กิจการแห่งพระนนทีมีเนื้อความสำคัญของเรื่องเป็นเรื่องอะไร

ในหนังสือสามัคคีเสวก พระราชนิพนธ์ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว มีภาพวาดเทวดาร่างกายเป็นคน แต่มีศีรษะเป็นวัว ยกพระอิศวรและพระอุมาไว้บนมือแต่ละข้าง ชื่อ พระนนที หรือพระนนทิ

(สืบตำนาน สานประวัติ ว.วินิจฉัยกุล สำนักพิมพ์ทรีบีส์ พ.ศ.2553)

อีกชื่อพระนนที คือนนทิการ ชื่อนี้มาจากวรรณคดีอินเดีย คนไทยพอรู้จัก คือโคศุภราชพาหนะของพระอิศวร ยามเสด็จไปไหนมาไหน บางครั้งก็จะมีพระอุมาเสด็จไปด้วย

โดยปกติเมื่ออยู่บนสวรรค์ พระนนทิการจะมีร่างเป็นเทวดา เวลาเป็นพาหนะจึงจะเปลี่ยนร่างเป็นวัว

เพราะความนับถือวัวพระอิศวรนี่เอง วัวในอินเดีย ในหมู่ชาวฮินดูจึงถูกดูแลอย่างดี ไม่มีใครกล้าใช้งาน ไม่มีใครฆ่าเอาเนื้อมาเป็นอาหาร

ว.วินิจฉัยกุล เล่าเรื่องเรือนพระนนทิการ มีภาพเรือนหลังงามให้ดู แล้วย้อนถามแฟนละครช่อง 3 ช่อง 7 คงจะคุ้นตาอยู่บ้าง เคยเป็นฉากหลังในละครดังหลังข่าวมาแล้วหลายเรื่อง

เรือนพระนนทิการของจริงอยู่ในบริเวณพระราชวังสนามจันทร์ จังหวัดนครปฐม เป็นบ้านพักผู้ว่าราชการจังหวัด ย้อนยุคไปในสมัยเริ่มสร้าง ในรัชกาลที่ 6

เป็นเรือนพักของเจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี (ม.ล.ปุ้ม มาลากุล) เสนาบดีกระทรวงวัง เมื่อครั้งตามเสด็จพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว มาพระราชวังสนามจันทร์

พระเจ้าอยู่หัวพระราชทานนามของเรือนข้าราชบริพารแต่ละหลัง ในบริเวณพระราชวังสนามจันทร์ สอดคล้องกับตำแหน่งหน้าที่ของเจ้าของเรือน

เรือนพระนนทิการปรากฏที่มาอยู่ในพระราชนิพนธ์ สามัคคีเสวก ซึ่งเป็นบทเสภาแสดงระบำในคืนที่เจ้าพระยาธรรมาฯ เป็นเวรจัดการแสดง

บทเสภา พรรณนาเรื่องราวพระนนทิการไว้ ดังต่อไปนี้

จะจำเดิมเรื่องพระนนที ผู้เสวีพระอิศวรนาถา แสดงซึ่งกิจการนานา อันเป็นหน้าที่ประจำพระนนที หนึ่งเป็นพาหนะพระตรีเนตร แสนวิเศษสุดกระชับทั้งขับขี่ เขจรร่อนไปในเมฆี เร็วประหนึ่งสกุณีชำนาญบิน...

ยามอิศวรประศาสน์ราชกิจ นนทีสถิตฟังอยู่ตามที่ เผื่อทรงใช้จะไปด้วยทันที บ่ให้มีบกพร่องทำนองการ ยามเสร็จราชกิจบพิตรว่าง ประสงค์ทางผ่อนฤทัยให้สุขศานต์ พระนนทีเต็มจิตและช่วยงาน เพื่อสำราญเทวาเวลาควร

อ่านต่อๆไปก็ยิ่งเข้าใจ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงชมเชยพระนนที

กิจของเจ้าล้วนเอาเป็นกิจตัว มิได้มัวเกี่ยงกันปันเป็นส่วน เป็นเสวีที่สนิทชิดทั้งมวล ซึ่งจะควรนับได้เป็นคนดี ในระบำสำแดงซึ่งกิจการ เพื่อเป็นฐานแบบอย่างทางวิถี ผู้ประสงค์จำนงเป็นเสวกดี ควรดูเยี่ยงนนทีที่พึงปอง

ว.วินิจฉัยกุลอธิบาย จะเห็นได้ว่า หน้าที่และคุณสมบัติของพระนนทีก็คือหน้าที่ของกรมวัง หรือเสนาบดีวัง คือ เจ้าพระยาธรรมาธิกรณาธิบดี ที่รับเสด็จส่งเสด็จ และคอยรับใช้ใกล้ชิดเบื้องพระยุคลบาท ด้วยความขยันขันแข็ง

รับผิดชอบดูแลทุกสิ่งทุกอย่างในวังให้เป็นไปด้วยความเรียบร้อย

เรือนพักเจ้าพระยาธรรมาฯ เสนาบดีวัง จึงได้ชื่อว่า เรือนพระนนทิการ ด้วยประการฉะนี้

มีคนบอกผมว่า คนเจเนอเรชัน Y อายุระหว่าง 25-40 ปี กำลังเห่อนักการเมืองหนุ่มๆเชื่อว่าเป็นทางเลือกใหม่ อยากเลือกเข้ามาเพื่อเปลี่ยนแปลงสังคมเก่า

คนรุ่นนี้หลายคนที่ผมรู้จักไม่ค่อยเรื่องเจ้าเรื่องนายสมัยก่อนสักเท่าไหร่ ผมเจอเรื่องเรือนพระนนทิการก็ชอบใจ จึงขอเอามาเล่าต่อ

หลายสิ่งของสังคมเก่ายังงดงามและทรงคุณค่า ควรจะรักและถนอมรักษาเอาไว้ สิ่งใหม่ใช่ว่าจะดีจะงามเสียทุกอย่าง บางอย่างที่กำลังเห่อๆกัน ซ่อนมหาภัยไว้เพียงแต่ยังไม่รู้.

บทเสภาสามัคคีเสวก

เมื่อเห็น บทเสภาสามัคคีเสวก ครั้งแรก เชื่อว่าต้องมีน้อง ๆ หลายคนต้องเผลออ่านคำว่า เสวก เป็น (สะ-เหวก) แน่ ๆ เลยใช่ไหมคะ แต่ที่จริงแล้วคำว่าเสวกนั้นต้องอ่านให้ถูกต้องว่า (เส-วก) ที่มีความหมายถึงผู้ใกล้ชิด เป็นยศของข้าราชการในราชสำนักนั่นเองค่ะ บทเรียนภาษาไทยในวันนี้ไม่เพียงแต่จะสอนอ่านให้ถูกต้อง แต่จะพาน้อง ๆ ไปเรียนรู้ประวัติความเป็นมาของเรื่องย่อวรรณคดีไทยอย่างบทเสภาสามัคคีเสวกกันอีกด้วย โดยจะเป็นเรื่องราวแบบไหน มีลักษณะคำประพันธ์และเรื่องย่ออย่างไรบ้าง เราไปศึกษาเรื่องนี้พร้อม ๆ กันเลยค่ะ

บทเสภาสามัคคีเสวกและประวัติความเป็นมา

บทเสภาสามัคคีเสวก มีที่มาจากที่ในสมัยก่อน ทุกวันเสาร์ ข้าราชการในราชสำนักจะจัดงานเลี้ยงที่พระราชวังสนามจันทร์ซึ่งในงานเลี้ยง จะมีการแสดงเพื่อความบันเทิง และในครั้งที่เจ้าพระยาธรรมธิกรณาธิบดี หรือ หม่อมราชวงศ์ปุ้ม มาลากุล เป็นเจ้าภาพจัดงานเลี้ยง ก็ได้ทูลขอให้พระบาทสมเด็จเพราะมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวคิดการละเล่นขึ้นมาอย่างหนึ่ง พระองค์จึงได้ผูกระบำสามัคคีเสวกขึ้น ซึ่งเป็นระบำที่ไม่มีบทร้อง มีเพียงดนตรีของวงพิณพาทย์บรรเลง โดยในระหว่างที่ให้วงพิณพาทย์พักเหนื่อย พระองค์ก็ทรงพระราชนิพนธ์บทเสภาขึ้นมาสำหรับขับร้องระหว่างตอน

ลักษณะคำประพันธ์

กลอนเสภาที่มีฉันทลักษณ์เหมือนกลอนสุภาพ

เรื่องย่อของบทเสภาสามัคคีเสวก

บทเสภาสามัคคีเสวกมีด้วยกันทั้งหมด 4 ตอน ได้แก่

1. กิจการแห่งพระนนที เป็นบทกล่าวสรรเสริญพระนนทีว่าเป็นเทพเสวกที่ดี รับใช้พระอิศวรอย่างซื่อสัตย์

2. กรีนิรมิต เป็นบทกล่าวสรรเสริญพระคเณศ เทพเจ้าแห่งศิลปวิทยา

3. วิศวกรรมา เป็นบทกล่าวสรรเสริญพระวิศวกรรมเทพ ผู้ให้กำเนิดการก่อสร้างและช่างต่าง ๆ

4. สามัคคีเสวก เป็นบทกล่าวถึงความสามัคคีในหมู่ราชการ ให้มีความจงรักภักดี ซื่อสัตย์ และขยันทำงาน

ตอนที่เราจะศึกษากันในวันนี้มีด้วยกัน 2 ตอน คือ วิศวกรรมาและสามัคคีเสวกค่ะ

บทเสภาสามัคคีเสวก ตอน วิศวกรรมา

บทวิศวกรรมา มีทั้งหมด 13 บท เป็นบทที่กล่าวสรรเสริญพระวิศวกรรมผู้เป็นเทพแห่งการสร้าง การช่าง นอกจากนี้ยังชี้ให้เห็นถึงความสำคัญของศิลปะ

บทประพันธ์เด่น

แม้ผู้ใดไม่นิยมชมสิ่งงาม

เมื่อถึงยามเศร้าอุราน่าสงสาร

เพราะขาดเครื่องระงับดับรำคาญ

โอสถใดจะสมานซึ่งดวงใจ

ถอดความ คนที่ไม่สนใจในศิลปะ เมื่อถึงเวลาที่เศร้าก็จะไม่มีสิ่งยึดเหนี่ยวจิตใจ เพราะทุกข์ที่เกิดขึ้นในใจไม่สามารถใช้ยาช่วยได้

อันชาติใดไร้ช่างชำนาญศิลป์

เหมือนนารินไร้โฉมบรรโลมสง่า

ใครใครเห็นไม่เป็นที่จำเริญตา

เขาจะพากันเย้ยให้อับอาย

ถอดความ ชาติใดก็ตามที่ไม่มีช่างฝีมือด้านศิลปะ ก็เหมือนผู้หญิงที่ไม่มีเสน่ห์ ไม่สวย ใครเห็นก็รู้สึกไม่ชอบและพากันดูถูกได้ว่าเป็นเมืองที่ไร้ศิลปะ

สรุปแนวคิดในตอนวิศวกรรมา

เป็นบทที่แสดงให้เห็นถึงคุณค่าของงานฝีมือและศิลปะว่ามีความสำคัญมาก เพราะศิลปะจะช่วยเยียวยาจิตใจ ให้ความเพลิดเพลิน บำรุงประเทศให้งดงาม และนอกจากนี้ยังส่งเสริมให้คนไทยภาคภูมิใจและสนับสนุนงานศิลปะ เพราะนอกจากจะช่วยพัฒนาฝีมือช่างไทยแล้วยังเป็นการพัฒนาชาติให้เจริญรุ่งเรืองอีกด้วย

บทเสภาสามัคคีเสวก ตอน สามัคคีเสวก

มีทั้งหมด 9 บท มุ่งเน้นที่จะสอนข้าราชการให้จงรักภักดีและทำงานอย่างขยันขันแข็งเพื่อให้ประเทศเจริญก้าวหน้า

บทประพันธ์เด่น

ประการหนึ่งพึงคิดในจิตมั่น

ว่าทรงธรรม์เหมือนบิดาบังเกิดหัว

ควรเคารพยำเยงและเกรงกลัว

ประโยชน์ตัวนึกน้อยหน่อยจะดี

ควรนึกว่าบรรดาข้าพระบาท

ล้วนเป็นราชบริพารพระทรงศรี

เหมือนลูกเรืออยู่ในกลางหว่างวารี

จำต้องมีมิตรจิตรสนิทกัน

ถอดความ พระมหากษัตริย์เปรียบเหมือนบิดาที่ควรเคารพ และสอนให้ข้าราชการนึกถึงประโยชน์ส่วนรวมมากกว่าส่วนตัว นอกจากนี้ยังเปรียบเทียบให้เห็นภาพชัดเจนอีกด้วยว่าข้าราชการเหมือนลูกเรือกะลาสี เรือเปรียบเหมือนประเทศชาติ

แม้ลูกเรือเชื่อถือผู้เป็นนาย

ต้องมุ่งหมายช่วยแรงโดยแข็งขัน

คอยตั้งใจฟังบังคับกัปปิตัน

นาวานั้นจึ่งจะรอดตลอดทะเล

ถอดความ ข้าราชการที่เหมือนลูกเรือ ต้องสามัคคี ร่วมแรงร่วมใจ และตั้งใจฟังกัปตันหรือก็คือพระมหากษัตริย์เพื่อพาประเทศชาติอยู่รอดปลอดภัยไปตลอดรอดฝั่งได้

แม้ต่างคนต่างเถียงเกี่ยงแก่งแย่ง

นายเรือจะเอาแรงมาแต่ไหน

แม้ไม่ถือเคร่งคงตรงวินัย

เมื่อถึงคราวพายุใหญ่จะครวญคราง

ถอดความ สื่อถึงว่าหากลูกเรือหรือบรรดาข้าราชการแตกคอกัน แม้แต่พระมหากษัตริย์เองก็สู้ไม่ไหว และถ้าหากเกิดเรื่องไม่ดีก็อาจจะทำให้ประเทศเดือดร้อนได้

ไม่ควรเลือกที่รักมักที่ชัง

สามัคคีเป็นกำลังพลังศรี

ควรปรองดองในหมู่ราชเสวี

ให้สมที่ร่วมพระเจ้าเราองค์เดียว

ถอดความ เป็นการสอนให้ข้าราชการไม่ลำเอียง ไม่เลือกที่รักมักที่ชัง วางตัวเป็นกลาง และควรปรองดองกันในหมู่ราชการ สามัคคีกัน

สรุปแนวคิดที่ในตอนสามัคคีเสวก

เป็นบทที่มุ่งเน้นสอนข้าราชการเกี่ยวกับการทำงาน ความซื่อสัตย์ ให้นึกถึงประโยชน์ส่วนรวม เคร่งครัดในระเบียบวินัย มีความจงรักภักดีและสามัคคีปรองดองกัน

สิ่งที่ทำให้กลอนเสภาเรื่องนี้แตกต่างจากบทเสภาทั่วไป คือการอัดแน่นไปด้วยแนวคิดมากกว่าจะเล่าเรื่องราว เรียกได้ว่าเป็นวรรณคดีที่เปี่ยมไปด้วยความรู้และข้อคิดมากมายเลยค่ะ และเพื่อให้น้อง ๆ ได้ทำความเข้าใจกันมากขึ้น ก็สามารถตามไปดูคลิปการสอนย้อนหลังของครูอุ้ม ในคลิปครูอุ้มจะอธิบายตัวบทเด่น ๆ และยังมีคำศัพท์น่ารู้อีกมากมายเลยค่ะ ไปดูพร้อม ๆ กันเลยค่ะ

ตอน สามัคคีเสวก

อย่าพลาดการติดตามบทความภาษาไทยใหม่ๆ ได้ใน nockacademy