นายพลโท พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงอดิศรอุดมเดช (15 มีนาคม พ.ศ. 2399 – 16 เมษายน พ.ศ. 2468) พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว อดีตผู้บัญชาการกรมคชบาล องคมนตรีในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวและพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว Show พระประวัติ[แก้]พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงอดิศรอุดมเดช เมื่อประสูติมีพระนามว่า พระเจ้าลูกยาเธอ พระองค์เจ้าศุขสวัสดี เป็นพระราชโอรสพระองค์ที่ 23 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ประสูติแต่เจ้าจอมมารดาจันทร์ พระสนมเอก เมื่อวันศุกร์ เดือน 4 ขึ้น 9 ค่ำ ปีเถาะ สัปตศก จ.ศ. 1217 ตรงกับวันที่ 15 มีนาคม พ.ศ. 2398 (ปัจจุบันคือ พ.ศ. 2399) ปี พ.ศ. 2419 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาเป็นพระองค์เจ้าต่างกรมและให้ออกวัง มีพระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฏว่า พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นอดิศรอุดมเดช ครุฑนาม ทรงศักดินา 15,000 ตามพระราชกำหนดอย่างพระองค์เจ้าต่างกรมในพระบรมมหาราชวัง แล้วให้ทรงตั้งเจ้ากรมเป็นหมื่นอดิศรอุดมเดช ถือศักดินา 600 ปลัดกรมเป็นหมื่นภูเบศรบริรักษ์ ถือศักดินา 400 และสมุห์บาญชีเป็นหมื่นประจักษ์พลขันธ์ ถือศักดินา 300 โดยในการออกวังให้ทรงย้ายจากพระตำหนักสวนกุหลาบในบริเวณพระบรมมหาราชวังและโปรดเกล้าฯ ให้สร้างวังท้ายวัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามพระราชทาน แล้วเสด็จพระราชดำเนินพระราชทานพระสุพรรณบัฏที่วังตามประเพณีซึ่งใช้อยู่ในเวลานั้น ปี พ.ศ. 2456 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ เลื่อนพระอิสริยยศเป็นกรมหลวง มีพระนามตามจารึกในพระสุพรรณบัฏว่า พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงอดิศรอุดมเดช ครุฑนาม ทรงศักดินา 15,000 ตามพระราชกำหนดอย่างพระองค์เจ้าต่างกรมในพระบรมมหาราชวัง แล้วให้ทรงเลื่อนเจ้ากรมเป็นหลวงอดิศรอุดมเดช ถือศักดินา 800 ปลัดกรมเป็นขุนภูเบศร์บริรักษ์ ถือศักดินา 600 สมุห์บาญชีคงเป็นหมื่นประจักษ์พลขันธ์ ถือศักดินา 400 ในตอนปลายพระชนม์ชีพ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงอดิศรอุดมเดช มีพระอาการประชวรพระปัปผาสะ ครั้นถึง ณ วันที่ 16 เมษายน พ.ศ. 2468 เวลา 19.20 น. ก็สิ้นพระชนม์โดยสงบ แวดล้อมด้วยพระโอรส พระธิดา หม่อม และพระประยูรญาติอันสนิท เป็นที่เศร้าโศกสลดเสียดายแก่ผู้ใกล้ชิดพระองค์ทั่วกัน สิริพระชันษาได้ 69 ปี 1 เดือน 13 วัน ได้รับพระราชทาน พระโกศทองน้อย บรรจุพระศพ ตั้งบำเพ็ญพระกุศล ณ วังถนนพระอาทิตย์ และ พระราชทานเพลิงพระศพเมื่อวันที่ 15 กรกฎาคม พ.ศ. 2468 ณ พระเมรุ ท้องสนามหลวง การทรงงาน[แก้]ในตอนต้นแผ่นดินรัชกาลที่ 5 เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระราชดำริที่จะจัดตั้งกรมทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์ขึ้น จึงโปรดเกล้าฯ ให้ พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าศุขสวัสดี ซึ่งในเวลานั้นทรงเจริญพระชันษาแล้ว ให้เข้ารับราชการในตำแหน่งคะเด็ตทหารมหาดเล็ก (Cadet- นักเรียนนายร้อย) เมื่อถึงปี พ.ศ. 2414 จึงได้ทรงเป็นนายดาบในกองร้อยที่ 5 กรมทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์ ปี พ.ศ. 2416 ได้เลื่อนพระยศเป็นนายร้อยเอกในตำแหน่งผู้บังคับกองร้อยที่ 5 กรมทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์ และในปีนี้เอง พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ทรงสถาปนาตำแหน่งราชองครักษ์ขึ้นเป็นปฐม ซึ่งสมัยนั้นเรียกว่า "ราชเอดเดอแกมป์" (Aid-de-Camp) จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าศุขสวัสดี เป็นราชองครักษ์พระองค์แรกก่อนบุคคลอื่น ดังนั้นเมื่อ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินประพาสเมืองต่างประเทศมี มลายู ชวา และอินเดีย พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าศุขสวัสดี ก็ได้โดยเสด็จในหน้าที่ราชองครักษ์ทุกแห่งไป และในปีต่อมา ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็นผู้กำกับแตรวงในกรมทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์อีกตำแหน่งหนึ่งด้วย ในปี พ.ศ. 2417 โปรดให้ตั้งองคมนตรีสภา (เดิมคือ ปรีวีเคาน์ซิล) ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้พระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าศุขสวัสดี (พระอิสริยยศในขณะนั้น) เป็นองคมนตรีในครั้งนั้น และทรงเป็นองคมนตรีในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว อีกด้วย ปี พ.ศ. 2430 ได้ทรงเป็นผู้แทนผู้บังคับการทหารล้อมวัง ซึ่งปัจจุบันคือกรมทหารราบที่ 11 รักษาพระองค์ ปี พ.ศ. 2431 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็นนายพันเอกผู้บังคับการทหารราบในกรมทหารมหาดเล็กรักษาพระองค์ ต่อมาในวันพุธ เดือน 8 อุตราสาธ ขึ้น 10 ค่ำ ได้รับพระราชทานพระยศ นายพลจัตวา ปี พ.ศ. 2433 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มาว่าการในหน้าที่ปลัดทหารบกใหญ่ ปี พ.ศ. 2435 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็นผู้บังคับการกรมทหารหน้า ซึ่งปัจจุบันคือกรมทหารราบที่ 4 พร้อมกับได้รับโปรดเกล้าให้เป็น ราชองครักษ์พิเศษ เมื่อวันที่ 14 พฤศจิกายน พ.ศ. 2435 ปี พ.ศ. 2441 ได้เลื่อนเป็นนายพลตรี เมื่อวันที่ 21 กันยายน ปี พ.ศ. 2455 ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ นายพลตรี พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหมื่นอดิศรอุดมเดช เป็นผู้บัญชาการกองพลทหารบกที่ 10 ปี พ.ศ. 2456 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ย้ายมาเป็นผู้บัญชาการกองพลที่ 4 แล้วทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ย้ายมาเป็นผู้บัญชาการกรมพระคชบาลแทน จอมพล เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิต (หม่อมราชวงศ์อรุณ ฉัตรกุล) ซึ่งขณะนั้นมียศเป็น นายพลเอก และให้เจ้าพระยาบดินทรเดชานุชิต เป็นผู้ช่วยเสนาบดีกระทรวงกลาโหม เพียงตำแหน่งเดียว เมื่อวันที่ 27 พฤศจิกายน พ.ศ. 2456 ปี พ.ศ. 2460 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ย้ายมาเป็นจเรสัตว์พาหนะทหารบกและการทหารม้า และทรงดำรงตำแหน่งนี้จนตลอดพระชนมายุ และในปีนี้ได้ทรงดำรงตำแหน่งนายทหารพิเศษประจำกรมทหารราบที่ 11 รักษาพระองค์ ปี พ.ศ. 2462 ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนพระยศเป็นนายพลโท ปี พ.ศ. 2463 มีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้เป็นนายทหารพิเศษประจำกรมทหารบกม้ากรุงเทพฯ รักษาพระองค์ในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว นอกจากการรับราชการทหารอันเป็นหน้าที่เฉพาะแล้ว นายพลโท พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงอดิศรอุดมเดช ยังเคยทรงทำหน้าที่พิเศษถวายพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว คือ เป็นช่างถ่ายรูป ผู้บัญชาการมหาดเล็กตั้งเครื่อง เป็นต้น พระโอรสและพระธิดา[แก้]พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงอดิศรอุดมเดช ทรงเป็นต้นราชสกุลศุขสวัสดิ มีหม่อม 11 ท่าน ได้แก่
โดยมีพระโอรสธิดารวมทั้งหมด 37 พระองค์/องค์ เป็นชาย 22 พระองค์/องค์ หญิง 14 พระองค์/องค์ และไม่ปรากฏว่าเป็นหญิงหรือชาย 1 องค์ พระรูป พระนาม หม่อมมารดา ประสูติ สิ้นพระชนม์/สิ้นชีพิตักษัย คู่สมรส 1. หม่อมเจ้าอนุชาติศุขสวัสดิ์ ที่ 1 ในหม่อมขาบ 28 เมษายน พ.ศ. 2415 25 พฤษภาคม พ.ศ. 2471 หม่อมเจ้าหญิงรำไพเยาวยุภา (เกษมศรี) หม่อมละม่อม หม่อมเทียบ หม่อมฮวย หม่อมละมัย หม่อมแจ๋ว2. หม่อมเจ้าหญิงมนัศสวาสดิ์ (พ.ศ. 2472: พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าหญิงมนัศวาสดิ์) ที่ 1 ในหม่อมชุ่ม 19 พฤศจิกายน พ.ศ. 2419 9 พฤศจิกายน พ.ศ. 24953. หม่อมเจ้าหญิงสอาดศรี ที่ 2 ในหม่อมขาบ พ.ศ. 2421 21 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 24384. หม่อมเจ้าหญิง (ด้วง) พ.ศ. 2422ไม่ทราบปี 5. หม่อมเจ้าอลงกฎ (พ.ศ. 2473: พระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอลงกฎ พ.ศ. 2495: กรมหมื่นอดิศรอุดมศักดิ์) ที่ 3 ในหม่อมขาบ 24 ตุลาคม พ.ศ. 2423 19 ธันวาคม พ.ศ. 2495 หม่อมหลวงหญิงชุบ (สนิทวงศ์)6. หม่อมเจ้าถูกถวิล ที่ 1 ในหม่อมสุ่น 29 มกราคม พ.ศ. 2431 8 เมษายน พ.ศ. 2472 หม่อมเลื่อน หม่อมเหรียญ7. หม่อมเจ้าหญิงศรีสุคนธ์ ที่ 1 ในหม่อมราชวงศ์หญิงเพี้ยน 14 มิถุนายน พ.ศ. 2431 19 มกราคม พ.ศ. 25068. หม่อมเจ้าอภิลักษณ์ ที่ 1 ในหม่อมนวล พ.ศ. 2432 23 สิงหาคม พ.ศ. 24469. หม่อมเจ้าทินทัต ที่ 1 ในหม่อมแช่ม 10 กรกฎาคม พ.ศ. 2433 27 พฤศจิกายน พ.ศ. 2463 หม่อมผิว (วสุวัต)10. หม่อมเจ้าพุฒิสวัสดิ์ ที่ 1 ในหม่อมเอียด 24 กันยายน พ.ศ. 2433 พ.ศ. 2506 หม่อมกุหลาบ หม่อมเจ้าหญิงแจ่มจำรัส (กาญจนะวิชัย)11. หม่อมเจ้าชาย (ไม่ปรากฏพระนาม) 7 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2434 29 เมษายน พ.ศ. 243612. หม่อมเจ้าหญิงรัตจันทร์ ที่ 2 ในหม่อมแช่ม 5 ตุลาคม พ.ศ. 2434 24 ธันวาคม พ.ศ. 250913. หม่อมเจ้าจัตุรัส (ท่านชายตุ้ม) ที่ 2 ในหม่อมนวล 20 ธันวาคม พ.ศ. 2435 18 ตุลาคม พ.ศ. 2518 หม่อมอารีย์ (อิศรางกูร ณ อยุธยา)14. หม่อมเจ้าหญิง (ไม่ปรากฏพระนาม) 8 มีนาคม พ.ศ. 2435 14 ธันวาคม พ.ศ. 243615. หม่อมเจ้าประพัฒพงษ์ พ.ศ. 2436 14 มีนาคม พ.ศ. 244916. หม่อมเจ้าสืบสุขสวัสดิ์ (ท่านชายปุ่น) ที่ 2 ในหม่อมสุ่น 28 ธันวาคม พ.ศ. 2437 19 มิถุนายน พ.ศ. 2523 หม่อมเยื้อน หม่อมเจ้าหญิงอุทัยพงษ์ (เกษมศรี) หม่อมเจ้าหญิงวิไลวรรณ (เกษมศรี) หม่อมสงบ17. หม่อมเจ้า (ดำเล็ก)ไม่ทราบปี ไม่ทราบปี 18. หม่อมเจ้าอุบลเกษร ที่ 2 ในหม่อมราชวงศ์หญิงเพี้ยน 23 พฤศจิกายน พ.ศ. 2438 พ.ศ. 2506 หม่อมเจ้ามงคลอุดม ชยางกูร19. หม่อมเจ้าธัญญลักษณ์ ที่ 1 ในหม่อมเขียน 15 มีนาคม พ.ศ. 2439 31 มีนาคม พ.ศ. 2519 หม่อมเจ้าหญิงรัชมาลินี (ดิศกุล)20. หม่อมเจ้าสอาดองค์ไม่ทราบปีพ.ศ. 245721. หม่อมเจ้า (แป๋ว)ไม่ทราบปีพ.ศ. 244322. หม่อมเจ้า (ดวง) (ไม่ทราบแน่ชัดว่าเป็นหญิงหรือชาย) ไม่ทราบปี ไม่ทราบปี 23. หม่อมเจ้าหญิง (แต๋ว)ไม่ทราบปี14 มกราคม 245124. หม่อมเจ้า (นิต)ไม่ทราบปี ไม่ทราบปี 25. หม่อมเจ้าวงศ์อดิศร ที่ 3 ในหม่อมสุ่น 4 ตุลาคม พ.ศ. 2442 พ.ศ. 2506 หม่อมนพรัตน์26. หม่อมเจ้าภาธรมณี (ท่านหญิงปิ๋ว) ที่ 3 ในหม่อมราชวงศ์หญิงเพี้ยน 24 กันยายน พ.ศ. 2444 30 มิถุนายน พ.ศ. 253327. หม่อมเจ้ากิตติเดชขจร ที่ 4 ในหม่อมสุ่น 4 เมษายน พ.ศ. 2446 1 มีนาคม พ.ศ. 2518 หม่อมจอน หม่อมสมบุญ (เมระยาภรณ์) หม่อมแส หม่อมวิไล หม่อมสมจิต หม่อมบัวเงิน หม่อมเทียมตา หม่อมประยงค์ (ทองแท้) หม่อมบัวเขียว28. หม่อมเจ้า (แป๊ะ) 21 มกราคม พ.ศ. 2446ไม่ทราบปี 29. หม่อมเจ้าวรศักดิเดชอุดม ที่ 2 ในหม่อมเขียน 22 มิถุนายน พ.ศ. 2447 10 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2524 หม่อมราชวงศ์หญิงสดถิ์ศรี (สวัสดิกุล) หม่อมพัฒนา (คงสวัสดิ์)30. หม่อมเจ้าประสมสวัสดิ์ (ท่านชายน้อย) ที่ 3 ในหม่อมเขียน 23 มีนาคม พ.ศ. 2450 17 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2529 หม่อมเจ้าหญิงกาญจนฉัตร (ฉัตรไชย) หม่อมมาลินี (สีบุญเรือง)31. หม่อมเจ้าพันธ์อดิศร (ท่านชายโต๊ะ) ที่ 2 ในหม่อมเอียด 23 ธันวาคม พ.ศ. 2452 21 เมษายน พ.ศ. 2529 หม่อมถนอม หม่อมสมัคร หม่อมสังเวียน หม่อมสมบัติ หม่อมอูจานี หม่อมยุพดี (ตันหยง) หม่อมตุ๊32. หม่อมเจ้ามานิตสวัสดิ์ หม่อมเปล่ง พ.ศ. 2452 26 มกราคม พ.ศ. 2500 หม่อมเล็ก (นิตย์เจริญ)33. หม่อมเจ้าประสพสุข หม่อมเจริญ 20 พฤศจิกายน พ.ศ. 2454 12 สิงหาคม พ.ศ. 2528 หม่อมเจ้าหญิงกฤษณาพักตรพิมล (ดิศกุล)34. หม่อมเจ้าหญิง (เล็ก)ไม่ทราบปี ไม่ทราบปี 35. หม่อมเจ้าหญิง (ไม่ปรากฏพระนาม)ไม่ทราบปี ไม่ทราบปี 36. หม่อมเจ้าหญิง (ไม่ปรากฏพระนาม)ไม่ทราบปี ไม่ทราบปี 37. หม่อมเจ้าอดิศรานุวงศ์(ท่านชายเติม) หม่อมตี่ 1 พฤศจิกายน พ.ศ. 2457 17 มกราคม พ.ศ. 2540 หม่อมทองลิ (อิศรเสนา ณ อยุธยา) พระนัดดา[แก้]พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงอดิศรอุดมเดช มีพระนัดดารวม 156 คน ดังนี้
พระยศ[แก้]นายพลโท นายกองโท พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงอดิศรอุดมเดช รับใช้กองทัพบกสยาม กองเสือป่าชั้นยศ พลโท นายกองโทพระยศทหาร[แก้]
พระยศเสือป่า[แก้]
พระเกียรติยศ[แก้]พระอิสริยยศ[แก้]
ธงประจำพระอิสริยยศ ตราประจำพระองค์ การทูลใต้ฝ่าพระบาทการแทนตนข้าพระพุทธเจ้าการขานรับพ่ะย่ะค่ะ/เพคะ เครื่องราชอิสริยาภรณ์[แก้]พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงอดิศรอุดมเดช ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ เหรียญและเข็มต่างๆ ดังนี้ พงศาวลี[แก้]พงศาวลีของพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงอดิศรอุดมเดช 16. (=22.) สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก 8. พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช 17. (=23.) พระอัครชายา (หยก) 4. พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย 18. ทอง ณ บางช้าง 9. สมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี 19. สมเด็จพระรูปศิริโสภาคย์มหานาคนารี 2. พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว 20. เศรษฐีจีนฮกเกี้ยนแซ่ตัน 10. เงิน แซ่ตัน 21. น้องสาวของท่านผู้หญิงชำนาญบริรักษ์ (น้อย) 5. สมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี 22. (=16.) สมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก 11. สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระศรีสุดารักษ์ 23. (=17.) พระอัครชายา (หยก) 1. พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงอดิศรอุดมเดช 6. พระยาพิพิธสุนทรการ (สุข สุขสถิต) 3. เจ้าจอมมารดาจันทร์ ในรัชกาลที่ 4 14. หยง 7. ชาวเมืองตราด 15. อิ่ม อ้างอิง[แก้]
|