดเจน

24

2. ควรใชความคิดและนําเสนอโดยการพูดสื่อสารใหเห็นความเชื่อมโยง และเปน

ระบบ

3. พยายามเขาใจและเรียนรูรบฟงเหตุผลของผูอื่น
ั
4. ควรรับฟงประเด็นและความคิดเห็นของผูอื่นอยางตั้งใจ หากไมเขาใจควร

ซักถามผูดําเนินการดวยความสุภาพ

5. ความคิดเห็นควรมีความเปนไปได มีความเหมาะสม

6. ควรเสนอความคิดเห็นอยางสรางสรรค นั่นคือใชเหตุและผลประกอบ ความ

คิดเห็น

7. รับฟงและเคารพความคิดเห็นของผูอื่น เพราะแตละคนมีสิทธิเสรีในการ แสดง

ความคิดเห็นอยางเทาเทยมกัน
ี
8. แสดงความคิดเห็นตอประเด็นรวมอยางตรงไปตรงมา

9. ไมวางตนเปนผูขัดขวางตอการดําเนินงาน

4.2 การมีสวนรวมของประชาชนในการพัฒนาชุมชน

ั
1. การมีสวนรวมในการคนหาสาเหตุของปญหา เนื่องจากปญหาเกิดกบ
ประชาชน ประชาชนในชุมชนยอมรูจักและเขาใจปญหาของตนดีที่สุด หากไดรวมกลุมกัน จะ

สามารถชวยกันคิด วิเคราะหปญหาและสาเหตุไดอยางชัดเจนและรอบดาน

2. การมีสวนรวมในการรวมคิดรวมวางแผน ประชาชนอาจรวมกันใชขอมูล ที่ได

ี
จากการสํารวจและเรยนรรวมกันจากการรวมกลุมแลกเปลี่ยนความคิดเห็น จากการคนหา ศักยภาพ
ู
ึ
ของชุมชน หรือจากการศกษาดูงาน แลวนําขอมูลเหลานั้น มาคิดวางแผนรวมกัน ตัดสินใจรวมกัน
ขั้นตอนนี้อาจคอยเปนคอยไป และอาศัย แกนนําที่เขมแข็ง

ิ
3. การมีสวนรวมในการปฏิบัต เนื่องจากประชาชนมีทุนของตนเอง ตั้งแต
แรงงาน ประสบการณและทรัพยากร หากไดรวมกันปฏิบัติโดยใชทุนที่มีอยยอมทําใหรูสึกถึง ความ
ู
เปนเจาของรวมกัน เกิดการเรียนรูในการทํางานรวมกัน การแกไขปญหารวมกัน โอกาส ที่จะ

ิ
นําไปสูเปาหมายจึงมีสูงกวาการปฏิบัตโดยอาศย บุคคลภายนอก
ั
ิ
4. การมีสวนรวมในการติดตามและประเมินผล เมื่อประชาชนเปนผูปฏิบัต และ
ขณะเดียวกันประชาชนควรเปนผูติดตามและประเมินผลรวมกัน เพื่อจะไดรวมกันพิจารณา วา สิ่งท ี่

25

ดําเนินการรวมกันนั้นเกิดผลดีบรรลุตามเปาหมาย ที่กําหนดหรือไมเพียงใด ควรปรับปรุง อยางไร

ซึ่งจะทําใหประชาชนเห็นคุณคา ของการทํากิจกรรมเหลานั้น

4.3 การมีสวนรวมของประชาชนในการประชุมกลุมยอย

การประชุมกลุมยอยเปนการประชุมเพื่อระดมความคิด สําหรับการทํางาน อยางใด

อยางหนึ่ง โดยมีผูเขาประชุมประมาณ 4-12 คน

องคประกอบของการประชุมกลุมยอย

1. กําหนดประเด็นการประชุม

2. ผูเขาประชุมประกอบดวย 1) ประธาน 2) เลขานุการ 3) สมาชิกกลุม

ี่
3. เลือก และกําหนดบทบาทผูเขาประชุมเพื่อทําหนาท ตางๆ เชน ประธานททํา หนาท ี่
ี่
ดําเนินการประชุม เลขานุการทําหนาที่สรปความคิดเห็นของที่ประชุม จดบันทึกและ รายงานการ
ุ
ประชุม สมาชิกกลุมทําหนาที่แสดงความเห็นตาม ประเด็น

4. สถานที่กําหนดตามความเหมาะสม

วิธีการประชุมกลุมยอย

1. ประธาน เปนผูทําหนาที่เปดประชุม แจงหัวขอการประชุมใหสมาชิกในที่ประชุม

รับทราบ

2. ผูเขารวมประชุม อาจชวยกันตั้งหัวขอยอยของประเด็น บางครั้งหนวยงาน เจาของ

เรื่องทจัดประชุมอาจกําหนดประเด็นและหัวขอยอยไวใหแลว
ี่
3. ประธานเสนอประเด็น ใหสมาชิกที่ประชุมอภิปรายทีละประเด็น และสรุป ประเด็น

การพูดคุย

4. สมาชิกที่ประชุมรวมกันแสดงความคิดเห็น

ุ
5. เลขานุการ จดบันทกสรปความคิดเห็นของที่ประชุม และจัดทํารายงานหลังจาก
ึ
ประชุมเสร็จสิ้นแลว

ิ
การมีสวนรวมของสมาชกในการประชุมกลุมยอย

ในการประชุมกลุมยอยจําเปนตองอาศัยความคิดเห็นของสมาชิกทุกคน ดังนั้นเพื่อ ใหการ

จัดประชุมบรรลุตามเปาหมาย สมาชิกในที่ประชุมควรมีสวนรวมดังนี้

1. พูดแสดงความคิดเห็นพรอมเหตุผลทีละคน

26

ุ
2. ในการพูดสนับสนุนความคิดเห็นของผูอื่น ควรแสดงความคิดเห็นและใชเหตผล
ประกอบ

3. ผูเขารวมประชุมสามารถแสดงความคิดเห็นคัดคานความคิดเห็นของผูอื่นได แตควร

ใชเหตุผลและความเปนไปไดในการคัดคาน

4. ควรใชคําพูดที่สุภาพ เชน ขอโทษ ขอบคุณ ในโอกาสที่เหมาะสม

เรื่องท 5 ระดับการมีสวนรวมของประชาชนในการพัฒนาชุมชน
ี่

การมีสวนรวมของประชาชนในกระบวนการพัฒนาชุมชนทุกขั้นตอนของการพัฒนา

ตั้งแตการรวมคิดรวมวางแผน รวมปฏิบัต รวมกํากบติดตาม รวมประเมินผล และรับผลประโยชน 
ั
ิ
จากการพัฒนาหากการพัฒนาเปนไปตามกระบวนการดังกลาว ถือวาการพัฒนานั้นเปนของ

ประชาชนโดยแทจริง เพราะเปนสิ่งที่ชี้ใหเห็นถึงความพรอม ความตื่นตัว ความรวมมือ ความ


เขมแข็ง เปนปกแผนของชุมชนซึ่งเปนตัวบงชี้ของการพัฒนาแบบพึ่งพาตนเอง


ระดับของการมีสวนรวมแบงไดเปน 3 ระดับดังนี้ คือ
1. ระดับเปนผูเปนผูรับประโยชนจากการพัฒนา เปนการเขามามีสวนเกี่ยวของ ดวยการ

รับผลประโยชนเพียงอยางเดียว ถือเปนระดับต่ําสุดของการมีสวนรวม หากชุมชนใด

ประชาชนสวนใหญมีสวนรวมในระดับนี้ยังจําเปนที่จะตองพัฒนา ความรวมมือ

ความเปนปกแผน ใหมีพลังเปนหนึ่งเดียว ยังไมถือวาเปนการพัฒนา โดยประชาชน

2. ระดับเปนผูใหความรวมมือ ประชาชนเขามามีสวนเกี่ยวของโดยคอยใหความ

รวมมือกับเจาหนาที่รัฐตามโอกาสและเวลาที่เจาหนาที่รัฐเปนผูกําหนด เปนการ ให

ี่
ความรวมมือในระดับที่ดี แตยังเปนระดับทประชาชนยังไมไดเปนผูตัดสินใจ และลง
มือปฏิบัติการเอง

3. ระดับเปนผูตัดสินใจ ประชาชนจะเปนผูศึกษาสถานการณ และตัดสินใจที่จะ


ื่
ดําเนินการพัฒนาเรองตางๆ ตลอดกระบวนของการพัฒนาดวยตนเองนับตั้งแต การ
ี่
ิ
ั
รวมมือและวางแผน ปฏิบต ประเมิน และแบงปนผลประโยชนรวมกัน เจาหนาท รัฐ

27

เปนเพียงผูใหคําปรึกษาหากประชาชนที่สวนรวมในลักษณะนี้ถือวา เปนระดับสูงสุด

ของการมีสวนรวม

กิจกรรม

ใหผูเรียนทํากิจกรรมตอไปนี้

ั
1. อธิบายขั้นตอนของการจดทําแผนพัฒนาชุมชนทั้ง 3 ขั้นตอน พรอมยกตัวอยาง การม ี
สวนรวมของตนเองในการพัฒนาทองถิ่นหรือชุมชนของตนเอง

2. อธิบายขั้นตอนการทําประชาพิจารณแบบพัฒนาชุมชน

3. หาโอกาสเขารวมสังเกตการณ หรือมีสวนรวมในกจกรรม การจัดทําแผนพัฒนา
ิ

ชุมชน และการประชาพิจารณแผนพัฒนาชุมชน รวมทั้งการประชุมกลุมยอย ในทองถิ่นหรือ ชุมชน

ึ
ั
ของผูเรียน แลวบันทกขั้นตอนหรือกระบวนการจากการ สังเกตลงในสมุดบนทึก
4. เชิญแกนนําหรือนักพัฒนาชุมชนมาใหความรูเกี่ยวกับกระบวนการจัดทําแผน พัฒนา
ชุมชนพรอมจดบันทึกขั้นตอนและกระบวนการจัดทําแผน

5. ใหสังเกตและประเมินระดับการมีสวนรวมในการพัฒนาชุมชนของประชาชน ใน

ชุมชนของผูเรียนวาประชาชน สวนใหญมีสวนรวมอยูในระดับใด

6. หาโอกาสศึกษาดูงานเกี่ยวกับการพัฒนาชุมชนในพื้นที่ใกลเคียง แลวนําผลของ

การศึกษามาเปรียบเทียบกับชุมชนของตนเอง

7. ใหผูเรียนแบงกลุม (ตามความเหมาะสม) สรางสถานการณจําลองจัดทําเวท ี

ประชาคม โดยใหทกคนรวมกันกําหนดประเด็น และมีสวนรวมในการจัดเวท ประชาคม ภายใต
ี
ุ
การใหคําปรึกษาแนะนําของคุณครูประจํากลุม

28

บทที่ 4

ิ
การเผยแพรผลการปฏิบัต

 สาระสําคัญ

ิ
ั
การเผยแพรผลการปฏิบตงานตามกระบวนการพัฒนาชุมชนเปนขั้นตอนของการสื่อสาร
ู
ี
ผลการดําเนินงานใหสาธารณชนไดรับร การสื่อสารอาจเขียนเรียบเรยงเปนรายงานผลการ
ดําเนินงาน ซึ่งมีรูปแบบเฉพาะ นอกจากนี้ในการทํางานพัฒนาเมื่อเสร็จสิ้นการวางแผน กอนที่จะ

ิ
ถึงขั้นตอนการปฏิบัต จําเปนตองเขียนโครงการเพื่อสื่อสารกระบวนการดําเนิน งานในอนาคต เพื่อ
เปนเครื่องมือขับเคลื่อนไปสูการปฏิบัติอยางเปนระบบและมีเปาหมาย ที่ชัดเจน

 ผลการเรียนรูที่คาดหวัง

ี่
เมื่อศึกษาบทท 4 จบแลวผูเรียนสามารถ

1. อธิบายความหมาย ลักษณะองคประกอบสําคัญของโครงการ
2. อธิบายสวนประกอบที่สําคัญ หลักการเขียนและรูปแบบของรายงานผลการ

ดําเนินงานได

3. เขียนโครงการพัฒนาชุมชนได

4. สรุปความหมาย และความสําคัญของรายงานผลการดําเนินงานได

5. เขียนรายงานผลการดําเนินงานพัฒนาได

 ขอบขายเนื้อหา

เรื่องท ี่ 1 การเขียนโครงการพัฒนาชุมชน

เรื่องท ี่ 2 การเขียนรายงานผลการดําเนินงาน

29

บทที่ 4

การเผยแพรผลการปฏิบัติ

ั
ั
กระบวนการพัฒนาชุมชนอาจเริ่มจากการจดทําแผนพัฒนาชุมชนการเขียนโครงการ ขบเคลื่อน
ไปสูการปฏิบัติตามแผนงานและโครงการนั้นๆ แลวสรุปบทเรียนประเมินผล โครงการ เขียนรายงานผลการ
ดําเนินงาน แลวดําเนินการพัฒนาตอไปตามกิจกรรมตางๆ ของโครงการโดยการเขียนโครงการเพื่อการนําไป

ปฏิบัติตอไป การเขียนโครงการและรายงาน ผลการดําเนินงานมีลักษณะเฉพาะและมีรูปแบบที่แตกตางกัน
ผูเขียนจําเปนตองศึกษาองค ประกอบ และรายละเอียดใหชัดเจนจึงจะลงมือเขียนได




เรื่องท 1 การเขียนโครงการพัฒนาชุมชน
ี่

1.1 ความหมายของโครงการ


มีผูใหความหมายของคําวา “โครงการ” ไวหลายความหมาย ดังนี้
ุ
ิ
1) โครงการ หมายถึง กลุมกจกรรมที่ตอบสนองวัตถประสงค โดยมีเวลา เริ่มตน
และสิ้นสุดที่ชัดเจน (ศูนยเทคโนโลยีทางการศึกษา. 2545 : 37)

ิ
2) โครงการ หมายถึง กลุมกจกรรมที่มีความสัมพันธเกี่ยวของกัน มุงตอบ สนอง
เปาหมายเดียวกัน มีระยะเวลาเริ่มตน และสิ้นสุดที่ชัดเจน เปนงาน พิเศษที่ตางจากงาน ประจํา (ทวีป

ศิริรศมี. 2544 : 31)
ั
3) โครงการ หมายถึง กิจกรรมที่จัดทําขึ้น เพื่อจะแสดงใหเห็นวาจะทํางาน อะไร

อยางไร ที่ไหน เมื่อไร และจะเกิดผลอยางไร (กรมการศึกษานอก โรงเรียน. 2537 : 7)

สรุปความหมายของโครงการ หมายถึง กลุมกิจกรรมอยางใดอยางหนึ่งที่จัดทาขึ้น โดยมี
ํ
วัตถุประสงค การปฏิบัติ และชวงเวลาที่ชัดเจน

1.2 ลักษณะของโครงการ

30

โครงการที่ดีโดยทั่วไปตองมีลักษณะที่สําคัญ ดังนี้

1) นําไปปฏิบัติได

2) สอดคลองกับสภาพสังคม วัฒนธรรม ชุมชน

3) มีรายละเอียดเพียงพอ ระบุชวงเวลา กลุมเปาหมายแนวทางการปฏิบัต ิ

ทรัพยากร (บุคลากร งบประมาณ ฯลฯ)

4) มีตัวบงชี้ที่นําไปสูการพัฒนา

1.3 วิธีพัฒนาโครงการ

โครงการเปนกรอบการคิดวางแผนเคาโครงการทํางานในอนาคต การพัฒนา

โครงการ มีขั้นตอน พอสรุปไดดังนี้

1) ศึกษาและวิเคราะหสภาพปจจุบันของชุมชนเพื่อกําหนดปญหาและความ

ตองการในการพัฒนา

2) กําหนดวัตถุประสงคและเปาหมายของการทํางาน

ํ
3) กําหนดกิจกรรมและจัดทารายละเอียดตามองคประกอบของโครงการ
4) กําหนดทรัพยากร เชน งบประมาณ บุคลากร

5) กําหนดการติดตาม/ประเมินผล

1.4 โครงสราง/องคประกอบของโครงการ

โดยทั่วไปการเขียนโครงการจะตองเขียนตามหัวขอตางๆ เพื่อผูเกี่ยวของทุกฝาย จะ

ไดทราบวาจะทําอะไร อยางไร ที่ไหน เมื่อไร สําหรับโครงสรางหรือองคประกอบที่มักใชใน การ

เขียนโครงการ มีดังนี้


1) ชื่อโครงการ ควรเขียนเปนขอความที่มีความหมายชัดเจน กระชับและ เขาใจ
งาย

2) หลักการและเหตุผล ควรเขียนลักษณะบรรยายรายละเอียดตั้งแตสภาพ ความ

ิ
เปนมา เหตุผล ความจําเปนหลักการมีทฤษฎี นโยบาย สถิติที่เปน ขอมูลอางองประกอบ

31

3) วัตถุประสงค เปนขอความที่แสดงถึงความตองการทําสิ่งหนึ่งสิ่งใดท ี่

สอดคลองกับหลักการเหตุผล สามารถปฏิบัติได อาจระบุปริมาณหรือคุณภาพของการดําเนิน งาน

ดวย ก็ได

ี
4) เปาหมายการดําเนินงาน เปนรายละเอยดที่แสดงผลผลิตของโครงการ ในเชิง
ปริมาณ และคุณภาพที่มีลักษณะเหมาะสมและสอดคลองกับ วัตถุประสงค

ั
5) วิธีดําเนินงาน เปนรายละเอียดเกยวกบกิจกรรมที่จะปฏิบัติใหบรรลุตาม
ี่
วัตถุประสงค กิจกรรมอาจมีมากกวา 1 กิจกรรม โดยเขียนเรยงตามลําดับ จากการเริ่มตนจนสิ้นสุด
ี
การทํางาน แสดงระยะเวลาที่ชัดเจนแตละ กิจกรรม อาจแสดงดวยปฏิทินการปฏิบัติงาน

6) ระยะเวลา ควรระบุระยะเวลาตั้งแตเริ่มตนโครงการจนเสร็จสิ้นโครงการ

7) ทรัพยากรหรืองบประมาณที่ใชในการดําเนินการ ซึ่งตองสอดคลองกับ

เปาหมายและกิจกรรม

ี่
8) เครือขายที่เกยวของ ระบุ กลุมบุคคล ชุมชน หนวยงานที่เกี่ยวของที่สนับ สนุน

สงเสริมและสามารถขอประสานความรวมมือในการดําเนินงาน
9) การประเมินผล ระบุวิธีการประเมินและระยะตลอดการดําเนินงาน เชน กอน

ระหวาง สิ้นสุดโครงการ เพื่อจะไดทราบวางานที่จะทําเปนไปตามวัตถประสงคและ เปาหมาย
ุ
หรือไม คุณภาพของงานเปนอยางไร

10) ผูรับผิดชอบโครงการ ระบุ ชื่อผูรับผิดชอบ หรือหนวยงาน พรอมหมายเลข

โทรศัพท เพื่อความชัดเจนและสะดวกในการติดตอ

11) ความสัมพันธกับโครงการอื่น ระบุ ชื่องาน หรือโครงการ ที่เกี่ยวของของ

หนวยงาน หรือชุมชนวามีโครงการใดบางที่สัมพันธกับโครงการนี้ และเกี่ยวของในลักษณะใด เพื่อ

ความรวมมือในการทํางาน

ี่
12) ผลที่คาดวาจะไดรับ เปนผลที่เกิดผลจากการทโครงการบรรลุวัตถุประสงค

และเปาหมายโดยระบถึงผลที่จะไดรับภายหลงการดําเนินโครงการ ผล ดังกลาวควรสอดคลองกับ
ั
ุ
วัตถุประสงคของโครงการ

32

ี่
เรื่องท 2 การเขียนรายงานผลการดําเนินงาน

การเขียนผลการดําเนินงานของบุคคล กลุม องคกรหรือหนวยงาน เปนการเขียน

รายงานซึ่งมีวิธีการเขียนแตกตางกัน แตการเขียนรายงานที่สามารถสื่อสารใหเขาใจจําเปน ตองมีการ

วางแผนและเรียบเรียงอยางเปนระบบ จึงจะทําใหรายงานฉบับนั้นมีประโยชน นาอาน และ

นําไปใชในการวางแผนไดอยางตอเนื่อง และสามารถใชเปนขอมูลสารสนเทศเพื่อการ ปรับปรุง

พัฒนางานตอไป

2.1 ความหมายและความสําคัญของรายงานผลการดําเนินงาน

รายงาน คือ เอกสารที่เสนอรายละเอียดเกี่ยวกับขอมูลพื้นฐาน เปาหมาย ผลการ

ดําเนินงาน ปญหา อุปสรรค แนวทางแกไขและขอเสนอแนะในการดําเนินงานของบุคคล กลุม

องคกร หรือหนวยงาน

รายงานผลการดําเนินงานมีความสําคัญ เพราะเปนเอกสารที่แสดงใหเห็น

รายละเอียดของผลการดําเนินงานที่ผานมาวาประสบผลสําเร็จ ไมสําเร็จอยางไร เพราะอะไร มี

อุปสรรค ปญหาในการดําเนินงานดานใด อยางไร จะมีแนวทางแกไขอยางไร หากจะพัฒนา

ตอเนื่องจะมีขอเสนอแนะที่เปนไปไดอยางไร

2.2 การเขียนรายงานผลการดําเนินงาน

การเขียนรายงานผลการดําเนินงานเปนวิธีการนําเสนอผลจากการดําเนินงาน

โครงการใดโครงการ หนึ่งอยางมีระบบและเปนแบบแผน เพื่อสื่อสารใหผูเกยวของไดรับทราบ การ
ี่
ึ
เขียนรายงานใหมีประโยชนและคุณภาพตอผูอานหรือผูเกี่ยวของ ผูเขียนรายงานตองศกษา ทําความ
ั
เขาใจตั้งแตวิธีการเขียน การใชภาษาที่เหมาะสมการรูจักนําเสนอขอมูลเกี่ยวกบ รายละเอียด และ
ขั้นตอนของการดําเนินงานตั้งแตแรกเริ่มจนจบ เรียงลําดับตั้งแตความเปนมา วัตถุประสงค วิธี

ดําเนินงาน ปญหาอุปสรรค พรอมขอเสนอแนะ ฯลฯ เพื่อสื่อสารใหผูอานเขาใจ ตามลําดับ และ

ื
ั
จัดพิมพเปนรายงานฉบบสมบูรณที่นาเชื่อถอ สามารถนําไปใชอางอิงได

33

ขั้นตอนการเตรียมการเขียนรายงาน

การเขียนรายงานที่ดีมีคุณภาพ ตองมีการวางแผนและเตรียมการอยางเปนลําดับ

ขั้นตอน ดังนี้

ขั้นที่หนึ่ง เตรียมขอมูลที่เกยวของ ทั้งที่เปนเนื้อหา และสวนประกอบ เชน
ี่
ี
วัตถุประสงคและขอบขายเนื้อหา รายละเอยดเนื้อหาที่ครบถวน ซึ่งตองใชเวลาในการรวบรวม
ขั้นที่สอง กําหนดประเภทของผูอานรายงาน ผูเขียนจะตองทราบวารายงาน ที่จัดทํา

ขึ้นมีใครบางที่จะเปนผูอาน เพื่อจะไดนําเสนอรายงานดวยรายละเอยดจะเลือกภาษา ที่เหมาะสม
ี
สอดคลองกับระดับของผูอาน

ขั้นที่สาม กําหนดเคาโครงเรื่อง หรือ กรอบของการเขียนรายงานเปนการ กําหนด

ี่
หัวขอหลักและหัวขอยอยนั่นเอง หัวขอของเคาโครงเรื่องควรครอบคลุมประเด็นท ตองการนําเสนอ
เพื่อชวยใหงายและสะดวกตอการเขียน สามารถเรียงลําดับเนื้อหาหรือ ผลการดําเนินงานตั้งแต 

เริ่มตนจนจบ

หลักการวางเคาโครงเรื่องในการเขียนรายงาน

1. ควรจัดเรียงลําดับหัวขอเรองอยางตอเนื่อง และสัมพันธกัน
ื่
ี
2. การจัดเรยงหัวขอ ควรเชื่อมโยงกันอยางเปนเหตุเปนผล
3. ควรคํานึงถึงความสนใจของผูอาน

4. หัวขอแตละหัวขอควรครอบคลุมรายละเอยดที่ตองการนําเสนอ
ี

หลักและขอควรคํานึงในการเขียนรายงาน

การเขียนรายงานทุกประเภทใหมีคุณภาพสามารถนําเสนอและสื่อสารไดตรง

ประเด็นตามที่ตองการ ผูเขียนควรคํานึงถึงสิ่งตอไปนี้

1. ความถูกตอง ควรนําเสนอขอมูล รายละเอียดเนื้อหาที่ถูกตอง ไมบิดเบือน

ความจริง นําเสนออยางตรงไปตรงมา

ี่
2. ความกระชับ รัดกุม ตรงประเด็น ตรวจทานอยางละเอียดถี่ถวน หลีกเลยง
ี
ถอยคําที่ฟุมเฟอยวลที่ซ้ําๆกัน คุณคาของรายงานไมไดวัดที่ปริมาณจํานวน
หนา แตวัดจากความชัดเจน ครบถวน ความตรงประเด็นของเนื้อหา

34

ี่
3. ความชัดเจนและสละสลวย โดยพิจารณาประโยคทตองงาย ถูกตองตาม
หลักการเขียน หลักไวยากรณ และเครื่องหมายวรรคตอน การยอหนา รวมทั้ง

การสะกดคํา หลีกเลี่ยงการใชภาษาถอยคําที่คลุมเครือ มีหลาย ความหมาย ควร

ใชหัวขอยอยเพื่อไมใหสับสน

4. การเขียนเรยบเรียงรายงาน ซึ่งอาจแบงเนื้อหาจากภายในเลมเปนตอน หรือ
ี
็
เปนบท ตองมีความตอเนื่องกันตลอดทั้งเลม เมื่อเขียนตนรางเสรจ ควรไดอาน
ตรวจทานทุกขอความ อานแลวไมรูสึกสะดุดมีความตอเนื่อง อยางสม่ําเสมอ

ตลอดทงเลม
ั้
5. การนําเสนอขอมูล ในการเขียนรายงาน มีขอมูลที่นําเสนอแบงเปนสอง

ํ
ประเภท คือ ขอมูลที่เปนจานวน สถิต ตัวเลข และขอมูลที่เปนขอความ
ิ
ิ
บรรยาย สําหรับการนําเสนอขอมูลที่เปนสถิต ตัวเลข ควรนําเสนอใน รูปแบบ
ของตาราง แผนภูมิ หรือแผนภาพตามความเหมาะสม พรอมทงมีเลขที่และชื่อ
ั้

ี่
ั
กํากับตาราง หรือแผนภูมิดวยเพื่อผูอาน จะไดทราบวาเปนขอมูลเกยวกบเรื่อง
ุ
ี่
ใด นอกจากนี้ ตองระบทมาของขอมูล ใหชัดเจนอีกดวย สวนขอมูลที่เปน
ขอความบรรยาย ตองนําเสนอขอมูล ที่เปนสาระสําคัญ หากขอมูลใดที่สําคัญ


แตเนื้อหาไมตอเนื่องกับกรอบ เคาโครงที่กําหนดไว ควรนําไปไวในภาคผนวก
ทั้งนี้เพื่อใหไดรายงาน ที่เปนเอกภาพ ผูอานอานแลวสามารถจับประเด็นท ี่

นําเสนอไดชัดเจน

การนําเสนอขอมูล ตองคํานึงถึงลําดับกอนหลัง โดยเริ่มตนดวย ขอมูล

ี่
เบื้องตนที่งายแกการเขาใจกอน แลวจึงนําเสนอขอมูลทซับซอนกวา ตามลําดับ
็
6. การแบงยอหนา โดยทั่วไปยอหนาแตละยอหนาจะบอกเรื่องราวเพียง ประเดน
ใดประเด็นหนึ่ง การจัดแบงยอยหนาควรเรยงลําดับเพื่อให เนื้อความตอเนื่อง
ี
สัมพันธกัน การแบงยอหนาขึ้นอยูกับจุดมุงหมายของ ผูเขียนแตละคน เชน

ตองการสื่อสารกับผูอาน ตองการเนนขอความ บางตอน ตองการชวยใหผูอาน

อานขอความแตละยอหนาไดรวดเร็ว ฯลฯ

35

ี่
7. การอานทบทวน ขั้นสุดทายของการเขียน คือ อานทบทวนสิ่งทเขียน ทั้งหมด
วามีขอความใดที่ยังไมสมบูรณ การเรยงลําดับเรื่องมีความ เชื่องโยงกันหรือไม

ี
ขอความสําคัญที่ยังไมไดกลาวถึงจะทําใหมองเห็นจุด ที่ควร แกไข

2.3 รูปแบบรายงาน

รูปแบบของรายงาน จะประกอบดวยสวนที่สําคัญ 3 สวน คือ สวนประกอบ ตอนตน

สวนเนื้อเรื่องที่เปนตัวรายงาน และสวนประกอบตอนทาย รายงานแตละสวนประกอบ ดวย

สวนยอยๆ ดังนี้

1. สวนประกอบตอนตน ประกอบดวย

1.1 ปกนอก ระบุชื่อเรื่อง ชื่อผูทํารายงาน ชื่อหนวยงาน

1.2 ใบรองปก เปนกระดาษเปลา 1 แผน

1.3 ปกใน มีขอความเชนเดียวกับปกนอก

ั่
1.4 คํานํา เปนขอความเกริ่นทวไปเพื่อใหผูอานเขาใจขอบขายเนื้อหา ของ
รายงาน อาจกลาวถึงความเปนมาของการสํารวจและรวบรวม ขอมูลและ

ขอบคุณผูใหความชวยเหลือ

ี
1.5 สารบัญ เปนการเรยงลําดับหัวขอของเนื้อเรื่องพรอมทั้งบอกเลขหนา
ของหัวขอเรื่อง

2. สวนเนื้อเรื่อง ประกอบดวย

2.1 บทนํา เปนสวนที่บอกเหตุผลและความมุงหมายของการทํารายงาน

ขอบขายของเรื่อง วิธีการดําเนินการโดยยอ การศกษาคนควาหา ขอมูล
ึ

2.2 เนื้อหา ถาเปนเรื่องยาว ควรแบงออกเปนบทๆ ถาเปนรายงานสั้นๆ ไม
ตองแบงเปนบท แบงเปนหัวขอตอเนื่องกันไป

2.3 สรุป เปนตอนสรุปผลการศึกษาคนควาและเสนอแนะประเด็น ที่ควร

ศึกษาคนควาเพิ่มเติมตอไป

3. สวนประกอบตอนทาย ประกอบดวย

3.1 ภาคผนวก เปนขอมูลที่มิใชเนื้อหาโดยตรง เชน ขอความ ภาพ สถิต ิ

ตาราง ชวยเสริมรายละเอยดเพิ่มเติมแกเนื้อหา
ี

36


3.2 บรรณานุกรม คือ รายชื่อหนังสือ เอกสารหรือแหลงขอมูลอื่นๆ ที่ใช
ประกอบในการเขียนรายงาน โดยเรียงลําดับตามพยัญชนะตัวแรก ของ

ชื่อผูแตงหรือแหลงขอมูล ชื่อหนังสือ ครั้งที่พิมพ จังหวัดหรือ เมืองท ี่

พิมพ สํานักพิมพและปที่พิมพ ถาขอมูลทั้งภาษาไทยและ

ภาษาตางประเทศ ใหขึ้นตนดวยขอมูลที่เปนภาษาไทยกอน

กิจกรรม

ใหผูเรียนทํากิจกรรมตอไปนี้

ึ
1. อธิบายความหมายของโครงการโดยสรุป แลวบันทกลงในสมุดบันทึกของผูเรียน
2. สรุป ลักษณะของโครงการที่ดีและวิธีพัฒนาโครงการ โดยบันทึกลงในสมุด บันทึก

3. อธิบายองคประกอบและเขียนรายงานโครงการพัฒนาใดโครงการพัฒนาหนึ่ง ใน

ชุมชนของผูเรียนโดยปรึกษากับบุคลากรของ อบต. เจาหนาที่สถานีอนามัย หรือ
หนวยงานที่เกี่ยวของกับการพัฒนาชุมชน ทั้งนี้อาจศึกษาและดูตัวอยาง โครงการ


ุ
ตางๆ จากหนวยงานดังกลาว แลวนําสงครูประจํากลม
4. สรุปความหมาย และความสําคัญของรายงานผลการดําเนินงานโดยบันทึกลง ใน

สมุดบันทึก

5. ประสานงานกับหนวยงานองคกรตางๆ ในชุมชนของผูเรียน เชน อบต. โรงเรียน

สถานีอนามัย ฯลฯ เพื่อขอดูตัวอยางและศึกษาเอกสารรายงานผลการดําเนินงาน หรือ

คนควาจากหองสมุด

ั
6. รวมกลุมกบเพื่อน รวมมือกันเขียนรายงานผลการดําเนินงานโครงการพัฒนาตาม
โครงการใดโครงการหนึ่งที่สนใจ แลวฝกการนําเสนอและรายงานสรุปผลพรอม ทั้ง

นําสงรายงานผลการดําเนินงานดังกลาวใหครูประจากลุมตรวจเพื่อทราบขอ ควร
ํ
ปรับปรุงและพัฒนาตอไป

37

บทที่ 5

การพัฒนาอาชีพในชุมชนและสังคม

สาระสําคัญ


การพัฒนาอาชีพในชุมชนและสังคม มีความจําเปนตองสอดคลองสัมพันธกับตลาดแรงงานในระดับ
ั
ประชาคมอาเซียน และศักยภาพของประเทศไทย ดานทรพยากรธรรมชาติ ภูมิอากาศ ภูมิประเทศ และทําเลที่ตั้ง
ศิลปวัฒนธรรม ประเพณี และวิถีชีวิต รวมถึงศักยภาพดานทรัพยากรมนุษย โดยนําศักยภาพของประเทศมา
พัฒนาอาชีพในชุมชนและสังคมใน 5 กลุม อาชีพ คือ เกษตรกรรม พาณิชยกรรม อตสาหกรรม ความคิด
ุ
สรางสรรค และการบริหารจดการและการบริการ
ั

ผลการเรียนรูที่คาดหวัง

เมื่อศึกษาบทที่ 5 แลวผูเรียนสามารถ

1. รูและเขาใจแนวโนมการพัฒนาและสงเสริมอาชีพในกลุมประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน
2. รูและเขาใจศักยภาพของประเทศไทย

3. อธิบายความสัมพันธระหวางศักยภาพของประเทศไทย เพื่อนําไปสูอาชีพในชุมชนและสังคมได 


ขอบขายเนื้อหา
ื่
เรองที่ 1 อาเซียนกับการพัฒนาอาชีพ
เรองที่ 2 จุดเดนของประเทศไทยในการผลักดันเศรษฐกิจสรางสรรค 
ื่
เรองที่ 3 ศักยภาพของประเทศไทยกับการพัฒนาอาชีพ
ื่

38

บทที่ 5

การพัฒนาอาชีพในชุมชนและสังคม

เรื่องที่ 1 อาเซียนกับการพัฒนาอาชีพ




การขับเคลื่อนทางเศรษฐกิจและสังคมของประเทศในอาเซียนใหมีความเจรญกาวหนาและแขงขันได 
ิ
็
ในระดับสากล โดยเฉพาะอยางยิ่งความเคลื่อนไหวและเปลี่ยนแปลงซึ่งเกิดขึ้นอยางรวดเรวและตอเนื่องในหลาย
ู

ดานที่สงผลใหโลกเขาสูยุคโลกาภิวัตนอันเปนยุคของสังคมฐานความร กลไกความรวมมือดานการศึกษาจงเปน

ึ
ํ


สิ่งจาเปนพื้นฐานในการสรางอาเซียนสูการเปนประชาคมที่มีความมั่นคงทั้งทางดานเศรษฐกิจ การเมืองและ
ุ
สังคม โดยเฉพาะการพัฒนาศักยภาพมนษยเพื่อสรางอนาคตที่รุงเรืองของอาเซียน
การพัฒนามาตรฐานอาชีพที่เนนศักยภาพในอาเซียนโดยมีวตถุประสงคเพื่อสงเสรมทรพยากรมนุษย
ั

ิ
ั
ใหมีศักยภาพในระดับภูมิภาคและระดับโลก พรอมทั้งสามารถสนองตอบ
ความตองการของภาคอุตสาหกรรม
ความรวมมือของอาเซียนดานการศึกษาเปนสวนหนึ่งของการจัดตั้งประชาคมอาเซียน
ั
ซึ่งมีเปาหมายที่จะยกระดบคุณภาพชีวิตของประชาชนและการพัฒนาภมิภาคอยางยั่งยืนโดยมีประชาชนเปน
ู

ศูนยกลาง สําหรับประเทศไทยประโยชนที่จะไดรับในกรอบความรวมมือกับอาเซียน ไดแก ความชวยเหลือดาน

ิ
วชาการ และเทคนคภายใตโครงการตางๆ รวมทั้งการกําหนดนโยบายที่อาศัยการผลักดนรวมกันภายใตกรอบ
ั

ิ
ิ

อาเซียน นอกจากนี้ยังเปนโอกาสในการเสรมสรางศักยภาพของประเทศ และโอกาสที่จะมีสิทธิมีเสียงในการ
ิ

ผลักดันนโยบายของประเทศสูเวทีระดับนานาชาต ตลอดจนโอกาสในการรกษาผลประโยชนของประเทศไทย
ั
ในเวทีโลก ความรวมมือระหวางประเทศไทยดานการศึกษาเปนไปในทิศทางที่สอดคลองกับแนวทางการปฏิรป
ู
ั
การศึกษาของประเทศสมาชิกอาเซียน โดยเฉพาะอยางยิ่งการขยายโอกาสทางการศึกษา การยกระดบคุณภาพ
การศึกษา การนาโครงสรางพื้นฐานสิ่งอานวยความสะดวกและเทคโนโลยีการสื่อสารเขามารองรบการขยาย

ํ
ั
ํ

ุ
ิ
ั
โอกาสและการยกระดบคณภาพการศึกษาตลอดจนการบรหารจดการทางการศึกษาในเชิงคณภาพ เพื่อสราง
ั
ุ
ประชาคมอาเซียนใหเปนดินแดนแหงความสงบสุข สันติภาพและมีความเจริญ รุงเรืองทางเศรษฐกิจอยางยั่งยืน
ิ

ประเทศไทยมีเศรษฐกิจแบบผสม มีรายไดหลักจากอตสาหกรรมการสงออกสินคาและบรการ การ
ุ


ิ
ั
ทองเที่ยว การบรการ เกษตรกรรมและทรพยากรธรรมชาติ ประเทศไทยเปนประเทศที่มีมูลคาการสงออกเปน

อันดับที่ 24 ของโลก และมีมูลคาการนําเขาเปนอันดับที่ 23 ของโลก ตลาดนําเขาสินคาไทยที่สําคัญ ไดแก ญปุน

ี่


จีน สหรัฐอเมริกา มาเลเซีย สหรัฐอาหรับเอมิเรตส สิงคโปร ไตหวัน เกาหลีใต ซาอุดิอาระเบีย และอินโดนีเซีย

อยางไรก็ตาม แรงงานสวนใหญของไทยอยูในภาคเกษตรกรรม โดยมีขาวเปนพืชเศรษฐกิจหลักที่

ิ

สําคัญที่สุดของประเทศ และถือไดวาเปนประเทศที่สงออกขาวเปนอันดับ 1 ของโลก ดวยสัดสวนการสงออกคด

เปนรอยละ 36 ของโลก ประเทศไทยมีพื้นที่ซึ่งเหมาะตอการเพาะปลูกกวา 27.25% ซึ่งในจํานวนนี้กวา 55% ใช

39



ั
สําหรับการปลูกขาว สวนพืชผลทางการเกษตรอื่น ๆ ไดแก ยางพารา ผกและผลไมตาง ๆ รวมไปถึงมีการ
เพาะเลี้ยงปศุสัตว เชน วัว สุกร เปด ไก สัตวน้ําทั้งปลาน้ําจืด ปลาน้ําเค็มในกระชัง การทํานากุง การเลี้ยงหอย
ึ
รวมไปถึงการประมงทางทะเล เนื่องจากประเทศไทยมีความอุดมสมบูรณดานพืชพรรณธัญญาหารตลอดป จงได 
ชื่อวาเปนแหลงผลิตอาหารที่สําคัญของโลก และเปนผูสงออกอาหารรายใหญของโลกเปนอันดับที่ 5

เรื่องที่ 2 จุดเดนประเทศไทย ในการผลักดันเศรษฐกิจสรางสรรค

การแบงอตสาหกรรมสรางสรรคของประเทศไทยนั้น คณะกรรมการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม
ุ
แหงชาติแบงออกเปน 4 กลุม 15 สาขาคือ

1. กลุมวัฒนธรรมและประวัติศาสตร เชน งานฝมือ การทองเที่ยวเชิงศิลปวัฒนธรรมและ


ประวัติศาสตร ธุรกิจอาหารไทยและการแพทยแผนไทย
2. กลุมศิลปะ เชน ศิลปะการแสดง ทัศนศิลป

3. กลุมสื่อ เชน ภาพยนตร สิ่งพิมพ กระจายเสียง เพลง

4. กลุมงานสรางสรรคเพื่อประโยชนใชสอย เชน การออกแบบ แฟชั่นตางๆ อาทิ เสื้อผา
ื่
กระเปา รองเทา เครองประดับ สถาปตยกรรม โฆษณา และซอฟแวรตางๆ

2.1 การนําจุดเดนของประเทศไทย มาใชผลักดันเศรษฐกิจสรางสรรค

ิ




ชาวตางชาตชื่นชมเมืองไทยวามีความโดดเดนดานความสามารถสรางสรรค นอกจากอาหารไทยซึ่ง

ั
เปนอาหารอรอยและเปนอาหารเพื่อสุขภาพที่ดมากในระดบโลกแลว ในเรื่องวฒนธรรม เชน ดนตร ศาสนา
ั
ี
ี

แฟชั่น ศิลปะการตอสู (มวยไทย) วิถีการดําเนินชีวิต (แบบไทยพุทธ) กีฬา การละเลนตางๆ และชางไทย และที่
ื

ึ
สําคญอีกประการหนึ่งคือ เมืองไทยมีจุดเดนที่เห็นไดชัดเจนก็คอเรื่อง "จตสํานกในการใหบริการ" จึงนาจะ
ิ
ั
สงเสริมจุดนี้อยางจริงจัง ในการพัฒนาศักยภาพบุคลากรในสาขาบริการ เชน
1. การโรงแรม
2. การแพทย พยาบาลและผูชวยในโรงพยาบาล ทั้งการแพทยตะวนตกและตะวนออก (โดยเฉพาะ
ั
ั
แผนไทย) งานในสวนของทันตกรรม และศัลยกรรมความงาม



3. อาหารและบริการดานอาหาร ที่ใชความคิดสรางสรรคมาประดิษฐหรือพัฒนาอาหารไทยให 




ั
ิ

ทันสมัย ประยุกต ปรับปรุงใหดยิ่งขึ้น มีเมนนาสนใจ ในสวนของรานอาหารก็ตองสงเสรมใหยกระดบใหเปน

ู
ี


มาตรฐานสากล คอ การบรหารจดการรานอาหารเพื่อใหสามารถอยูไดอยางยั่งยืน มีการจดการที่เปนระบบ
ื


ิ
ั
ั
พนักงานเสิรฟไดรับการอบรมใหสามารถใหบริการไดในระดับมาตรฐานสากล เปนตน

40



ั
2.2 จุดเดนของผลิตภัณฑผาในงานหัตถกรรมพื้นบาน ผาในงานหตถกรรมพื้นบานโดยทั่วไปมีอยู

ื
ิ


สองลักษณะคอ ผาพื้นและผาลาย ผาพื้นไดแก ผาที่ทอเปนสีพื้นธรรมดาไมมีลวดลาย ใชสีตามความนยม ใน


ื

ื
ิ
สมัยโบราณสีที่นยมทอกันคอ สีน้ําเงิน สีกรมทาและสีเทา สวนผาลายนั้นเปนผาที่มีการประดิษฐลวดลายหรอ


ี
ดอกดวงเพิ่มขึ้นเพื่อความงดงาม มีชื่อเรยกเฉพาะตามวธี เชน ถาใชทอ (เปนลายหรอดอก) เรยกวาผายก ถาทอ
ิ
ื
ี
ี
ื
ดวยเสนดายคนละสีกับสีพื้น เปนลายขวาง และ ตาหมากรกเรยกวา ลายตาโถง ถาใชเขียนหรอพิมพจากแทง
ุ




ี

ี
แมพิมพโดยใชมือกด เรยกวาผาพิมพ หรือผาลาย ซึ่งเปนผาพิมพลาย ที่คนไทยเขยนลวดลายเปนตัวอยางสงไป


พิมพที่ตางประเทศ เชน อินเดียผาเขียนลายสวนมากเขียนลายทอง แตเดิมชาวบานรจกทอแตผาพื้น (คอผาทอพื้น

ู
ื
ั
เรียบไมยกดอกและมีลวดลาย) สวนผาลาย (หรือผายก) นั้น เพิ่งมารูจกทําขึ้นในสมัยรตนโกสินทรตอนตน หรอ
ื

ั
ั

สมัยอยุธยาตอนปลาย

การทอผานี้มอยูในทุกภาคของประเทศ หลักการและวิธีการนั้นคลายคลึงกันทั้งหมด แตอาจมี
ี
ื่

ขอปลีกยอยแตกตางกันบาง การทอจะทําดวยมือโดยตลอดใชเครองมือเครองใชแบบงายๆ ซึ่งตองอาศัยความ
ื่
ี
ชํานาญและความประณต

การทอผาที่ชาวบานทํากันนั้นตองอาศัยความจาและความชํานาญเปนหลัก เพราะไมมีเขยนบอกไว 
ี

ํ
ู
ั
ิ
ึ

ั
ํ
เปนตารา นอกจากนี้แลวยังพยายามรกษารปแบบและวธีการเอาไวอยางเครงครด จงนบวาเปนการอนรักษ

ั
ุ
ศิลปกรรมแขนงนี้ไวอีกดวย


ิ
2.3 สถานที่ทองเที่ยว จุดเดนที่นาสนใจ อาณาเขตพื้นที่ของปาสงวนแหงชาตปาเขาพระวิหาร ปาฝง
ซายลําโดมใหญ ทองที่อาเภอกันทรลักษ จังหวดศรีสะเกษ และอาเภอน้ํายืน จังหวดอบลราชธานี สภาพ
ํ

ั
ุ
ั
ํ
ธรรมชาตที่มีทัศนียภาพสวยงามเดนชัดเฉพาะตัวอยูหลายแหง มีสภาพปาไมที่อุดมสมบูรณ เปนแหลงของแร 
ิ

ธาตหลายชนด ตลอดจนโบราณสถานสําคัญๆ อกหลายจดที่สามารถจดใหเปนแหลงนนทนาการควรคาแก
ุ
ั
ั

ิ
ี
ุ
ี
การศึกษาหาความรู และพักผอนหยอนใจไดเปนอยางดอีกหลายแหง เชน ผามออแดง นับเปนสถานที่ตรงจด
ุ


ี

ิ
ั
ชายแดนเขตประเทศไทยตดตอกับราชอาณาจกรกัมพูชา ใกลทางขึ้นสูปราสาทเขาพระวิหารที่มีทัศนียภาพ

ิ

สวยงาม เปนจุดชมวิวทิวทัศนพื้นที่แนวชายแดนราชอาณาจักรกัมพูชา และบริเวณปราสาทเขาพระวหารไดอยาง

ิ
สวยงามและกวางไกลที่สุด จุดสูงสุดของหนาผามออแดง สามารถสองกลองชมปราสาทเขาพระวหารไดชัดเจน
ี
ุ

ั
ั

มีความสวยงามและมีคณคาทางประวตศาสตรและโบราณสถาน และหากในอนาคตอนใกลนี้ประเทศ
ิ

ั
ี


ไทย สามารถเปดความสัมพันธไมตรกับราชอาณาจกรกัมพูชาไดแลว เชื่อวาคงไดมีการใชประโยชนรวมกัน

ทั้งสองประเทศไดอยางใกลชิดและมีคายิ่งนก ปราสาทโดนตวล เปนปราสาท หนึ่งที่สําคัญอกแหงหนึ่งที่มี


ี
ั
ศิลปวฒนธรรมนาศึกษาอยูมาก ตั้งอยูตรงเขตชายแดนของประเทศไทยอยูหางจากหนาผาเพียงเล็กนอย

ั

ั
ั
ิ
ิ
ี
ประมาณ 300 เมตร สถูปคู เปนโบราณวตถุมีอยู 2 องค ตั้งคูอยูบรเวณทิศตะวนตกของผามออแดง ถาเดนทาง
จากผามออแดงไปยังเขาพระวหารก็จะผานสถูปคูนี้ มีลักษณะเปนสี่เหลี่ยมและสวนบนกลมกอสรางดวยหิน
ี

ิ