��·�Ң�ع 18-09-2009, 19:39 ����Ѵ�����ѵ����� (���ͧ�������� ���Ѱ����ԡ�) ตั้งธรรมหลวงล้านนาหรือในภาคเหนือของไทยเรียกการเทศน์มหาชาติว่า “ตั้งธรรมหลวง” หมายถึง การเทศน์ธรรมชาดกที่ยาวกว่าทุกเรื่อง เป็นการฟังเทศน์ครั้งใหญ่ มีคนมาร่วมฟังเทศน์กันมากเป็นพิเศษ ซึ่งการฟังเทศน์ครั้งใหญ่ รวมทั้งการฟังเทศน์แบบธรรมวัตรและฟังมหาเวสสันดรด้วย จุดมุ่งหมายสำคัญของการตั้งธรรมหลวง สำหรับวัดมีหลายประการ ได้แก่ เพื่อเป็นการรวบรวมคัมภีร์ธรรมต่างๆ ไว้เป็นหมวดหมู่ ส่งเสริมให้มีการเขียนคัมภีร์ธรรมที่เป็นวิทยาการเพิ่มเติมให้มากขึ้น เป็นการฝึกหัดพระภิกษุสามเณรให้มีความรู้ด้านการอ่านคัมภีร์คล่องแคล่วขึ้น เป็นอาทิ ส่วนชาวบ้านแล้วถือเป็นการช่วยสร้างความสมัครสมานสามัคคีในชุมชน เป็นการสืบทอดจารีตประเพณี เป็นการสั่งสอนธรรมและคุณงามความดีที่สอดแทรกไว้ในการเทศน์ เป็นต้น เหตุที่นิยมคนล้านนานิยมตั้งธรรมหลวงเพราะมีความเชื่อจากคัมภีร์เตภูมิกถา มาลัยสูตร และชินกาลบาลีปกรณ์ เกี่ยวกับการฟังธรรมมหาชาติเวสสันดรตั้งแต่ต้นจนจบในวันหนึ่งคืนหนึ่ง ปฏิบัติศีลบำเพ็ญธรรมอย่างมั่นคง แล้วจะได้ไปเกิดร่วมกับพระศรีอริยเมตไตยโพธิสัตว์ในอนาคตกาลโพ้น จากการสำรวจเอกสารใบลานตามวัดต่างๆ ในภาคเหนือกว่า 500 วัด นับตั้งแต่ปี พ.ศ. 2518 เป็นต้นมาของมหาวิทยาลัยเชียงใหม่พบว่ามหาเวสสันดรชาดกมีมากกว่าคัมภีร์พุทธศาสนาอื่นๆ เป็นหลักฐานการยืนยันถึงความนิยมในมหาเวสสันดรชาดก ที่พบคือกว่า 412 ฉบับ รวม 5,748 ผูก และมีมากกว่า 200 สำนวน หรือภาษาถิ่นเรียกว่าฉบับ แต่ละฉบับมีเชื่อแตกต่างกัน อาจสะท้อนท่วงทำนองโวหาร เช่น ฉบับน้ำดั้นท่อ ฉบับภู่ชมดวง ฉบับเฒ่าลืมตื่น บางฉบับตั้งชื่อตามเหตุการณ์ เช่น ฉบับแผ่นดินไหว ฉบับพร้าวแสนยอด บางฉบับเป็นชื่อเกี่ยวกับบุคคลเช่น ฉบับศรีวิชัย ฉบับมหาป่าหล่ายหิน ฉบับพระเมืองแก้ว หรือเกี่ยวกับสถานที่ เช่น ฉบับฉางข้าวน้อย ฉบับป่ากล้วยมืด ฉบับพระสิงห์ ฉบับปงสนุกเหนือ เป็นต้น การตั้งธรรมหลวงเป็นประเพณีที่สำคัญ วัดต่างๆ ในภาคเหนือจะมีงานประเพณี 2 อย่างสลับกันไป คือ ประเพณีตั้งธรรมหลวง และประเพณีทานข้าวสลากภัต ปีใดจัดงานตั้งธรรมหลวง ปีนั้นจะไม่จัดงานทานสลากภัต ในทางกลับกันปีใดจัดงานสลากภัต ปีนั้นก็จะไม่จัดงานตั้งธรรมหลวง ประเพณีการตั้งธรรมหลวงมี 2 แบบ คือ การเทศน์ตามประเพณีประจำปี คือชาวบ้านร่วมกันบริจาคเงินและจัดสรรปันส่วนเป็นกัณฑ์เทศน์ กับการเทศน์จัดแบบสืบชะตาอายุ โดยผู้ฟังเทศน์จะต้องเลือกกัณฑ์ที่ตรงกับปีเกิดตนและเป็นเจ้าภาพกัณฑ์นั้น กำหนดวันจัดงาน กำหนดการตั้งธรรมหลวงนั้น ส่วนใหญ่นิยมจัดขึ้นให้ประจวบกับงานประเพณีลอยประทีปโคมไฟ ซึ่งจัดขึ้นในเดือนยี่เป็งหรือเดือน 12 เพ็ญ ซึ่งเป็นช่วงที่ชาวบ้านว่างจากการทำนาปลูกข้าว ก่อนฤดูเก็บเกี่ยวเล็กน้อย แต่บางแห่งก็ไม่ได้กำหนดวันแน่นอนตายตัว คือมักจะจัดในช่วงที่ชาวบ้านว่างจากการทำเกษตรกรรม ราวเดือน 4-5-6 เหนือ หรือตรงกับเดือน 2- 3-4 ของภาคกลาง แต่นิยมที่สุดคือเดือนยี่เพ็ญ วันจัดงานส่วนใหญ่มักจะมี 2 วัน เพราะการตั้งธรรมหลวงนั้นจะต้องฟังเทศน์ธรรมดาหรือเทศน์ธรรมวัตรก่อน 3 กัณฑ์คือ คาถาพัน มาลัยต้น มาลัยปลาย หรือที่เรียกว่ามาลัยหมื่น มาลัยแสน และอานิสงส์เวสสันตระก่อน 1 วัน บางวัดอาจจะเทศน์เรื่อง “ไขวิบากเวสสันตระ” หรือพูดถึงกรรมเก่าที่ทำให้พระเวสสันดร ตลอดจนบุคคลในเรื่องทั้งหมดได้ประสบกับเคราะห์กรรมแตกต่างกัน วันถัดไปจึงเทศน์มหาชาติทั้งวันอาจกินเวลาไปถึงเที่ยงคืนก็มี บางแห่งอาจจะตั้งนานกว่านั้นคือ 3-7 วัน การเตรียมงาน การประดับตกแต่งสถานที่ เช่นภายในวิหารประดับด้วยกระดาษว่าวที่ตัดเป็นรูปสัตว์ต่างๆ แล้วนำเชือกไปผูกติดกับเสาจนรอบวิหาร หรือเขียนรูปสัตว์บนผ้าขาวผืนยาวแล้วนำไปขึงรอบวิหาร หรืออาจตกแต่งบรรยากาศให้เหมือนกับเขาวงกตที่พระเวสสันดรอาศัยอยู่ อาจมีรูปภาพเวสสันดรทั้ง 13 กัณฑ์ไว้ที่ผนัง เป็นภาพวาดประกอบการเทศน์ในแต่ละกัณฑ์ คนฟังจะได้ฟังรู้เรื่อง บางวัดจ้างจิตรกรมาเขียนภาพเรื่องราวไว้ที่ผนังโบสถ์ วิหารเป็นการถาวร ส่วนธรรมาสน์มักจะประดับด้วยราชวัตรและเครื่องประดับอื่นๆ เป็นบรรยากาศแห่งป่าหิมพานต์ เช่น ดอกบัว ดอกกาสะลองหรือดอกปีบที่มักจะออกในช่วงเดือนยี่พอดี ประทีปพันดวง ช่อตุงพันช่อ ธูป-เทียนพันเล่ม เพื่อใช้จุดเวลาพระเทศน์ ตามจำนวนคาถาของแต่ละกัณฑ์ ธรรมาสน์ล้านนานิยมธรรมาสน์สูงทำเป็นบุษบก ประดับตกแต่งด้วยลวดลายแกะสลักสวยงาม ยกสูงจากพื้นประมาณ 1 เมตร มีฝา 3 ด้าน ทำทางลงด้านหนึ่ง พาดบันไดไว้ เหตุที่ใช้ธรรมาสน์สูงตั้งไว้ในวิหาร เพราะต้องการให้เสียงดังไปไกลได้ยินกันจนทั่ว และพระที่ขึ้นเทศน์จะได้นั่งตามสบาย ไม่ต้องสำรวม เวลาเทศน์ออกเสียงอาจเอามือป้องหู หรืออ้าปากกว้าง เคาะมือให้จังหวะอย่างสบาย ส่วนด้านนอกวิหาร หน้าวิหาร ขัดราชวัตรไว้ ทำประตูป่า ประดับตกแต่งด้วยต้นกล้วย ต้นอ้อย ต้นคล้า ก้านมะพร้าว ธงราว โคมไฟ และโคมผัดหลากสี เป็นพุทธบูชา บางวัดอาจจุดดอกไม้ไฟต่างๆ และตีฆ้องกลองระฆังเมื่อพระเทศน์จบแต่ละกัณฑ์ สิ่งที่ขาดไม่ได้คือการจัดหม้อน้ำมันมนต์ โดยจะจัดวางภายในเขตศักดิ์สิทธิ์ กั้นด้วยราชวัติเป็นเอกเทศ น้ำมันมนต์โดยทั่วไปทำจากน้ำมันงา น้ำมันถั่ว หรือน้ำมันมะพร้าว ใช้ด้ายสายสิญจน์ผูกหม้อน้ำมันมนต์โยงไปหาธรรมาสน์ และเชื่อว่าน้ำมันมนต์ที่ได้จากพิธีนี้จะช่วยคุ้มครองให้แคล้วคลาดจากภยันตรายทั้งปวง ทั้งนี้ถ้าจัดเป็นงานประเพณีประจำปี ชาวบ้านจะต้องช่วยกันออกค่าใช้จ่าย มีคนหนึ่งหรือกลุ่มหนึ่งจะช่วยกันเป็นเจ้าของกัณฑ์เทศน์อย่างน้อยหนึ่งกัณฑ์ แล้วนิมนต์พระเณรในวัดประจำหมู่บ้านเป็นคนเทศน์ และถือธรรมเนียมว่า มหาชาติฉบับใดที่ใช้เทศน์จะต้องใช้ฉบับนั้น ห้ามมิให้เอาจากชุดอื่นมาปะปน และการนำกัณฑ์ไปใส่ตามหัววัดต่างๆ ให้ใส่ล่วงหน้าอย่างน้อยหนึ่งสัปดาห์ เพื่อให้โอกาสแก่พระเณรได้ฝึกอ่านให้ช่ำชองก่อนที่จะเทศน์จริงในวันงาน หากจัดเป็นการสืบชะตาต่ออายุ ผู้ที่มาฟังเทศน์จะแบ่งออกเป็น 13 กลุ่ม โดยอาศัยปีเกิดของผู้ฟังเทศน์เป็นหลัก เช่น ผู้ที่เกิดปีชวดฟังกัณฑ์ทศพร เกิดปีฉลูฟังกัณฑ์หิมพานต์ เกิดปีขาลฟังทานกัณฑ์ ส่วนนครกัณฑ์ที่เป็นกัณฑ์สุดท้ายให้ฟังพร้อมกันทุกคน และศรัทธาวัดจะต้องประดับตกแต่งวิหารและศาลาด้วย พระภิกษุหรือสามเณรที่ได้รับนิมนต์เทศนาธรรมแต่ละกัณฑ์นั้น ต้องนิมนต์ไว้ล่วงหน้าหลายวัน เรียกว่า “ตกธรรม” ทั้งที่เป็นองค์ธรรมกถึก ซึ่งส่วนมากจะเป็นพระเสียงดี และพระเณรที่มิใช่องค์ธรรมกถึก ก็จะได้มีเวลาซ้อมล่วงหน้า เนื่องจากการเทศน์มหาชาติมีหลายกัณฑ์หลายผูกที่ต้องเทศน์เป็นทำนอง มีลีลา เสียงดี มีการขึ้นลงเสียงตามทำนอง ยิ่งถ้าเป็นกัณฑ์ชูชก กุมาร มัทรี มหาราช นครกัณฑ์ มักนิยมนิมนต์จากวัดอื่นที่ชำนาญเรื่องเทศน์มาแสดง ส่วนทำนองเทศน์แตกต่างกันไปตามพื้นที่และความนิยม ในล้านนามีทำนองที่หลากหลายเรียกว่า “ระบำ” ชื่อเรียกอาจสะท้อนท่วงทำนอง เช่น ระบำมะนาวล่องของ เป็นระบำประจำเมืองเชียงแสน-เชียงราย มีจังหวะช้า เสียงทุ้มต่ำๆ สูงๆ ระบำน้ำตกตาดและระบำพร้าวไกว๋ใบ เป็นระบำประจำเมืองเชียงใหม่-ลำพูน ระบำน้ำตกตาดจะเทศน์ตอนที่ตื่นเต้นเร้าใจ ส่วนระบำพร้าวไกว๋ใบนิยมเทศน์ตอนพรรณนาความเศร้าโศก ระบำแมลงภู่ชมดวง เป็นระบำประจำเมืองลำปาง ระบำนกเขาเหิน เป็นระบำประจำเมืองแพร่ ระบำช้างข้ามทุ่งเป็นระบำประจำเมืองน่าน มีจังหวัดลีลาการเทศน์ช้าเนิบนาม เป็นต้น รายชื่อกัณฑ์เทศน์ในประเพณีตั้งธรรมหลวง ลำดับ กัณฑ์ คาถาพัน ใจความสำคัญ 1 ทศพร 19 พร 10 ประการที่พระนางมัทรีขอจากพระอินทร์ 2 หิมพานต์ 134 พรรณนาป่าหิมพานต์ที่พระเวสสันดรไปผนวชอยู่ 3 ทาน 209 ทานที่พระเวสสันดรบริจาคก่อนถูกเนรเทศจากเมือง 4 วนประเวศน์ 57 การเดินทางไปสู่เขาวงกตที่พระเวสสันดรผนวชเป็นฤษี 5 ชูชก 79 ชูชกพราหมณ์ตามไปขอพระชาลีและพระนางกัณหา 6 จุลพน 35 พรรณนาป่าไม้และฝูงสัตว์ในป่าเล็ก 7 มหาพน 80 พรรณนาป่าไม้และฝูงสัตว์นานาชนิดในป่าใหญ่ 8 กุมาร 101 บริจาคพระโอรสและพระธิดาให้เป็นทานแก่ชูชก 9 มัทรี 90 พระนางมัทรีออกไปป่ากลับมาไม่ทันก่อนชูชกจะพาลูกไป 10 สักกบรรพ์ 43 พระอินทร์จำแลงกายเป็นยาจกมาขอรพระนางมัทรี 11 มหาราช 69 พระเจ้าสญชัยพระราชบิดาพระเวสสันดร 12 ฉกษัตริย์ 36 พระชาลีกับพระนางกัณหาชินาได้พบกับพระไอยกา 13 นคร 48 ขบวนเชิญพระเวสสันดรกลับไปเสวยเมือง การเทศน์ เมื่อเตรียมทุกอย่างพร้อมแล้วก่อนวันเทศน์ในตอนเย็นจะมีกาตีกลองบูชาเป็นพุทธบูชาประมาณครึ่งชั่วโมง และเป็นการบอกกล่าวแก่ชาวบ้านด้วย ในวันเทศน์วันแรกจะเริ่มเทศน์ 4 กัณฑ์ก่อนดังที่กล่าวคือ คาถาพัน มาลัยต้น(มาลัยเค้า) มาลัยปลาย อานิสงส์เวสสันดร คาถาพันเป็นคำบาลีที่แต่งเป็นฉันทลักษณ์ต่างๆ กล่าวถึงเรื่องราวของพระเวสสันดรตั้งแต่ต้นจนจบ เทศน์มาลัยต้นหรือมาลัยเค้า เป็นเรื่องราวเกี่ยวกับพระมาลัยเถระที่นำข่าวสารมาบอกแก่มนุษย์ให้ละเว้นบาปและทำบุญทำทาน และเทศน์มาลัยปลาย ที่เป็นเรื่องราวเกี่ยวกับการเดินทางไปสวรรค์ของพระมาลัยเถระเพื่อกราบไหว้พระธาตุเกตุแก้วจุฬามณีบนสวรรค์ดาวดึงส์ ได้พบกับพระศรีอริยเมตไตยโพธิสัตว์ และมีคำกล่าวจากท่านที่ว่าใครอยากจะเกิดร่วมศาสนาพระองค์ต้องได้ฟังมหาชาติเวสสันดรชาดก นับตั้งแต่ต้นจนจบในวันหนึ่งคืนหนึ่ง บางครั้งอาจมีการสวดเบิกด้วย เพื่อสมโภชพระพุทธรูป จากนั้นจึงเริ่มเทศน์มหาชาติ ตั้งแต่กัณฑ์ทศพร หิมพานต์ ตามลำดับ การจัดการเทศน์จะแบ่งเสียงเทศน์เป็น 3 ระดับให้เหมาะสมตามกัณฑ์ ระดับเสียงเล็ก สำหรับนักเทศน์กัณฑ์ ทศพร กุมาร มัทรี และฉกษัตริย์ ระดับเสียงกลาง สำหรับนักเทศน์กัณฑ์ ทานกัณฑ์ วนประเวศน์ จุลพน มหาพน และสักบรรพ์ ระดับเสียงใหญ่ สำหรับนักเทศน์กัณฑ์ ชูชก มหาราช และนครกัณฑ์ เทศน์กัณฑ์วนประเวศน์ ชูชก ซึ่งจัดอยู่ในกัณฑ์พิเศษ เพราะพระที่เป็นองค์เทศน์ต้องเสียงดี มีลีลาในการเดินเรื่อง สร้างความประทับใจให้กับคณะศรัทธาคนฟัง โดยเฉพาะพรรณนาถึงตัวชูชก เทศน์กัณฑ์กุมาร กัณฑ์นี้เรียกน้ำตาจากคนฟังได้ถ้าได้สามเณรเสียงดี กัณฑ์สุดท้าย นคร เจ้าภาพอาจจะโปรยข้าวตอกดอกไม้ เหรียญเงินที่เจ้าภาพจัดเตรียมไว้เรียกว่า “ฝนห่าแก้ว” เมื่อเทศน์นครกัณฑ์จบก็อาจเป็นเวลาใกล้รุ่งพอดีจึงเรียกกันว่า “นครข้อนแจ้ง” เมื่อเทศน์มหาชาติครบทั้ง 13 กัณฑ์ เป็นเวลามืดค่ำพอดี ถ้าเป็นเดือนยี่เพ็ญจะมีการจุดประทีปโคมไฟเกิดความสว่างไสวทั้งในวัด ถนนหนทาง ตามบ้านเรือนต่างก็จุดประทีปโคมไฟเช่นเดียวกัน และยังมีการปล่อยโคมไฟขึ้นฟ้าอีกด้วย หรือบางที่จัดให้เสร็จก่อนวันเพ็ญเดือนยี่ ซึ่งเป็นวันล่องสะเพา ในอดีตคนล้านนานิยมทำสะเปา(เรือ) เป็นโครงไม้ไผ่หุ้มด้วยกระดาษสีต่างๆ ตกแต่งให้สวยงาม ตั้งไว้ที่ข่วงวัดในวันเทศน์มหาชาติ ชาวบ้านที่มาฟังเทศน์จะนำสิ่งของ เสื้อผ้าหรืออาหารมาใส่ในเรือ วันเพ็ญเดือนยี่คณะศรัทธาชาวบ้านจะนำเรือสะเปานั้นไปลอยในแม่น้ำโดยวางเรือบนแพต้นกล้วยจุดประทีปโคมไฟให้สว่างไสว นอกจากถวายเป็นพุทธบูชาแล้วยังถือว่าเป็นการบริจาคทานแก่คนยากไร้ การจัดตั้งธรรมหลวงในปัจจุบันส่วนใหญ่ยังจัด 2 วัน แต่สภาพสังคมและเศรษฐกิจที่เปลี่ยนไปก็มิได้อำนวยให้จัดได้หลายวันหรือจัดเต็มรูปแบบเหมือนสมัยก่อน เพราะประเพณีดั้งเดิมนั้นมักสัมพันธ์กับสังคมแบบเกษตรกรรม ที่ผู้คนมีเวลาว่างจากการทำไร่ไถนา ขณะที่สังคมเมืองมีโครงการอาชีพเปลี่ยนไปจากเดิม แทบไม่มีเวลาเข้าร่วมกิจกรรมทางศาสนาได้อย่างสม่ำเสมอ ประเพณีตั้งธรรมหลวงในปัจจุบันจึงค่อยๆ เสื่อมความนิยมลงไป อาจจะเหลือจัดกันในวัดใหญ่ๆ ประจำจังหวัด บรรณานุกรม มณี พยอมยงค์. (2529). ประเพณีสิบสองเดือนล้านนาไทย เล่ม 2. เชียงใหม่: โครงการศูนย์ส่งเสริมศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยเชี่ยงใหม่. ยุพิน เข็มมุกต์. (2549). นครกัณฑ์: ผ้า เครื่องประดับและความงามของพระนางมัทรี ฉบับ 60 ปี เฉลิมฉัตรกษัตรา 80 พรรษา กาลมงคล. เชียงใหม่: สถาบันภาษา ศิลปะและวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏเชียงใหม่. สมหมาย เปรมจิตต์. (2544). มหาเวสสันดรชาดก วิเคราะห์ทางสังคมและวัฒนธรรม. เชียงใหม่: โรงพิมพ์มิ่งเมือง. |
ถ้าเกิดปีขาล ควรบูชากัณฑ์ใด
กระทู้ที่เกี่ยวข้อง
ลิขสิทธิ์ © 2024 ihoctot Inc.
