ประกันสังคม จ้างผู้ สูงอายุ

ในยุคสังคมสูงวัยของประเทศไทย การส่งเสริมให้ผู้สูงอายุสามารถทำงานหารายได้ต่อไปอีกระยะหนึ่งหลังวัย 60 ปีเป็นเรื่องสำคัญด้วยเหตุผลทั้งทางเศรษฐกิจและสังคม คือในด้านเศรษฐกิจการส่งเสริมให้ผู้สูงอายุทำงาน (เชิงเศรษฐกิจ) ช่วยให้ผู้สูงอายุมีรายได้ และช่วยรักษาจำนวนแรงงานของประเทศลดความขาดแคลนแรงงานในขณะที่คนเกิดน้อยลง รวมทั้งการลดภาระด้านสวัสดิการสังคม บำนาญและการดูแลผู้สูงอายุ ด้านสังคมคือการทำงานช่วยให้ผู้สูงอายุมีเพื่อน มีคนรู้จักพูดคุยคบค้าสมาคมกัน ไม่เหงา ซึมเศร้า ไม่ต้องอยู่ติดบ้าน ติดเตียง และด้านสุขภาพ คือการให้ร่างกายได้มีการออกแรง สมองได้ทำงาน

การมีงานทำของผู้สูงอายุ มีหลายสถานภาพ ตั้งแต่นายจ้าง ผู้ประกอบธุรกิจส่วนตัว ผู้ช่วยธุรกิจในครัวเรือน ลูกจ้างรัฐบาล ลูกจ้างเอกชน สำหรับในบทความนี้ ผู้เขียนจะจับเฉพาะการจ้างผู้สูงอายุโดยภาคเอกชน ซึ่งรัฐบาลมีนโยบาย มาตรการ และปฏิบัติการส่งเสริมอยู่

ผู้เขียนได้ติดตามเอาใจช่วยงานของภาครัฐด้านนี้มานาน ซึ่งยอมรับว่าบางทีก็ดูเหมือนไม่ได้ดังใจและดูเหมือนยังไม่ค่อยประสบความสำเร็จเท่าที่ควร กล่าวคือเป้าหมายของโครงการและผลลัพธ์ในการจ้างผู้สูงอายุในภาคเอกชนในโครงการมีจำนวนน้อยเมื่อเทียบกับจำนวนประชากรผู้สูงอายุที่นับวันจะเพิ่มสูงขึ้น

อย่างไรก็ตาม ด้วยความที่เชื่อว่ามาตรการและโครงการส่งเสริมการการจ้างงานผู้สูงอายุเป็นเรื่องดี จึงลองหาคำอธิบายผลลัพธ์ของโครงการที่กล่าวมา

เริ่มโดยกลับไปดูโครงการ/มาตรการส่งเสริมการทำงานของผู้สูงอายุที่มีการกำหนดเป้าหมายการส่งเสริมการมีงานทำของผู้สูงอายุไว้ชัดเจน 3 โครงการ คือ

1) การขับเคลื่อนตามแนวทางประชารัฐเพื่อสังคม (E6) (ตามแนวคิด ดร.สมคิด จาตุศรีพิทักษ์ ตั้งแต่ พ.ศ.2559) – การดำเนินการกรณีเร่งด่วนข้อ (2) การส่งเสริมการมีรายได้และการมีงานทำของ ผู้สูงอายุ – โดยตั้งเป้าการส่งเสริมการมีงานทำของผู้สูงอายุ ทั้งแรงงานในระบบและนอกระบบไว้รวม 58,000 คน หรือเพิ่มขึ้น 19,000 อัตรา ในปี 2561 เพื่อลดภาระการพึ่งพิงและสร้างงานในชุมชน โครงการนี้ผู้เขียนไม่ทราบผลการดำเนินงาน

2) โครงการบันทึกความเข้าใจว่าด้วยความร่วมมือด้านการส่งเสริมการมีงานทำให้ผู้สูงอายุ หรือเรียกสั้นๆ ว่า โครงการ MOU (Memorandum of Understanding) หรือโครงการ “รวมพลังประชารัฐ ส่งเสริมการมีงานทำให้ผู้สูงอายุ”

โครงการ MOU ริเริ่มโดยมูลนิธิสถาบันวิจัยและพัฒนาผู้สูงอายุไทย (มส.ผส.) เมื่อ พ.ศ.2559 โดยนักวิชาการจากมหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ 2 ท่านคือ ดร.แก้วขวัญ ตั้งติพงศ์กูล และ ดร.ศุภชัย ศรีสุชาติ ได้ถอดบทเรียนสถานประกอบการที่มีการจ้างแรงงานสูงวัย 4 แห่ง เพื่อหารูปแบบแนวทาง ในการส่งเสริมการจ้างงานผู้สูงอายุในภาคเอกชน

ต่อมาวันที่ 13 มีนาคม 2562 กระทรวงแรงงานนำโครงการต้นแบบไปขยายผลโดยทำพิธีลงนามในบันทึกความเข้าใจว่าด้วยความร่วมมือด้านการส่งเสริมการมีงานทำให้ผู้สูงอายุ ระหว่างหน่วยราชการที่เกี่ยวข้อง (กรมการจัดหางาน กรมพัฒนาฝีมือแรงงาน กรมสวัสดิการและคุ้มครองแรงงาน สำนักงานประกันสังคม กรมกิจการผู้สูงอายุ กรมการพัฒนาชุมชน กรมส่งเสริมการปกครองท้องถิ่น สำนักงานคณะกรรมการข้าราชการพลเรือน) และภาคประชาสังคม ได้แก่ สมาคมสันนิบาตเทศบาลแห่งประเทศไทย สมาคมองค์การบริหารส่วนจังหวัดแห่งประเทศไทย และสมาคมองค์การบริหารส่วนตำบลแห่งประเทศไทย

สำหรับหน่วยงานภาคเอกชน 12 แห่งที่ร่วมโครงการ ได้แก่ สมาคมผู้ค้าปลีกไทย บริษัทกลุ่มเซ็นทรัล จำกัด บริษัท เบอร์ลี่ ยุคเกอร์ จำกัด (มหาชน) บริษัท เอก-ชัย ดิสทริบิวชั่น ซิสเทม จำกัด บริษัท ซีพี ออลล์ จำกัด (มหาชน) บริษัท อินเด็กซ์ ลิฟวิ่งมอลล์ จำกัด (มหาชน) บริษัท ซีเอ็ดยูเคชั่น จำกัด (มหาชน) บริษัท บางจากกรีนเนท จำกัด บริษัท บิซิเนส เซอร์วิสเซส อัลไลแอนซ์ จำกัด บริษัท เรสเทอรองตส์ ดีเวลลอปเม้นท์ จำกัด บริษัท ไทย โตชิบาอุตสาหกรรม จำกัด และบริษัท เมซโซ่ จำกัด

ในปี 2562 โครงการตั้งเป้าหมายจ้างแรงงานผู้สูงอายุ 100,000 คน แบ่งเป็นแรงงานผู้สูงอายุในระบบ 20,000 คน ประกอบด้วย 1) ลูกจ้างเอกชน 15,000 คน 2) ลูกจ้างภาครัฐ/รัฐวิสาหกิจ 5,000 คน และแรงงานผู้สูงอายุนอกระบบ 80,000 คน ประกอบด้วย 1) การประกอบอาชีพอิสระ 70,000 คน 2) การรับงานไปทำที่บ้าน 10,000 คน เป้าหมาย ตรงนี้ดูเหมือนเป็นอันเดียวกับเป้าหมายนโยบายเร่งด่วน (Agenda Based) ตามแผนแมบทพัฒนาแรงงานไทยในระยะ 5 ปี (พ.ศ.2560-2564) ฉบับทบทวนประจำปี 2562 ของกระทรวงแรงงาน

ลักษณะงานที่จ้างแรงงานในระบบ (1) เป็นการจ้างแรงงานผู้สูงอายุซึ่งอายุ 60 ปีขึ้นไป (2) เป็นงานเสมียนพนักงาน งานเกี่ยวกับการค้า งานด้านบริการ หรืองานซึ่งไม่เป็นอันตรายต่อสุขภาพและความปลอดภัยของลูกจ้างผู้สูงอายุ (3) อัตราค่าจ้างรายชั่วโมงเป็นอัตราเดียวเท่ากันทั่วประเทศไม่ต่ำกว่า 45 บาทต่อชั่วโมง และ (4) การกำหนดระยะเวลาทำงานที่เหมาะสมสำหรับลูกจ้างผู้สูงอายุ โดยไม่ควรเกิน 7 ชั่วโมงต่อวัน และไม่เกิน 6 วันต่อสัปดาห์

โครงการ MOU มีกำหนดเวลา 3 ปี นับตั้งแต่วันที่ลงนาม (13 มีนาคม 2562) ซึ่งแปลว่า ขณะนี้จบโครงการแล้ว ผลการดำเนินงาน ถึงวันที่ 1 ตุลาคม 2562 มีสถานประกอบการที่เข้าร่วมโครงการ 359 แห่ง เป็นใน กทม. 57 แห่ง และส่วนภูมิภาค 302 แห่ง มีตำแหน่งงานว่าง 18,437 อัตรา มีผู้สูงอายุที่ประสงค์ทำงาน 7,480 คน (คิดเป็นร้อยละ 40 ของตำแหน่งว่าง) มีผู้สูงอายุที่เข้าทำงานในสถานประกอบการ 3,706 คน (คิดเป็นร้อยละ 50 ของผู้สูงอายุที่ประสงค์จะทำงานในโครงการ และคิดเป็นร้อยละ 25 ของเป้าหมายโครงการ) ในขณะที่มีการจ้างผู้สูงอายุของภาครัฐ 1,429 คนและของรัฐวิสาหกิจ 81 คน

3) ในปี 2563 มีโครงการส่งเสริมการจ้างงานในอาชีพที่เหมาะกับวัย ประสบการณ์การทำงาน และสมรรถนะทางกาย ที่ขับเคลื่อนโดยคณะอนุกรรมการส่งเสริมและขยายโอกาสด้านอาชีพและการทำงานสำหรับผู้สูงอายุ กระทรวงแรงงาน เกิดการจ้างงานผู้สูงอายุโดยภาคเอกชนจำนวน 15,481 คน ทั้งนี้ไม่รวมการจ้างผู้สูงอายุโดยภาครัฐ อีก 517 คน ถามว่า ตัวเลขการส่งเสริมการจ้างงานผู้สูงอายุใน 3 โครงการที่ผ่านมา โดยเฉพาะอย่างยิ่งโครงการ MOU ซึ่งเอกชนมีส่วนร่วมที่ชัดเจนและจ้างผู้สูงอายุได้ 3,706 คน เป็นที่น่าพอใจหรือไม่ คงตอบยากแม้จะอดคิดไม่ได้ว่าน่าจะทำได้มากกว่านี้ เพราะตั้งเป้าไว้ 15,000 คน และปัจจุบันประเทศ ไทยเข้าสู่สังคมสูงอายุแล้ว โดยตามการคาดประมาณประชากรฉบับปรับปรุง (สำนักงานสภาพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ 2562) ในปี 2565 นี้จะมีผู้สูงอายุ 13 ล้านคน และปี 2566 จะมีผู้สูงอายุ 13.5 ล้านคน คิดเป็นร้อยละ 20 ของประชากรทั้งหมดของไทย ซึ่งหมายความว่าไทยจะเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุโดยสมบูรณ์ (Complete-aged society) และในปี 2580 จะมีจำนวนผู้สูงอายุเกือบ 20 ล้านคน คิดเป็นร้อยละ 30 ของประชากรรวม เป็นสังคมผู้สูงอายุระดับสุดยอด (Super aged society)